جاده مه‌آلود مسکن در انتظار "برند" کابینه

عباس آخوندی را شاید بتوان یکی از پرحاشیه‌ترین وزرای کابینه یازدهم تلقی کرد. از همان ابتدا که او مسکن مهر را طرحی اقتصادبرانداز و شلخته مورد خطاب قرار داد، می‌شد تشخیص داد که منتقدان سرسخت رو در روی او قرار بگیرند و شاید همین موضوع دلیلی بر آن شد که مقابل مهم‌ترین اقدام مثبت او یعنی خرید هواپیماهای نو از ایرباس و بویینگ سینه سپر کردند تا نهایتا فروردین ماه سال جاری او را به واکنش واداشتند. آنجا که خبرنگاری از او پرسید آیا ایرباس سوم که به ایران می‌آید، مرجوعی کشور کلمبیاست؟ که آخوندی در جواب گفت خبرنگار باید "یک جو عقل" داشته باشد. البته شاید بهتر بود او توضیح می‌داد که کلمبیا نتوانسته پول هواپیما را پرداخت کند و به همین دلیل شرکت ایرباس قرارداد او را لغو کرده و آن را به ایران فروخته است.

مخالفان قسم خورده عباس آخوندی یک بهانه دیگری هم در دست داشتند که همان عمیق ترین رکود تاریخ انقلاب اسلامی است که بیش از ۴.۵ سال طول کشیده و رونق آن در هاله ای از ابهام قرار دارد؛ زیرا هیچ یک از مشوق‌ها و برنامه‌های دولت برای رونق‌ دادن به بخش مسکن طی چهار سال گذشته مثمرثمر واقع نشد؛ از جمله رساندن سقف خرید تسهیلات مسکن به سقف ۱۶۰ میلیون تومان و کاهش نرخ سود تا ۹.۵ درصد.

مسکن مهر هم حوزه دیگری بود که می‌شد روی آن دست گذاشت. دولت قبلی که به گفته کارشناسان، متخصص بدهکار کردن دولت‌های بعدی بود، مسکن مهر را کلید زد اما طی دو دوره بیش از ۴۵ درصد آن را تحویل نداد. با این وجود وزارت راه و شهرسازی دولت تدبیر و امید که هیچ اعتقادی به این طرح نداشت، مجبور شد ۵۵ درصد واحدها را تحویل دهد. شاید به همین علت است که وزیر راه و شهرسازی با اشاره به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه‌هایی که مسکن مهر بر دوش دولت گذاشته و در عین حال نیاز واقعی مسکن را پاسخ نداده است، در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ بیان کرد: "مسببان وضع موجود در مقام یک مدعی تمام عیار ظاهر شده‌اند. "

وزیر ساختمان دادمان با مشکل دیگری هم مواجه بود. طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ تعداد خانه‌های خالی از حدود ۶۳۰ هزار به ۱.۶ میلیون در سال ۱۳۹۰ و سپس به ۲.۶ میلیون در سال ۱۳۹۵ رسید. این تعداد به جز ۲.۱ میلیون مسکن نیمه‌خالی است که شش ماه از سال مورد استفاده قرار می‌گیرد. آخوندی این رقم را معادل ۴۷۰ میلیارد دلار عدم بهره‌وری اقتصادی می‌داند و قطعا قصد ندارد به این روند ادامه دهد.

پنجمین حضور عباس آخوندی ۶۰ ساله که عالیترین مقام وزارت مسکن را در ۳۶ سالگی تجربه کرده، با ۱۸۸ رای موافق، ۷۵ رای مخالف و ۱۴ رای ممتنع سپری شد. مقایسه عملکرد او نسبت به رای اعتماد و دو جلسه استیضاحش در دولت یازدهم نشان می دهد محبوبیت او افزایش یافته است. بر این اساس می‌توان او را فردی آهسته و پیوسته تلقی کرد. شاید این آهستگی و اطمینان در عملکرد او نیز نمایان باشد. جایی که چهار سال از زمان خود را در حوزه مسکن، صرفا به اصلاح زیرساخت‌ها و نظام تامین مالی این بخش اختصاص داد تا شاید در دوره دوم وزارتش بر راه و شهرسازی با سرعت بیشتری در بخش مسکن حرکت کند. از جمله این اقدامات می توان به افزایش ۵۰۰۰ میلیارد تومانی سرمایه بانک مسکن اشاره کرد.

آخرین دفاع رئیس‌جمهور از وزیر ساختمان دادمان نشان می دهد عباس آخوندی، یکی از مردان محبوب کابینه حسن روحانی است. این را می‌توان از انتساب لقب "برند" در صحبت‌های دکتر روحانی متوجه شد. آنجا که گفت: "ما در وزارت راه و شهرسازی وزیر راهی می‌خواهیم که بتواند میلیاردها دلار سرمایه‌ خارجی بدون گرفتن گارانتی از دولت وارد کشور کند. در این وزارتخانه آقای آخوندی می‌خواهیم که با مقاومت کامل بگوید بدون نیاز به استفاده از بودجه کشور هواپیما خریده و قراردادهای بزرگی با شرکت‌های اروپایی امضا می‌کنم و در مقابل شاهد اعتماد آنها به دولت و کشور هستیم. "

روزی که عباس آخوندی توسط حسن روحانی برای تصدی وزارت راه و شهرسازی به مجلس معرفی شد توانست ۱۵۹ رای موافق، ۱۰۷ رای مخالف و ۱۸ رای ممتنع از ۲۸۴ رای ماخوذه را بدست آورد که در مجموع ۵۹.۷ درصد آرا را به خود اختصاص داد. در حالی که در جریان استیضاح روز دوشنبه ۱۴ مهر ۱۳۹۴ در نهایت نمایندگان با ۷۲ رای موافق، ۱۷۵ رای مخالف و ۵ رای ممتنع از مجموع ۲۵۲ رای اخذ شده با برکناری وزیر راه و شهرسازی مخالفت کردند که آخوندی توانست ۷۰.۸۰ درصد آرا را به دست آورد. چالش وزیر راه و شهرسازی با بعضی نمایندگان مجلس ادامه پیدا کرد تا اینکه در اول اسفند ۱۳۹۵ نیز یک بار دیگر جهت استیضاح او را به صحن علنی کشاندند. با این حال در آن جلسه نیز ۱۷۶ نفر از مجموع ۲۵۴ نفر از نمایندگان به استیضاح او رای منفی دادند که بدون احتساب آرای ممتنع می‌توان گفت ۶۹.۳ درصد از نمایندگان موافق مدیریت عباس آخوندی شدند.

در حوزه راه می‌توان عملکرد وزیر راه و شهرسازی را نسبتا مطلوب دانست. خود او می‌گوید میانگین توسعه خطوط ریلی در دوره‌های گذشته به طور متوسط سالیانه ۱۸۰ کیلومتر بوده که قصد دارد این رقم را به ۱۸۰۰ کیلومتر خط ریلی افزایش دهد. او طی چهار سال اخیر ۵۰۰۰ کیلومتر راه روستایی و ۵۰۰۰ کیلومتر جاده و بزرگراه هم به مجموعه جاده‌های کشور اضافه کرد. با این حال نمایندگان انتظار دارند در برنامه ششم، ۳۰ درصد بار بر روی ریل منتقل شود.

شاید یکی از کسانی که بیشترین بهره برداری را از امضای برجام کرد، وزیر راه و شهرسازی بود که توانست قرارداد ۸۰ فروند بوئینگ، ۱۰۰ فروند ایرباس و ۲۰ فروند ATR را امضا کند. از این تعداد سه ایرباس و ۴ فروند ATR وارد کشور شده است اما روی کار آمدن ترامپ تقریبا معادلات را به هم زد و شواهد و قرائن حاکی از آن است که فروش سایر هواپیماهای قسطی به ایران با مشکلات جدی مواجه خواهد بود.

از سوی دیگر طی سه سال گذشته ظرفیت ناوگان دریایی نفتی، رشد ۹ درصدی را تجربه کرد و به ۱۵ میلیون تن رسید. رشد ۱۰ درصدی ظرفیت تخلیه و بارگیری بنادر تجاری و رسیدن به ۲۰۹ میلیون تن ظرفیت، بهره‌برداری از ۳۹ پروژه توسعه و تجهیز بنادر به ارزش تقریبی ۳۲۷۲ میلیارد ریال، بهره‌برداری از ۱۴ موج‌شکن بنادر کوچک چند منظوره در سواحل جنوب از جمله دیگر دستاوردهای دولت تدبیر و امید در زمان تصدی عباس آخوندی در وزارت راه و شهرسازی بود.

با این حال، پارادوکس‌های عمیق در بخش مسکن، وزیر راه و شهرسازی را دچار مشکلاتی در برنامه‌ریزی کرده است. در حال حاضر ۲۵.۵ میلیون خانه در کشور وجود دارد و تعداد خانوار ۲۴ میلیون است اما هنوز مشکل مسکن لاینحل باقی مانده؛ زیرا به دلیل انحراف سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته عمده واحدهای مسکونی از توان خرید متقاضیان مصرفی خارج شده است.

آخر دولت قبل در سال ۹۲ نسبت به سال ۸۴ قیمت زمین حدود ۹ برابر و قیمت آپارتمان حدود ۶ برابر افزایش پیدا کرد درحالی که شعار دولت گذشته حذف قیمت زمین از قیمت ساختمان بود. او مشکل دیگری هم طی چهار سال اخیر داشت و آن اینکه به دلیل آنچه معاون وزیر راه و شهرسازی خاموشی مانیتورینگ طی ۱۰ سال قبل از دولت یازدهم می‌داند، روند شهرفروشی، مجوزفروشی و تراکم‌فروشی به شدت بالا رفت که عباس آخوندی ادعا دارد به تنهایی جلوی تمام شهرفروشی‌ها ایستاده است.

وزیر پیشنهادی راه و شهرسازی دولت دوازدهم خطاب به نمایندگان خانه ملت می‌گوید: این وضعیتی که در مسکن به وجود آمده بود، قابل ادامه نبود. شما فکر می‌کنید قابل ادامه بود که نرخ تورمِ بیش از ۵۰ درصد در قیمت مسکن داشته باشیم، شهرفروشی و خانه‌های خالی ادامه پیدا کند؟ آیا شما می‌خواستید این روند افزایش داشته باشد و من بعد از چهار سال بیایم به شما نشان دهم که این رشد ادامه داشته است. آیا تداوم این رشد برای ایران، افتخارآفرین بود؟ قطعا تداوم این رشد برای ایران هیچ افتخاری نداشت و من هیچ تمایلی نداشته و ندارم که در اینگونه رشدها حضور داشته باشم.

اما راه حل چیست؟ آخوندی مهم‌ترین برنامه خود را در دولت دوازدهم بازآفرینی شهری و حل مشکل حاشیه‌نشینان می‌داند و بیان می‌کند: در حوزه مسکن اصلی‌ترین مساله رسیدگی به چهار گروه اولویت‌دار است. نخستین گروه حاشیه‌نشینان با حدود ۱۱ میلیون نفر جمعیت و گروه دوم ساکنان بافت‌های فرسوده با حدوده هشت میلیون نفر جمعیت هستند. همچنین خانه‌اولی‌ها و گروه‌های کم‌درآمد از دیگر گروه‌های اولویت‌داری هستند که باید در بخش مسکن به وضعیت آنها سامان داده شود.

با همه این تفاسیر، تامین مسکن مناسب برای تمام اقشار جامعه انتظاری است که افکار عمومی از عباس آخوندی دارد و او با توجه به اتمام مسکن مهر باید تمام هم و غم خود را برای بهبود شرایط بازار مسکن که به گواه کارشناسان در حال پوست اندازی تاریخی است، به کار گیرد.