دو دختر اصفهانى چرا خودکشی کردند؟

جلسه تخصصی تحلیل جنسیتی خودکشی‌های اجتماعی و بررسی ابعاد خودکشی دو نوجوان اصفهانی، توسط حلقه مطالعات مسائل اجتماعی زنان انجمن جامعه شناسی ایران، دوشنبه ۱۸ دی ماه در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.

سخنرانان حاضر در جلسه، دکتر رابعه موحد، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مسائل زنان و خانواده، دکتر حسام فیروزی روانپزشک کودک، نوجوان و خانواده و عضو انجمن روانپزشکی ایران و همچنين زهرا دلپیشه کارشناس ارشد و پژوهشگر زنان و جنسیت بودند که هر یک از منظری به واکاوی نقش جنسیت در خودکشی‌ها و بررسی دلایل خودکشی‌های نوجوانان پرداختند.

خودکشی زنان در فقدان حمایت های اجتماعی انجام مي‌شود

سخنران اول این جلسه، زهرا دلپیشه بود كه بحث خود را با تاکید بر خودکشی اخیر دو نوجوان اصفهانی اینگونه آغاز کرد: در مورد بحث خودکشی دو دختر اصفهانی تحلی‌ های روانشناسی و جامعه‌شناسی بسیاری صورت گرفته، عده‌ای از کارشناسان تاکید کرده‌اند نشانه‌هایی از افسردگی در این دختران نوجوان در فیلم ضبط شده قبل از خودکشی دیده نمی‌شود بلکه چیزی که نمایان و مشهود است به چالش کشیدن مفهموم مرگ است با نمایشی که برای اجرای آن از موبایل خود و رسانه‌های مجازی استفاده کردند، اما عده‌ای دیگر از کارشناسان معتقد هستند که نشانه‌هایی از اضطراب و افسردگی در همین فیلم هم دیده می‌شود. نفس‌های حبس شده، گفتمان پرخاشگر و در عين حال منفعل و فریاد خاموش کمک‌خواهی که در فیلم مشاهده می‌شود را نوعی اعتراض تعبیر کرده‌اند که مقصرانگاری دیگران را به وضوح به نمایش درآورده است.

وی ادامه داد: در کشور ما آمار اقدام به خودکشی در زنان در حال افزایش است و این موضوع نگران‌کننده است. اقدام به خودکشی در زنان، سه برابر مردان است البته اقدام به خودکشی با مرگ فرد با خودکشی متفاوت است. مطابق آمارهایی که رییس ارژانس اجتماعی ایران چند سال پیش اعلام کرد اگر چه میزان خودکشی منجر به مرگ در مردان از نظر آماری بیشتر است ولی اقدام به خودکشی در زنان بیشتر از مردان است. درباره دلایل این مسئله هم بنا بر جنسیت بحث و تحلیل‌های جنسیتی زیادی انجام شده است. عوامل محیطی و اجتماعی در این موضوع دخیل هستند. محیط خانوادگی افراد، کنترل مردسالارانه بر زنان در خانواده و جامعه تا روش‌های تربیتی متفاوت و جنسیت‌زده درمورد دختربچه‌ها و پسربچه‌ها یا احساس مورد تبعیض بودن در جامعه، ازدواج‌های اجباری قبل از سن قانونی، اختلافات شدید و خشونت‌های خانوادگی که اغلب از نوع نهانی و خاموش نیز هستند، در کنار حاکمیت سنت‌ها و عرف بر کنش‌های فردی زنان و محرومیت گسترده آنها در خانواده و جامعه، از مهم‌ترین عوامل افزایش خودکشی در بین زنان و دختران به‌شمار می‌روند.

دلپیشه ادامه داد: در واقع در چنین شرایط اجتماعی، خودکشی به مثابه واکنش در برابر درد و رنج است و اینکه زنان در موقعیت‌های خاص به اقدام به خودکشی می‌کنند، بیشتر از ویژگی‌های فردی و روانی به مسئله فقدان حمایت‌های اجتماعی مرتبط است. خودکشی به عنوان راهی برای رهایی از موقعیت نامناسب و اندوه‌ناک انتخاب می‌شود و در زمینه نوع اجتماعی صورت گرفتن آن، حامل پیامی است به جامعه در آخرین لحظات زندگی فرد که می‌خواهد بصورت فریاد اعتراضی به وضعیت خود در قالب نمایش مرگ آن را منتقل کند.

در پایان این پژوهشگر حوزه جنسیت تصریح کرد: برخی باورهای فرهنگی مانند مسائل و مفاهیم عرفی شده و رایج در باور عام همچون ناموس‌پرستی، حفظ حیثیت و آبرو و سایر موارد از این دست، موجب می‌شوند زنان ناخواسته از رشد اجتماعی و اقتصادی محروم شوند و امکان این را نداشته باشند که به شیوه‌های دیگری زندگی خود را متحول کنند، از این رو اولین و آخرین راهکار را نمایش مرگ در مقابل دیدگان جامعه می‌بینند.

او تاكيد كرد: درمورد خودکشی دو نوجوان اصفهانی و موارد مشابه، از مشکلات اصلی می‌توان عدم توانایی ارتباط صحیح با جنس مخالف و نبود بستر لازم برای مطرح کردن مشکلات و صحبت از این موضوعات در خانواده را نیز مشاهده کرد که در محتوای فیلم منتشر شده از این دو نوجوان هم تاحدی ملموس بود. اما باید در نظر داشت که چنین مشکلاتی از طریق تفکیک جنسیتی یا پاک کردن صورت مساله حل نمی‌شوند.

پيام خودكشي زنان: من و رنج‌هایم را ببینید

سخنران دوم این جلسه، دکتر رابعه موحد در خصوص خودکشی دو نوجوان اصفهانی اینگونه اظهار داشت که: نکات پنهان دراین خودکشی زیاد است و فکر نمی‌کنم که بتوان آن را از نوع خودکشی اجتماعی محسوب كرد. گاهی نوجوان توان مدیریت شرایط بحرانی که در آن قرار می‌گیرد را ندارد و گاهی با اتفاقی در خانواده ناگهان چنین شرایطی برای نوجوان رخ می‌دهد.

وی افزود: میزان خودکشی در زنان جهان سوم، زنان جوان و زنان متاهل بیشتر است. انتخاب بین زندگی کردن یا خودکشی با مهارت‌ها و ساختار شخص ارتباط دارد. زمانی که تجارب ناگوار بیش از حد تحمل است مکانیسم‌هایی که منجر به خودکشی می‌شود شکل می‌گیرند. ناتوانی از حل مشکل و این تصور که در آینده هم امیدی نیست منجر به خودکشی می‌شود و راه‌هایی به زنان یاد داده شده که منفعلانه عمل می‌کنند. زنانه بودن این رفتار حاکی از پذیرش این ضعف است که ما زنان نمی‌توانیم بدون حمایت مردان به جایی برسیم. چرا زنان اقدام به خودکشی می‌کنند؟ این اقدام در اکثر زنان به این دلیل است که می‌خواهند این پیام را برسانند: مرا ببینید و با من بهتر باشید.

وی در پایان اینگونه تصریح کرد: در خانواده‌های ما گفتگو در جریان نیست، حتی خانواده امروزی حاضر نیست به حرف فرزندان و نوجوانان و جوانان خانواده گوش کند، از طرفی فقدان رابطه عاطفی، میل به مردن را بیدار می‌کند و شرایط اجتماعی و مردسالاری حاکم در جامعه هم خودکشی را ویژه‌تر و قابل بحث‌تر می‌کند، درواقع این موارد منجر می‌شوند که خودکشی زنانه شود و البته باید تاکید کرد اینها همه برآمده از باوری است که زن در موضع ضعف است و توسط جامعه القا شده و نهادینه می‌شوند.

سطح اضطراب نوجوانان در جهان امروزی بالاست

سخنران سوم دکتر حسام فیروزی بود که به به بحران‌های خاص نوجوانان و دخالت این بحران‌ها در خودکشی‌های اجتماعی پرداخت. او بيان كرد: مغز زنان و مردان تفاوتی ندارد ولی ترشح هورمونی آنها فرق دارد. ساختار زنانه مغز پیشرفته‌تر از ساختار مردانه است پس زن‌ها به لحاظ تکاملی بالاتر هستند اما بحث تمایز در تکامل بیشترین نقش را دارد، هرچه تمایز شکل می‌گیرد موجود پیشرفته‌تر می‌شود. در بحث مرگ، انسان‌ها مهمترین نیاز، تامین امنیت است. امنیت فاصله زندگی و مرگ است، هرچه که ما را به سمت مرگ سوق میدهد برابر با خطر است و هرچه که به سمت زندگی ما را سوق دهد مساوی با قدرت است.
وی افزود: وقتی حس خطر می‌كنیم، یعنی ارزیابی از خطر، منجر به خودکشی می‌شود. ما می‌دانیم که بزرگترین معضل انسان همواره مرگ است اما ناگهان چه می‌شود که این میل به مرگ شکل می‌گیرد؟

دکتر حسام فیروزی ادامه داد : در نوجوانی ترس از مرگ انکار می‌شود. از یکسو هورمون‌های نوجوان در حال غلیان هستند و از طرفی دیگر در دنیای مدرن، نوجوانان گرایشات خاص خود را دارند. دنیای مدرن دائم ما را ناکام می‌کند در حالی که دنیای قدیم اینگونه نبود. پس در این جهان مدرن نوین، سطح اضطراب بالاست، چون خواسته‌ها زیاد است. نوجوان هنوز بخشی از وجودش کودک است و انتزاع او تازه در حال شکل‌گیری است و هنوز نمی‌تواند به خوبی پشت یک مسئله و ابعاد مخفی و جانبی آن را ببیند. با توجه به همه این موارد در بررسی خودکشی دو نوجوان اصفهانی که به راحتی در مورد بعد از مرگ خود هم چنانچه در فیلم منتشر شده دیدیم، حرف می‌زدند، می‌توان گفت آنها هم تاحدی نتوانسته‌اند مرگ را تصویر و درک جدی کنند.

وی همچنین درمورد علت بیشتر بودن آمار اقدام به خودکشی‌هایی که منجر به مرگ نمی‌شوند در زنان گفت: روان زنانه دارای امید بیشتری نسبت به روان مردانه است و روحیه مسئولیت پذیری در زن سبب می‌شود که از ابزاری استفاده کند که خودکشی بطور قطعی تحقق نیابد. از این رو گفته می‌شود که شاید بیشتر خودکشی‌های زنان بصورت نمایشی و اعتراضی هستند تا به قصد جدی مردن، اما در مواردي هم البته اینطور نیست و به دلیل همان رسیدن به تنگناهای جدی است.