عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها از جمله رایج‌ترین دارو‌های تجویزی در جهان هستند. این دارو‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند که بر خلاف عفونت‌های ویروسی، معمولا به خودی خود بهبود نمی‌یابند.

اگرچه مصرف آنتی بیوتیک‌ها بیش از حد افزایش داشته و برای برخی بیماران که حتی نیازی به مصرف آن ندارند، تجویز می‌شود، اما زمانی که به درستی از آن‌ها استفاده شود، بخشی فوق العاده مهم و اغلب نجات دهنده زندگی از پزشکی مدرن محسوب می‌شوند.

همانند تمام داروها، آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند دارای عوارض جانبی باشند. بیشتر آن‌ها زندگی انسان را در معرض خطر قرار نمی‌دهند، و بیماران می‌توانند اغلب از پزشک خود برای پیشگیری یا مدیریت عوارض ناخوشایند، مانند اسهال و عفونت‌های ثانویه کمک بگیرند.

اما برخی عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک می‌توانند جدی و در مواردی عجیب و غریب باشند. در ادامه با برخی از عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.

مشکلات گوارشی

بروز مشکلات گوارشی، مانند حالت تهوع، استفراغ، و اسهال یکی از رایج‌ترین شکایت‌های بیمارانی است که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنند. شرایطی به نام اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک وجود دارد و به بیماران توصیه می‌شود که به آن توجه داشته باشند. مصرف مایعات فراوان و پرهیز از غذا‌های حاوی فیبر زیاد ممکن است به کنترل این شرایط تا زمان اتمام دوره مصرف دارو کمک کند.

تشدید اسهال می‌تواند به واسطه شرایطی جدی‌تر به نام اسهال مرتبط با کلستریدیوم دیفیسیل شکل بگیرد. این شرایط زمانی رخ می‌دهد که آنتی بیوتیک موجب نابودی باکتری‌های خوب روده شده و رشد باکتری‌های بد از کنترل خارج می‌شود. این شرایط می‌تواند موجب کم آبی بدن شده و ممکن است بیمار نیازمند بستری شدن در بیمارستان باشد. از این رو، در صورت مواجهه با اسهال چند بار در روز پزشک خود را از این شرایط آگاه کنید.

آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند موجب رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده کوچک شوند که می‌تواند به بروز نفخ و کرامپ که حتی پس از توقف مصرف دارو نیز ادامه می‌یابند، منجر شود. این نوع از عفونت به طور معمول نیازمند آنتی بیوتیک‌های بیشتر، اما متفاوت است تا تعادل باکتریایی روده به حالت عادی باز گردد.

سردرد

سردرد یکی دیگر از شکایت رایج بین افرادی است که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنند. اگر با سردرد مواجه هستید و فکر نمی‌کنید که کمبود خواب یا کافئین در این زمینه نقش دارند، مصرف آنتی بیوتیک می‌تواند دلیل بروز این شرایط باشد. این سردرد‌ها به طور معمول شدید نبوده و موقتی هستند. تا زمانی که درد شدید نباشد، یک مسکن بدون نسخه می‌تواند به بهبود آن کمک کند.

حساسیت به نور خورشید

مصرف برخی آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند حساسیت به نور خورشید را در پی داشته باشد و چگونگی واکنش پوست به نور فرابنفش را تغییر دهد. زمانی که این دارو‌ها را مصرف می‌کنید، قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند خطر آفتاب سوختگی، تاول زدگی، پوسته پوسته شدن پوست و آسیب چشمگیر سلول‌های پوست را موجب شود. برخی آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند با نور خورشید تعامل داشته و موجب راش پوستی قرمز و خارش‌دار شوند.

بر همین اساس است که افرادی که تتراسایکلین ها، فلوروکینولون‌ها و دارو‌های سولفا را مصرف می‌کنند باید از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید به ویژه بین ساعات ۱۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر پرهیز کنند و در صورت نیاز به حضور در محیط خارج از خانه باید از محصولات ضد آفتاب و لباس مناسب استفاده کنند. از جمله این دارو‌ها می‌توان به داکسی سایکلین، سیپرو، و باکتریم اشاره کرد.

تعاملات دارویی

مصرف آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند عفونت باکتریایی را درمان کند، اما ممکن است در کارکرد دارو‌های دیگر نیز تاثیرگذار باشد. از جمله دارو‌هایی که می‌توانند با آنتی بیوتیک‌ها تعامل داشته باشند می‌توان به رقیق کننده‌های خون، ضد اسیدها، آنتی هیستامین ها، دارو‌های ضد التهاب مانند دارو‌های بدون نسخه ضد درد، دارو‌های سوریازیس، دارو‌های ادرارآور، دارو‌های ضد قارچ، استروئیدها، دارو‌های دیابت، شل کننده‌های ماهیچه، دارو‌های میگرن، و برخی دارو‌های ضد افسردگی اشاره کرد.

دارو‌های کنترل بارداری هورمونی نیز می‌توانند در تعامل با آنتی بیوتیک ریفامپین کارایی کمتری داشته باشند. خوشبختانه این دارو به ندرت تجویز می‌شود و بیشتر آنتی بیوتیک‌های رایج تداخلی در عملکرد دارو‌های ضد باردرای ایجاد نمی‌کنند.

آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند با الکل نیز تعامل داشته باشند. به ویژه، دارو‌های مترونیدازول، تینیدازول، و تری‌متوپریم سولفامتوکسازول هرگز نباید در ترکیب با الکل مصرف شوند، زیرا می‌تواند موجب واکنشی ناخوشایند شده و سردرد، قرمزی چهره، ضربان قلب سریع، حالت تهوع، و استفراغ را به همراه داشته باشد. همچنین، مصرف الکل به همراه آنتی بیوتیک می‌تواند ناراحتی معده و سرگیجه را تشدید کند.

عفونت‌های قارچی

از آنجایی که آنتی بیوتیک‌ها آرایش باکتریایی در بدن انسان را تغییر می‌دهند، می‌توانند ما را نسبت به عفونت‌های مخمری و دیگر انواع رشد قارچ آسیب پذیر سازند. به عنوان نمونه، این عفونت‌ها می‌توانند در دهان، روی پوست، و زیر ناخن‌ها شکل بگیرند.

آنتی بیوتیک ها، به ویژه اگر در بلند مدت مصرف شوند، می‌توانند تعادل باکتریایی در واژن زنان را نیز بر هم بزنند. این شرایط می‌تواند با تغییر در pH به بروز عفونت‌های مخمری در این قسمت از بدن منجر شود. مصرف یک داروی ضد مخمر در شرایطی که آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید، ممکن است به پیشگیری از این عارضه جانبی کمک کند، اما پیش از مصرف هر داروی جدیدی با پزشک خود مشورت کنید.

آنتی بیوتیک ها، به ویژه تتراسایکلین ها، می‌توانند موجب رشد بیشتر برآمدگی‌های ریز روی سطح زبان به نام پاپیلا شده و باکتری ها، تنباکو، غذا و البته مخمر بیشری را به دام اندازند که می‌تواند موجب تغییر رنگ و ظاهر خز مانند زبان شود. خوشبختانه، زمانی که آنتی بیوتیک‌ها دلیل این شرایط هستند، پس از توقف مصرف دارو، این شرایط نیز بهبود می‌یابد.

آنافیلاکسی

برخی از ترساک‌ترین و خطرناک‌ترین عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک‌ها شامل واکنش‌های آلرژیک می‌شوند. در حقیقت، واکنش‌های آلرژیک به آنتی بیوتیک‌ها یکی از شایع‌ترین دلایلی است که افراد را راهی اورژانس بیمارستان می‌کند. از جمله علائم این شرایط می‌توان به راش‌های پوستی یا کهیر، تورم لب ها، و تنگی نفس اشاره کرد. همچنین، ممکن است فرد یک واکنش آنافیلاکتیک کامل داشته باشد که موجب تورم گلو و بسته شدن آن می‌شود و برای نجات زندگی به دریافت سریع یک دوز اپی‌نفرین نیاز دارد.

این واکنش‌های رایج نیستند، اما قطعا مواردی هستند که در صورت تجویز یک داروی جدید که تا پیش از مصرف نکرده اید باید مد نظر قرار دهید. آلرژی به یک نوع از آنتی بیوتیک دلیل بر عدم مصرف انواع دیگر نیست، اما به معنای توجه به مصرف هر چیز دیگر در این خانواده از آنتی بیوتیک هاست.

لکه‌دار شدن دندان‌ها

برخی پژوهش‌ها نشان داده اند که آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلین می‌توانند موجب لکه‌دار شدن یا تغییر رنگ دائمی دندان‌های دائمی کودکان شوند. در نتیجه، از سال ۱۹۷۰، تمام دارو‌ها در این دسته با برچسب هشدار توصیه می‌شود برای کودکان زیر ۸ سال استفاده نشود، ارائه شده اند.

اما به گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا، داکسی‌سایکلین، آنتی بیوتیک جدیدتر از دسته تتراسایکلین، پیوند کمتری با کلسیم تشکیل داده و لکه‌دار کردن دندان‌ها را نشان نداده است.

تاندونیت

دارو‌هایی که به نام فلوروکینولون‌ها (از جمله سیپرو و لواکین) شناخته می‌شوند، انتخابی رایج برای درمان بیماری‌هایی مانند سینه پهلو، برونشیت، و عفونت‌های دستگاه ادراری هستند. اما در سالیان اخیر، پزشکان متوجه شده اند که این دارو‌ها به ایجاد عوارض جانبی جدی‌تر نسبت به دسته‌های دیگر آنتی بیوتیک‌ها تمایل دارند.

برخی از این عوارض جانبی شامل آسیب رساندن به تاندون‌هایی می‌شود که ماهیچه را به استخوان متصل می‌کنند و گزارش‌هایی درباره درد (تاندونیت)، آسیب دیدگی (تاندون‌پاتی) یا حتی پارگی وجود دارند. سازمان غذا و داروی آمریکا، هشدار‌هایی را درباره خطر تاندونیت و آسیب عصبی دائمی روی بسته بندی این دارو‌ها اضافه کرده است. در سال ۲۰۱۶، این مرکز توصیه کرد که فلوروکینولون‌ها باید تنها به عنوان گزینه نهایی درمان استفاده شوند.

دوبینی

مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۹ که در نشریه Ophthalmology منتشر شد، نشان داد که استفاده از فلوروکینولون‌ها با دوبینی نیز مرتبط بوده است. از آنجایی که این دسته از آنتی بیوتیک‌ها با تاندونیت نیز در ارتباط بوده است، پژوهشگران این نظریه را مطرح کردند که درد و سفتی در ماهیچه اطراف چشم ممکن است دلیل دو بینی باشد.

افسردگی و اضطراب

فلوروکینولون‌ها به همراه پنی سیلین و دارو‌های دیگر در این خانواده با افسردگی و اضطراب نیز پیوند خورده اند. در یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ که در نشریه Journal of Clinical Psychiatry منتشر شد، هرچه دوره‌های مصرف آنتی بیوتیک در زندگی یک فرد بیشتر بود، احتمال بیشتری داشت به افسردگی و اضطراب مبتلا باشد.

آنتی بیوتیک‌ها آرایش میکروبیوم بدن را تغییر می‌دهند که ممکن است بر مسیر‌های نورولوژیک، سوخت و ساز، و ایمنی اثرگذار باشد که همگی می‌توانند بر سلامت روانی یک فرد اثرگذار باشند.

افراد بسیاری فرض می‌کنند که آنتی بیوتیک‌ها بی خطر هستند و گزینه‌ای جادویی برای مقابله با هر شرایطی محسوب می‌شوند. اگرچه آنتی بیوتیک‌ها بهترین دفاع ما در برابر باکتری‌ها هستند، اما نیازمند درمان با داروی درست، دوز مناسب و مدت زمان مصرف درست هستیم و باید از خطرات و عوارض جانبی مصرف این قبیل دارو‌ها نیز آگاه باشیم.