چرا ایرانی‌ها این همه عمل زیبایی می‌کنند؟

تصور بدنی عبارت است از احساسات، ادراکات و افکاری که فرد از بدن خویش دارد و مواردی از قبیل ارزیابی جذابیت جسمی و عواطف مربوط به‌اندازه و شکل بدن را در برمی‌گیرد. این تصویر، از زمان تولد شکل‌گرفته و همان‌طور که فرد رشد می‌­کند، طی مراحل زندگی‌اش تغییر می‌­کند. در این رابطه، زنان، نسبت به بدن و تصویر ذهنی آن بسیار حساس‌تر هستند و آموخته‌­های دوران کودکی ممکن است در پیدایش تصور آن‌ها از بدنشان، عاملی تعیین­کننده باشد. تصور و چگونگی درک زنان از بدن خود، بر توانایی آن‌ها در برقراری ارتباط با دیگران و همچنین بر پاسخ­‌هایی که دیگران به آن‌ها می­‌دهند، تأثیر می­گذارد.

نارضایتی از تصویر و تصور بدنی، گاهی منجر به این می‌شود که افراد و بالأخص زنان، تن و ظاهر طبیعی خود را به تیغ جراحان سپرده و در پی ظاهری جدید برای خود باشند. ولی به‌طورکلی و به نظر متخصصین امر، وجود چنین نارضایتی‌هایی، در سطوح فردی و اجتماعی دارای پیامدهایی منفی است. ازجمله این پیامدها می‌توان به ابتلا به انواع اختلالات جسمی و روانی، اختلالات تغذیه، استفاده روزافزون از لوازم‌آرایشی، هزینه شدن پول، وقت و انرژی افراد برای همانندسازی بدن خود با بدن‌­های ایده‌آل به نمایش درآمده در رسانه­‌ها، تغییر ذائقه فرهنگی در زمینه بدن و تغذیه، دورشدن از ارزش‌­های مذهبی و سنتی راجع به بدن، غافل ماندن از ابعاد معنوی و باطنی و سرگرم شدن به جنبه­‌های ظاهری و جسمی اشاره کرد.

در همین راستا، پژوهشگری از دانشگاه الزهرا به انجام مطالعه‌ای تحقیقاتی پرداخته که هدف از آن، مطالعه ادراک زنان جوان از بدن خویش، شناخت راهبردهای اتخاذشده توسط زنان در نتیجه نوع ادراکشان نسبت به بدن و بررسی پیامدهای تصور بدنی ادراک‌شده توسط زنان ذکر شده است.

در این پژوهش کیفی، روش گردآوری داده‌­ها شامل مصاحبه عمیق نیمه ساخت‌یافته با زنان جوانی از شهر تهران بوده که تجربه جراحی زیبایی داشته‌اند.

یافته‌­های این پژوهش نشان می‌دهد که زنان واجد تجربه جراحی‌­های زیبایی، تصور چندان مثبتی از بدن خویش نداشته‌اند. لذا این ارزیابی، گرایش آن‌ها برای مدیریت بدن به شیوه دلخواهشان را باعث شده است.

افسانه قاسمی، پژوهشگر مسائل اجتماعی از دانشگاه الزهرا در این خصوص می‌گوید: «مقوله‌­های استخراج‌شده از ادراک زنان تحت بررسی، نسبت به بدنشان نشان داد، آن‌ها بدن خود را به‌عنوان سرمایه، نقاب، جایگاه هویت مستقل و جایگاه کسب لذت و آرامش درک می­‌کنند. چنین زنانی تلاش می­‌کنند با استفاده از سازمان‌دهی بدن خود به شیوه دلخواه، بسیاری از معایب خود را بپوشانند و هویتی را بازسازی کنند که ممکن است در عرصه و زمانی خاص از زندگی، زیر سؤال رفته باشد یا حتی هویت دلخواه خود را بسازند و خود را به شیوه دلخواه به دیگران معرفی کنند».

این محقق می‌افزاید: «همچنین، بدن به‌عنوان جایگاه کسب لذت و آرامش، ازجمله ادراکاتی است که دیدگاه منفی زنان نسبت به بدنشان را تعدیل می­‌کند. چراکه اگر به بدن توجه شود، برای ما لذت و آرامش به همراه می‌­آورد».

در این تحقیق، بررسی عوامل مؤثر بر بدن زنان نشان داده که ادراکات زنان نسبت به بدن خود، از ارزش‌­ها و هنجارهای جامعه تأثیر گرفته است.

قاسمی می‌گوید: «عواملی مانند غلبه هنجارهای مردانه در جامعه، جامعه‌­پذیری جنسیتی و رسانه­‌های جمعی، تأثیر جامعه بر ادراک زنان از بدنشان را نشان می­‌دهند. حتی عامل خودکمتربینی که بر درک زنان از بدنشان تأثیر می­‌گذارد در ابتدا عاملی فردی به نظر می­‌رسد، اما با واکاوی بیشتر متوجه می­‌شویم این نوع نگرش، ریشه در تجربه‌­های زنان در طول زندگی دارد».

این محقق ادامه می‌دهد: «یکی از زیرمقوله‌­های خودکمتربینی زنان، دریافت القاب تحقیرآمیز است که تأثیر رفتار اطرافیان در برهه‌­ای از زندگی بر زنان را نشان می­‌دهد. به‌علاوه، عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز در نوع ادراک زنان از بدنشان تأثیر فراوانی دارد. بنابراین، سیاست­گذاران باید به این مسئله توجه داشته باشند و پایه‌های تغییر در گرایش زنان به تصور بدنی منفی، گرایش به جراحی زیبایی، استفاده از لوازم‌آرایشی و درنهایت صرف وقت و انرژی برای ساختن بدن ایده آل خود را در روند تغییر جامعه قرار دهند. آموزش زنان، مردان و والدین، ازجمله این اقدامات برای تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه است».

گفتنی است یافته‌های این تحقیق ارزشمند، به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در مجله «جامعه‌شناسی کاربردی» متعلق به دانشگاه اصفهان به چاپ رسیده است.