چرا السیسی حمایت خود از اسد را علنی کرد؟

عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، روز گذشته در جریان سفرش به پرتغال و در گفت و گو با یک شبکه تلویزیونی این کشور، از اولویت مصر برای حمایت از ارتش های ملی در کشورهای مختلف، به ویژه عراق و سوریه سخن گفته و به طور مشخص، تأکید کرد که ارتش سوریه را مورد حمایت قرار می دهد.

سیسی اظهار داشت: «اولویت ما حمایت از ارتش‌های ملی‌ است؛ برای نمونه در لیبی برای برقراری کنترل بر سرزمین‌های لیبی و مقابله با عناصر افراطی. همین موضوع در مورد سوریه و عراق هم صادق است». وی در پاسخ به این پرسش که آیا منظور او حمایت از «ارتش سوریه» است، گفت: «بله».

این اظهارنظر که از روز گذشته تاکنون بسیار به آن پرداخته شده و «بی بی سی» آن را «کم سابقه» خوانده، در شرایطی مطرح می شود که طی ماه های اخیر، قاهره به تدریج نشانه های مبنی بر فاصله گرفتن از رویکرد عربستان سعودی و تلاش برای ایفای نقش مستقل تر در بحران سوریه را از خود نشان داده است.

در همین راستا، سیسی در مصاحبه خود در پرتغال گفته موضع اصولی مصر، احترام به خواست مردم سوریه و حل بحران از طریق سیاسی است. وی اظهار داشت: «سوریه از 5 سال پیش با بحران عمیقی روبروست و موضع ما، حمایت از اراده و خواست مردم سوریه و ایجاد حل سیاسی برای بحران این کشور است. باید با جدیت با گروه های تروریست برخورد شود و این گروه‌ها خلع سلاح گردند. حفظ تمامیت ارضی سوریه بسیار مهم است و باید خرابی‌های جنگ نیز بازسازی گردد».

این در حالی است که بیشتر شدن این گونه موضع گیری ها از سوی مصر، سبب شده عربستان سعودی در روابطش با این کشور تجدیدنظر کرده و درصدد اعمال فشار بر دولت سیسی برآید. حدود یک ماه پیش و به دنبال حمایت مصر از پیش نویس قطعنامه‌ای که روسیه درباره سوریه به شورای امنیت برد، عربستان سعودی که حامی مالی عمده مصر بوده، صادرات نفت خود به این کشور را متوقف کرد. این در حالی است که مهرماه امسال نیز ژنرال علی مملوک، رییس دفتر امنیت ملی سوریه به مصر سفرکرد و با خالد فوزی معاون سازمان امنیت ملی این کشور دیدار داشت.

تمامی این تحولات در شرایطی رخ می دهد که تا مدتی پیش و مشخصاً تا زمان روی کار بودن محمد مرسی، رئیس جمهور مخلوع مصر، با وجود تیره بودن مناسبات قاهره با عربستان و امارات به دلیل روی کار بودن دولت وابسته به اخوان المسلمین، دولت مصر به واسطه روابط نزدیکش با ترکیه و قطر، به شدت طرفدار براندازی دولت بشار اسد در سوریه بود.

چرا مصر تغییر جهت داد؟

برای بررسی این موضوع که چرا و چگونه دولت مصر به تدریج مواضع خود را از عربستان سعودی جدا و حمایتش از دولت سوریه را علنی کرد، می توان به مسائل مختلفی اشاره نمود؛ اما برای داشتن دیدی جامع تر نسبت به موضوع، می توان آن را در سه سطح مجزا اما به هم پیوسته داخلی، منطقه ای و بین المللی مورد توجه قرار داد.

در سطح داخلی، این موضع جدید را می توان به چالش ها و اعتراضاتی مرتبط دانست که علیه دولت سیسی در جریان است و مطابق معمول، عناصر و گروه های وابسته به اخوان المسلمین، نقش برجسته ای در آن ها ایفا می کنند. سیسی با این استدلال که میان دستکم بخشی از عناصر مسلح و تروریستی فعال در سوریه و شبکه جهانی اخوان المسلمین ارتباط وجود دارد، بیش از پیش نسبت به این گروه احساس خطر می کند.

وابستگی های سیاسی و مالی اخوانی ها به ترکیه و قطر و تیرگی شدید روابط میان قاهره و آنکارا پس از خلع محمد مرسی از قدرت - که تاکنون نیز ادامه دارد - سیسی را بر آن داشته که همچون مورد سوریه، ممکن است ترکیه عناصر وابسته به خود را در مصر نیز فعال کند تا علیه دولت وی اقدام نمایند. پس بهترین راه حل، هدف قرار دادن این عناصر به طور همزمان در داخل و خارج است تا پتانسیل ضد ساختاری آن ها به کلی تضعیف شده و یا از بین برود.

در ارتباط با همین موضوع، در سطح منطقه ای نیز همان موضوع تیرگی مصر با ترکیه از یک سو و نقش آفرینی ترکیه به عنوان یکی از پایه های اصلی حمایت از عناصر ضد دولت سوریه از سوی دیگر، سبب شده به طور طبیعی، در جایگاه مصر در صف بندی های منطقه با هر آنجایی که آنکارا در آن حضور داشته باشد، فاصله بیفتد.

اما این همه ماجرا نیست و در این سطح، عنصر عربستان بیش از بقیه عناصر نقش آفرین است. در این زمینه باید اشاره کرد که نقطه آغاز روند تیرگی روابط مصر با عربستان، نه موضع گیری های اخیر درباره سوریه، بلکه خودداری قاهره از پیوستن به ائتلاف تحت رهبری سعودی برای حمله به یمن بود. این در حالی بود که حضور نیروهای ارتش مصر، می توانست تأثیر غیرقابل انکاری بر معادلات یمن داشته باشد.

به این ترتیب، می توان گفت سیسی که از ابتدای روی کار آمدن از حمایت های مالی عربستان و متحدانش برخوردار بود، به تدریج با این مسئله غامض مواجه شد که این کمک ها، غیرمشروط نیست و ریاض در مقابل، وفاداری و همراهی قاهره را در موضوعات مختلف منطقه ای طلب می کند. همین موضوع را می توان عاملی دانست که مصر را به تجدیدنظر در ساختار روابط خود، از جمله تلاش برای عادی سازی (هرچند بسیار آرام) روابط با ایران و نیز توسعه روابط با روسیه ترغیب کرد و موضوع سوریه نیز در همین ارتباط مطرح می شود.

نهایتاً در سومین سطح، یعنی سطح بین المللی می بایست به نقش دو قدرت بزرگ جهانی، یعنی روسیه و آمریکا اشاره کرد. از یک سو، روسیه از زمان وارد شدن مستقیم به عرصه درگیری ها در سوریه، تلاش کرده خود را در دیگر عرصه های اساسی در خاورمیانه نیز فعال نشان دهد و به ویژه با توجه به تیرگی بی سابقه روابط مسکو با غرب طی دو سال اخیر، سعی کرده از طریق شکل دادن به مجموعه ای از شراکت ها و ائتلاف های منطقه ای، در مقابل آمریکا در منطقه موازنه ایجاد کند.

در این راستا، علاوه بر توسعه روابط با ایران و توجه بیش از پیش به عراق، مصر هم به عنوان یکی از ستون های بالقوه نظم امنیتی در منطقه، مورد توجه مسکو قرار گرفته و طی ماه های اخیر، توافقات مهمی، به ویژه در عرصه نظامی میان طرفین به امضا رسیده است. همین امر، ضمن دادن حسی از استقلال و خودمختاری بیشتر به دولت سیسی، سبب شده مواضع این دولت به مواضع روسیه در منطقه نزدیک تر شود.

افزون بر این، می توان گفت اینکه پس از یک روند چند ماه، اکنون و در این مقطع از زمان سیسی به طور علنی و رسمی از حمایت از دولت سوریه سخن می گوید، به انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا نیز مرتبط است. ابهامات موجود در آینده سیاست خارجی آمریکا در دوران جدید از یک سو و تأکیدات گاه و بیگاه خود ترامپ مبنی بر ضرورت اولویت دادن به مبارزه با تروریسم در سوریه، سبب شده مصر نیز در بیان مواضع خود جسارت بیشتری پیدا کند.

البته همانطور که سیسی خود در مصاحبه دیروز گفت، «باید منتظر بمانیم تا وی (ترامپ) قدرت کامل را در ماه ژانویه در کاخ سفید به دست بگیرد». شاید آن وقت، تغییرات حاصل شده در مواضع سیاست خارجی مصر، حتی نمودهای جدی تری نیز پیدا کند.