چرا عربستان شاهزاده‌های مخالف را عفو کرد؟

این گروه، تصمیم 'ملک سلمان' برای عفو شاهزاده‌های مخالف خارج نشین را ناشی از مشاوره‌های وزیر خارجه آمریکا و داماد 'دونالد ترامپ' به او برای فرار از تبعات دخالت ریاض در قتل خاشقچی و بحران‌های روزافزون در این کشور ارزیابی می‌کنند. خاشقچی روزنامه نگاری که دوم اکتبر (۱۰ مهر) برای انجام کار اداری به کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه مراجعه کرده بود، دستگیر، شکنجه و به وحشیانه‌ترین روش کشته شد و با وجود پیگیری‌های وسیع جامعه جهانی تاکنون اثری از جسد او به دست نیامده است. ریاض که ابتدا منکر قضیه بود و برنامه مفصلی تدارک دیده بود تا اثبات کند که خاشقچی کنسولگری را ترک کرده است، در ادامه ناچار به پذیرفتن اصل قضیه شد هر چند تلاش وسیعی به عمل آورد تا بن سلمان ولیعهد کشور که حکم قتل این روزنامه نگار را صادر کرده بود، از این جنایت مبرا کند. شاه و ولیعهد سعودی در سه ماه گذشته تلاش‌های وسیعی در داخل و خارج کشور برای فرار از بار مسئولیت این پرونده به عمل آورده اند. از حاتم بخشی به مقامات آمریکا و افراد ذی نفوذ در سیاست‌های واشنگتن گرفته تا قربانی کردن شماری از اعضای وفادار بن سلمان. اما این اقدامات تاکنون نتوانسته راه فراری از بار سنگین مجازات این جنایت برای سعودی‌ها باز نماید. فعالان فضای مجازی طی روز‌های اخیر فاش کردند 'جراد کوشنر' داماد و مشاور رییس جمهوری آمریکا و 'مایک پمپئو ' وزیر خارجه این کشور که از متحدان و منتفعین اصلی بقای بن سلمان در جهان محسوب می‌شوند، مشاوره‌هایی به هیات حاکمه سعودی داده اند تا به گمان خود از تبعات سخت دخالت در قتل خاشچقی کاسته شود. کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌گویند؛ کوشنر و پمپئو نوامبر گذشته به ولیعهد سعودی پیشنهاد کرده اند اگر می‌خواهد از وضعیت اسفباری که اکنون دچار آن شده رهایی یابد، باید سه گام اساسی بردارد. در گام اول بن سلمان باید برخی مقامات امنیتی مانند 'احمد العسیری' معاون سابق سازمان امنیت کشور و 'سعود القحطانی ' مشاور دیوان پادشاهی و از نزدیکان ولیعهد سعودی را در دادگاه فرمایشی محاکمه و با صدور حکم اعدام برای این دو، به اصطلاح گناه کار را به گردن این دو نفر بیاندازد. در این میان نحوه برخورد دولت سعودی با القحطانی بسیار مهم است. آمریکا و بسیاری از کشور‌ها برخورد مقام‌های سعودی با دست راست بن سلمان را به عنوان آزمونی برای پی بردن به صداقت عربستان در محاکمه عاملان قتل خاشقچی از جمله مقام‌های بلندپایه، از نزدیک زیر نظر دارند. دولت سعودی تاکنون به درخواست‌های مطرح شده برای اظهار نظر درباره آزادی، دستگیری و یا متهم بودن القحطانی پاسخی نداده و این در حالی است که یک مقام نزدیک به دیوان پادشاهی سعودی معتقد است که القحطانی در بازداشت خانگی بسر می‌برد. دادستانی عربستان پنجشنبه گذشته اعلام کرد که ۱۱ متهم این پرونده برای نخستین بار در دادگاه حاضر شده اند، اما درباره اسامی این افراد و اینکه آیا القحطانی نیز در میان آنهاست، توضیحی نداد. ناظران معتقدند که سرنوشت القحطانی نکته کلیدی این ماجراست. آن‌ها می‌گویند که مهم‌ترین پرسش این است که آیا عربستان گام‌های عملی را برای دور شدن از سیاست‌های سرکوبگرانه اتخاذ کرده است یا خیر. گروه‌های مدافع حقوق بشر نیز گفته اند که القحطانی در بازداشت‌های صورت گرفته علیه منتقدان و رقبای بن سلمان ولیعهد سعودی و شکنجه افراد زندانی و پیگرد منتقدان در خارج از کشور نقش اساسی داشته است. 'مجتهد' افشاگر معروف سعودی از نخستین کسانی بود که از نقش پررنگ القحطانی، العسیری و 'عبدالعزیز مطرب' در پرونده قتل خاشقچی در دوم اکتبر (۱۰ مهرماه) گذشته پرده برداشت. وی در آن زمان اعلام کرد که القحطانی کینه شدیدی نسبت به خاشقچی داشته و همزمان با قتل وی، با گذرنامه معمولی و با اسم شخص دیگری وارد ترکیه شده است. گام دوم در پیشنهادات دو مقام آمریکایی به بن سلمان، سهیم کردن نسل‌های دوم و سوم شاهزاده‌های خاندان آل سعود در قدرت است تا آنان به خاطر حفظ موقعیت خود هم که شده دست از مخالفت با انتصاب او به عنوان پادشاه آینده عربستان بردارند. بن سلمان به دو عامل اصلی بقای آل سعود یعنی قبیله (خاندان سلطنتی) و مذهب به شدت لطمه وارد کرده است. دوران کنونی در حالی شاهد یکی از بی نظیرترین کشمکش‌ها در درون خاندان سلطنتی سعودی است که در گذشته و در بدترین شرایط، بسیاری از موضوعات در داخل این خاندان حل و فصل می‌شد و موضوع به سطح جامعه کشیده نمی‌شد. تردیدی نیست که ولیعهد جوان سعودی در اقدامی که بیشتر به کودتا شبیه بود، بدون نوبت و طی کردن مراحل و مناسک، قدرت در کشور را قبضه کرد. او که به خوبی می‌داند این ترقی تنها به لطف حمایت پدرش صورت گرفته و مورد رضایت دیگر اعضای خاندان سلطنتی نیست، با کوچک‌ترین بهانه‌ای، افراد مخالف را دستگیر و روانه زندان می‌کند. او سپتامبر سال گذشته ده‌ها تن از شاهزاده‌های کشور را به بهانه واهی مبارزه با فساد، دستگیر و روانه زندان کرد و تنها بعد از آنکه بخشی از دارایی‌های آنان را به زور ستاند، حاضر شد تا آنان را آزاد نماید. این فشار‌ها در کنار محروم کردن صد‌ها نفر از شاهزاده‌ها از مزایایی که سال‌های متادی از دربار دریافت می‌کردند، باعث شد عده‌ای حتی کمر به قتل او ببندند، هر چند بخت با او یار بود، توانست از حمله به محل اقامت خود جان سالم به در برد. فشار بر شاهزاده‌های آل سعود در کنار خسارات بی حد و حصری که در اثر جنگ یمن عاید اقتصاد بیمار عربستان شده، موجب گردید تا شمار زیادی از شاهزاده‌ها فرار را بر قرار در کشور ترجیج دهند و راهی آمریکا یا اروپا شوند. فرار شاهزاده‌های سعودی از بیم جان خود زمانی رسانه‌ای شد که 'احمد بن عبدالعزیز' برادر ملک سلمان و نامزد اصلی پادشاهی این کشور از سیاست‌های اعمال شده به ویژه در زمینه جنگ یمن به شدت انتقاد کرد و شکست در این جنگ را به سلمان و ولیعهد او نسبت داد. شاید به همین دلیل بود که کوشنر و پمپئو در بسته پیشنهادی خود به ولیعهد سعودی گفتند که او باید در سومین گام سلمان را برای اعلام عفو عمومی مخالفان به ویژه شاهزاده‌های مقیم خارج تحت فشار قرار دهد. این دو در مرحله اول ریاض را واداشتند تا با بازگشت بن عبدالعزیز به کشور بدون آسیب رساندن به وی موافقت کند و اکنون قرار شده تا ملک سلمان در حکمی همه مخالفان منتقد به ویژه شاهزاده‌های خارج نشین را عفو کند تا شاید عربستان از زیر فشار بی سابقه‌ای که با آن مواجه شده، خارج شود. سران سعودی در تلاش هستند تا با دست زدن به هر اقدامی که می‌تواند آنان را از فشار ناشی از قتل روزنامه نگار مستقل برهاند، دامن خود را از این ننگ پاک کنند و خود را افرادی صلح جو و اصلاح طلب معرفی کنند. اما فعالان اجتماعی و سیاسی عربستان می‌گویند، بازداشت‌های گسترده فعالان مدنی و حقوقی در کشور ثابت کرده که حاکمان امروز نه تنها اصلاح طلب نیستند که ماشین سرکوب رژیم هر صدای مخالفی را در نطفه خفه می‌کند. کاربران فضای مجازی می‌گویند؛ اکنون بیش از شش ماه از زمانی که فعالان سرشناس حقوق زنان در عربستان بازداشت شده اند، گذشته است. در طول این مدت، آن‌ها با شوک الکتریکی، شلاق و آزار جنسی مواجه بوده اند. همچنین بر اساس یک گزارش نگران کننده یکی از این فعالان اقدام به خودکشی کرده است. این زنان بدون هیچ تفهیم اتهام و دادگاهی در زندان به سر می‌برند. کمیسیون حقوق بشر عربستان در حال بررسی در مورد شکنجه‌های گفته شده اعم از شکنجه با آب و تهدید به تجاوز جنسی و مرگ می‌باشد. سرکوب فعالان تنها بخشی از طرح گسترده سرکوب تحت رهبری بن سلمان است. چندین فعال شیعه هم اکنون در انتظار اعدام هستند تنها بخاطر اینکه خواستار حقوق به حق خودشان شده بودند. 'إسراء الغمغام' تنها یکی از آن شیعیان است که بخاطر اعتراض مسالمت آمیز برای حقوق به حق خود در انتظار حکم اعدام است. متحدان غربی ریاض به ویژه آمریکا باید به جای پیچیدن نسخه‌های موقت برای رهاندن متحد خود از مکافات جنایت قتل یک روزنامه نگار منتقد، باید به صورت علنی و عملی علیه این سرکوب حقوق بشر در عربستان سخن بگویند. ۵۲۳۱۱