پاشنه آشیل طرح احیا بافت‌ های فرسوده

با توجه به اراده ای که ریاست جمهوری در زمینه احیا بافت های فرسوده دارد به گونه ای که مجموعه امکانات دولت و بانک ها را بسیج کرده تا طرح اجرایی شود، به طور طبیعی این ارداه به این وسعت و جدیت هرگز وجود نداشته است. ابر و باد و مه و خورشید جمع شده اند تا این طرح محقق شود بنابراین با همتی جمعی این طرح قابلیت اجرایی شدن دارد.

از آنجایی این پروژه در بافت های فرسوده انجام می شود، یک ملاحظات اجتماعی و انسانی درآن وجود دارد که اگر دراجرای این طرح به ملاحظات کم توجهی شود، امکان دارد طرح با مشکلاتی روبرو گردد. این طرح حرکت عظیمی است که رئیس جمهور آغاز کرده و تمام ارکان ودولت و شهرداری ها از آن تبعیت می کنند اما باید به این توجه داشت که این پروژه یک عملیات صرفا ساختمانی نیست بلکه فعالیتی اجتماعی، انسانی و کاربردی است و باید به بخش انسانی توجه ویژه ای شود. امید می رود تا مسولان اجرای این طرح به جنبه های گفته شده توجه داشته باشند و بدون آن که عجله ای در اجرا داشته باشند، مقدمات اجتماعی، انسانی را فراهم کنند. دراین صورت طرح بازآفرینی پایدار بافت شهری تحول آفرین خواهد بود و به طورکلی پاشنه آشیل این طرح عدم توجه به جنبه های انسانی و اجتماعی است.

افرادی که در این نوع بافت های فرسوده زندگی می کنند، مشخصات و خصوصیات اجتماعی مشخصی دارند. برای نمونه ثروت زیادی نداشته و به مشاغل بالای اجتماعی دسترسی ندارند. شاید سطح تحصیلات آنها به اندازه دیگر نقاش شهر نباشد و روابط انسانی ساکنان این مناطق صمیمی تر از دیگر نقاط شهر است. با توجه به این مسائل هنگامی که شخصی وارد این محله های شده و تصمیم به تغییر بافت محل زندگی آنها دارد، به طور طبیعی این مسائل نیز تغییر می کند. اگر ساختمان و بنای جدید اندکی با کلاس و سطح عمومی و اجتماعی این افراد فاصله داشته باشد، ساکنان این محله ها از طرح استقبال نمی کنند زیرا اهل زندگی کردن در آپارتمان نیستند. در این طرح مقرر شده است که خانه ای ساخته شود و سپس ساکنان بافت های فرسوده در این خانه ها مستقر شوند و سپس خانه های آنها خراب شده و دوباره ساخته شود.

به طور حتم نیمی از ساکنان این منازل حاضر به ترک خانه خود به دلایلی که ذکر شد، نمی شوند. بنابراین این مساله باعث می شود که از طرح استقبال نکنند. علاوه بر آن از آنجایی نمی توانند با مسکن جدید ارتباط برقرار کنند و سطح مسکن جدید را تا اندازه ای بالاتر از سطح زندگی خود می دانند و البته ارزش افزوده هم برای آن ها دارد، ممکن است خانه جدید را بفروشند و به محله همسطح محله قبلی خود بروند و به دیگر سخن خانه ای را درست می کنند که بایدخراب شود. بنابراین این مجموعه مهاجرت کرده و جابه جا می شوند. این موضوع در دیگر کشورها از جمله ترکیه اتفاق افتاده است. در این شرایط باید طرح به گونه ای پیش برود که متعلق با ساکنان بافت های فرسوده باشد. به این صورت که با مذاکره ای که با این افراد می شود و تعهدی که در برابر آورده آنها می دهند، ساکنان این محله ها «پاسوخته» شده و در محل خود بمانند.

این برنامه نیاز به فعالیتی اجتماعی دارد و به سادگی پیش نمی رود و نباید این طرح را با مسکن سازی اشتباه گرفت.

* معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران