یافتن بازارهای جدید مشکل امروز فعالان صنعت پتروشیمی

تحریریه پارسینه: پتروشیمی همیشه و به صورت سنتی یکی از صنایع پیشرو بازار سهام به شمار می رود هم به لحاظ ارزشمندی سهام و هم سودی که عموما در پایان سال مالی میان سهامدارانش توزیع می کند . بر این اساس در گذشته رشد صنعت پتروشیمی توجه بخش اعظمی از سرمایه گذاران بورس را به خود جلب کرد.

چه بسا کسانی که با علم وارد این عرصه از سرمایه گذاری شده اند به سمت شرکت هایی سوق پیدا کرده اند که محصولات تولیدی آن ها علاوه بر داشتن مزیت فروش داخلی، از مزیت های فروش صادراتی نیز برخوردار بوده اند.

اما این صنعت طی چند سال اخیر سخت ترین رویدادها را تجربه کرده تعیین فرمول جهت مشخص شدن نرخ خوراک، کاهش شدید قیمت نفت و کاهش قیمت فرآورده های نفتی تنها بخشی از مشکلاتی هستند که در این مدت گریبانگیر صنایع پتروشیمی شده است.

مشکل اساسی دیگری که افزون بر مشکلات مذکور همچنان باقی است رشد عرضه نسبت به تقاضا در بازار های جهانی است. رونق صنعت پتروشیمی متاثر از فروش محصولات آن است درنتیجه بررسی عوامل مهم در بخش فروش محصولات پتروشیمی امر بسیار مهمی است.

دو شاخص «ظرفیت اسمی تولید» و «تولید واقعی صنعت پتروشیمی» در سال گذشته‌ ، رشد کرده است؛ بااین‌حال، ظرفیت خالی مجتمع‌ها حدود پنج درصد نسبت به سال ٩٤ افزایش یافته است. بخشی از این وضعیت، ناشی از معضلات مربوط به تأمین خوراک است. در سال گذشته‌، سهم کسری خوراک در ظرفیت خالی پتروشیمی‌ها به حدود ٤٨ درصد رسیده بود. در تابستان سال قبل، بازارهای جهانی متانول، اوره و آمونیاک دچار نوسانات قیمتی شدند و برخی مجتمع‌ها ترجیح دادند تولید خود را تا آرام‌شدن اوضاع کاهش دهند. این کارشناس گفت: «قیمت‌های اوره و متانول در اواخر بهار تا تابستان کاهش یافت؛ بنابراین پتروشیمی‌ها در استراتژی‌های خود تجدیدنظر کرده و حتی در برخی موارد ترجیح دادند تولید خود را متوقف کنند و وارد دوره‌ اورهال (تعمیرات اساسی) شوند».

رشد تولید خوراک، تحت‌الشعاع رشد ظرفیت پتروشیمی قرار گرفته است. قیمت‌های متانول ایران در بازار آسیا از ٣٢٠ دلار در ماه مارس ٢٠١٥، به سطح ٢٤٠ دلار در آگوست ٢٠١٦ رسید؛ اما با یک رشد جدید به رقم ٣٨٢ دلار در انتهای سال قبل رسید. بخش دیگری از ظرفیت خالی پتروشیمی‌ها به‌خاطر کمبود اتان است. مجتمع‌های پتروشیمی ایران حداقل سالانه ٥,٢٥ میلیون تُن‌ متریک از اتان نیاز دارند؛ اما در سال ٢٠١٦ اندکی بیش از ٣.٢ میلیون تُن‌ متریک (م.ت.م) از این ماده دریافت کرده‌اند. البته به‌تدریج با توسعه‌ فازهای پارس جنوبی، این مشکل مرتفع خواهد شد. طبق برنامه‌ها، تولید اتان قرار است به سطح ١٠ م.ت.م برسد. در سال گذشته تولید واقعی پتروشیمی ایران ١٢ درصد کمتر از حجم تولید برنامه‌ریزی و حدود ٢٥ درصد کمتر از ظرفیت اسمی بوده است.

در نیمه زمستان چیزی حدود بیش از نیمی از کل ظرفیت خالی به خاطر کسری خوراک بوده است؛ چراکه عملا مصارف گرمایش و خانگی - تجاری ایران در فصل سرما، از طریق گاز متان تأمین می‌شود و تقاضای گاز خانگی با شروع فصل سرما، به طرز بسیار چشمگیری افزایش می‌یابد. در ابتدای زمستان سال قبل نیز ترکمنستان عرضه‌ گاز را به ایران متوقف کرد و خواستار پرداخت بدهی‌های معوق دو‌میلیاردی ایران شد.

ترکمنستان در سال ٢٠١٥ حدود ٩ میلیارد مترمکعب گاز به ایران صادر کرده بود؛ اما در سال ٢٠١٦ این میزان نصف شد. ایران نیز از ابتدای سال ٢٠١٧ تمام برنامه‌های گازی خود را بدون نیاز به گاز ترکمنستان اجرائی کرده است. میزان درآمدهای صادراتی پتروشیمی ایران تا پایان بهمن ماه، حدود ٨.٥ میلیارد دلار بود که تقریبا سه درصد به‌نسبت سال قبل از آن کاهش پیدا کرده است. دلیل آن را باید کاهش قیمت‌های نفت و محصولات پتروشیمی دانست؛ چراکه حجم میزان صادراتی در همین دوره به نسبت دوره‌ قبل، بالغ بر هشت درصد افزایش داشت و به سطح ١٨.٧ م.ت.م رسید.

در سال جدید با آرام شدن نوسانات قیمت نفت، بازار فروش محصولات پتروشیمی نیز تحت الشعاع آن قرار گرفته است به همین جهت توجه به صنعت پتروشیمی در بورس اوراق بهادار نسبت به سال گذشته بهبود یافته است. اما برای رونق صنعت پتروشیمی در ایران فارغ از مشکلات پیش رو باید به معضلات اساسی آن توجه ویژه ای داشت.

 

پایین آوردن بهای تمام شده کالا

برخی از شرکت‌های پتروشیمی در حال حاضر با تکنولوژی ۴۰ سال گذشته به تولید محصول می‌پردازند. به تبع آن، کیفیت و بهای تمام شده‌ محصولات پتروشیمی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. جهت برون رفت ازین مشکل به جای پرداخت یارانه در بخش خوراک، یارانه در بخش نوآوری تکنولوژی ساخت باید مورد توجه قرار گیرد.

تولید محصولات پر فروش و متنوع

در حال حاضر ظرفیت تولید متانول کشور حدود ۵.۵ میلیون تن است و پیش بینی می‌شود با بهره برداری از طرح‌های در حال اجرا، این ظرفیت تا سال ۲۰۲۵ میلادی به حدود ۲۰ میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد. در این صورت ایران به بزرگترین تولیدکننده متانول در سطح صنعت پتروشیمی جهان تبدیل می شود. ظرفیت کنونی نصب شده تولید متانول در جهان را ۶۰ میلیون تن است و بزرگترین مصرف کننده این محصول کشور چین به شمار می رود؛ چین بالاترین تقاضا برای مصرف متانول را برای تبدیل این محصول را دارد که در ایران فعلاً مزیتی برای تولید این محصول وجود ندارد.

بررسی چشم انداز عرضه و تقاضای متانول در بازار جهانی نشان دهنده این است که تقاضا برای این محصول شیمیایی با رشد منفی همراه است، یکی از دلایل منفی شدن رشد تقاضا برای متانول در جهان، مشکلات متعدد زیست محیطی و آلاینده بودن این محصول پتروشیمیایی است. یکی از کاربردهای متانول، تولید سوخت از این محصول پتروشیمی و استحصال سوخت دی ام ای بوده است، ولی این محصول به دلیل آلاینده بودن فعلا از تقاضای بالایی برای تولید برخوردار نیست.

یکی از مهمترین ظرفیت و فرصت ها که می تواند متانول را به یک محصول استراتژیک در بازار پتروشیمی بدل کند، تبدیل متانول به محصولات پلیمری همچون پروپیلن و پلی پروپیلن است؛ به طوری که با راه‌اندازی طرح هایی تحت عنوان MTO و MTP امکان استحصال پروپیلن و پلی پروپیلن به عنوان دو محصول استراتژیک و پر مصرف در صنایع پتروشیمی ایجاد می شود. براساس برآوردهای جهانی تا سال ۲۰۲۰ میلادی، با راه اندازی طرح های متعدد MTO و MTP در جهان، امکان تبدیل ۱۸ تا ۲۰ درصد متانول به محصولات پروپیلن و پلی پروپیلن فراهم می شود.

در ایران طرح های متعدد متانول در دست اجرا است، با تبدیل متانول به محصولات پروپیلن و پلی پروپیلن امکان تولید صدها محصول در صنایع تکمیلی پتروشیمی وجود دارد. با توجه به اینکه یکی از سیاست های کشورهای بزرگ صنعتی جهان، افزایش سرانه مصرف انواع پلیمرها و پلاستیک در صنایع مختلف است، عملاً باید تولید گریدهای مختلف پروپیلن و پلی پروپیلن را در نظر داشت چرا که تقاضای بالایی برای این محصولات در بازارهای جهانی وجود دارد؛ برای نمونه در کشورهای پیشرفته صنعتی، با کاهش وزن خودروها که در کاهش مصرف سوخت و انتشار گازهای گلخانه ای تاثیرگذار بوده است، نسبت به جایگزین کردن قطعات پلیمری به جای فلزات در بدنه خودروها اقدام شده که یک بازار بزرگ را پیش روی انواع محصولات پروپیلن و پلی پروپیلن ایجاد کرده است.