مرجع تقلید کیست و چه شرایطی باید داشته باشد؟

رجع تقلید کیست و چه شرایطی باید داشته باشد؟ هر مسلمانی با رسیدن به سن تکلیف باید از میان مجتهدینی که در عصر او هستند یکی را به عنوان مرجع تقلید انتخاب کند و در احکام الهی از نظرات او پیروی کند. در این مقاله به بررسی شرایط مرجع تقلید جامع الشرایط می‌پردازیم.

مرجع تقلید کیست؟

مرجع تقلید احکام الهی را از قرآن و روایات استخراج کرده و آن‌ها را در کتابی به نام رساله عملیه جمع آوری می‌کند. مسئولیت هدایت مردم در امور دینی بر عهده مرجع تقلید است، اما فقیهی می‌تواند مرجع تقلید باشد که از شرایط خاصی بهره‌مند باشد. اما الزامی‌ترین شرایط مرجع تقلید چیست؟

شرایط مرجع تقلید

۱. زنده باشد
تقلید ابتدایی از مرجع تقلیدی که زنده نیست جایز نیست. این بدین معناست که زمانی که کسی تازه به سن بلوغ می‌رسد باید مرجع تقلیدی انتخاب کند که در قید حیات باشد. اما زمانی که مرجع تقلید شخصی از دنیا می‌رود با اجازه از یک مرجع تقلید زنده‌ی دیگر مقلد مرجع مرحوم باقی بماند.

۲. بالغ باشد
بلوغ از شروط اساسی مرجع تقلید است و حتی اگر شخصی تمام شرایط مرجعیت را داشته باشد، اما به سن بلوغ نرسیده باشد تقلید از او صحیح نیست. سن بلوغ در شیعه اتمام ۱۵ سالگی در پسران است.

۳. عاقل باشد
شکی نیست که مجنون و دیوانه صلاحیتی برای مرجعیت ندارند و بدون اطمینان از وجود قوه تشخیص خوب و بد نمیتوان شخصی را به عنوان مرجع انتخاب کرد.

۴. عادل باشد
یکی از مهمترین شرایط مرجع تقلید عدالت اوست. عدالت ویژگی‌ای است که همیشه شخص عادل را از گناه دور نگه می‌دارد و عادل به شخصی می‌گویند که تمامی واجبات دین را انجام می‌دهد و از تمامی کار‌های حرام پرهیز می‌کند. فقیهی که کار حرامی انجام می‌دهد که مخالف احکام الهی است شرط عادل بودن را ندارد و مسلمانان نمی‌توانند در احکام الهی به نظرات او رجوع کنند.

۵. شیعه دوازده امامی باشد

مسلمانان شیعه دوازده امامی که به امامت علی بن ابی طالب علیه السلام به عنوان امام اول اعتقاد دارند و دوازدهمین امام و جانشین پیامبر را حضرت ولیعصر عجل الله می‌دانند برای انتخاب مرجع تقلید باید فقیهی را انتخاب کنند که شیعه دوازده امامی باشد. شیعه دوازده امامی یعنی شخصی که امامت را یکی از اصول دین می‌داند و بر این باور است که امامت نیز همچون نبوت از طرف خداست و در هر زمانی باید حداقل یکی از دوازده امام یا پیشوای شیعه زنده باشد.
از جمله فرقه‌های دیگری که شیعه هستند، اما شیعه دوازده امامی نیستند می‌توان از فرقه‌های اسماعیلی (هفت امامی) و زیدی (پنج امامی) نام برد که در اعتقاد به پیامبر و امام علی علیه السلام با شیعه دوازده امامی مشترک هستند، اما تمام خاندان عصمت و طهارت تا امام عصر را قبول ندارند.

۶. حلال زاده باشد

شخصی که تولدش حاصل ازدواجی صحیح باشد حلال زاده است و فقیه برای اینکه صلاحیت مرجعیت را داشته باشد باید حلال زاده باشد.

۷. مرد باشد
طبق نظر آیات و روایات شیعه فقط فق‌های مرد می‌توانند مرجع تقلید دیگران باشند و تقلید از بانوان مجتهد صحیح نیست.

۸. بنابر احتیاط واجب حریص به دنیا نباشد
مرجعیت جایگاه و مسئولیت بسیار مهمی است و قبل از انتخاب مرجع تقلید باید مطمئن بود که شخص منتخب، به دنیا و هر چیزی که به دنیا و مادیات تعلق دارد حرص و ولع ندارد و در پی امیال مادی نیست.

۹. مجتهد باشد
مجتهد بودن خود از اصلی‌ترین شرایط مرجع تقلید است. زمانی که شخصی با فراگیری علوم و فنون مختلف به قدرتی دست پیدا می‌کند که می‌تواند به آیات و روایات قرآن مراجعه و احکام الهی را استنباط کند او را مجتهد می‌نامند.

۱۰. از مجتهدان دیگر اعلم باشد

اعلم بودن در اجتهاد به این معناست که در فهم معنای دقیق منابع احکام شیعه از دیگر مجتهدین بهتر و داناتر باشد. برای تشخیص مرجع تقلید اعلم در میان دیگر مراجع راه‌هایی هست که به کمک آن‌ها میتوان شخصی که صلاحیت مرجعیت دارد را تشخیص داد.

چطور می‌توان مجتهد اعلم را تشخیص داد؟

طبق نظر همه مراجع، مجتهد اعلم را از سه راه مى‌توان شناخت:

۱. خودش یقین کند؛ مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.

۲. دو نفر عالم عادل که مى‌توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند، اعلمیت او را تصدیق کنند (به شرط آنکه با گفته دو عالم عادل دیگر، تعارض پیدا نکند).

۳. از گفته عده‌اى از اهل علم که مى‌توانند اعلم را تشخیص دهند، یقین یا اطمینان پیدا شود.

اگر موفق به تشخیص مجتهد اعلم نشدیم تکلیف چیست؟

گاهی حتی بعد از تحقیق بسیار و پرس و جو از اطرافیان باز هم در انتخاب مرجع تقلید شک می‌کنیم و موفق به تشخیص مجتهد اعلم نمی‌شویم، مراجع تقلید نظراتی در این باره دارند که اغلب راه گشا هستند:

آیات عظام امام، خامنه اى، مکارم و نورى همدانی: باید به اهل خبره مراجعه کنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، احتیاط واجب است که از کسى تقلید کنید که احتمال اعلمیت را در او مى‌یابید.
آیات عظام تبریزى و سیستانى: باید به اهل خبره مراجعه کنید و در صورت تعارض بین شهادت آنان، نظر آن عده که تخصصشان بیشتر است، مقدم دارید. در غیر این صورت باید از کسى تقلید کنید که احتمال اعلمیت را در او مى‌یابید.

منبع: مجله ستاره