همزیستی ارمنیان و ایرانیان در درازای تاریخ

در پایان هزاره دوم پیش از میلاد دولت‌های باستانی میان­رودان و آسیای صغیر رو به زوال گذاشتند و آشور بر ویرانه‌های آن‌ها سربرآورد. بر اثر نیروی تازه نفس آشور دولت‌های آریایی هتی و میتانی از میان رفتند. در سده نهم پیش از میلاد دولت تازه‌ای موسوم به اورارتو پدید آمد. اورارتو نیز در پی هجوم قوم تازه نفس ارمنی نابود شد، ولی مردمانش تا مدت‌ها منطقه‌ای را در درّه رود اَرَس برای خود داشتند. ارمنستان در قلمرو ماد‌ها افتاد، ولی ارمنیان مستقل شدند و فرمانروایشان با کوروش بزرگ هم پیمان شد. در ۶۶ م. دولت روم حکومت ارمنستان را به رسمیّت شناخت و دودمان اشکانیان ارمنی یا آرشاکونیان پدید آمد. در ۶۱۹م. سمبات باگراتونی سپهسالار خسروپرویز و مرزبان ساسانی ارمنستان، ترکان و متّحدانشان را برای دومین بار پس از بهرام چوبین شکست داد. پس از کم رنگ شدن چیرگی اعراب و روی کار آمدن صفاریان، سامانیان و به ویژه بویهیان که نشانی از شکوه نه چندان دور بودند، نخستین شاهان صفوی آنچه را بویهیان پی ریخته بودند از نو ساختند. در این هنگام بربریّت عثمانی‌ها که تسلیم بلاشرط هم اقناعشان نمی‌کرد برای ارمنیان راهی جز فرار به ایران نگذاشت. آن‌ها در اصفهان با مِهر شاه عباس پذیرایی شده و سکونت داده شدند. شاه عباس در ۱۶۰۳ م. پس از شکست علی پاشا در دشت صوفیان به نخجوان پیشروی کرد و در جلفا با پیشواز مردم رو به رو شد. خواجه خاچیک در کاخ با دست پسرش یک سینی پر از طلا به شاه تقدیم کرد و شاه سه روز در جلفا پذیرایی شد. شاه عباس قلعه ایروان را هم گشود. سلطان احمد، سردار جلال اوغلی سینان پاشا را به نبرد فرستاد. شاه عباس برابری قوا را سنجید و درست دید که به مرز‌های خود عقب نشسته تا فرصتی به دست آید. به ذهن شاه رسید که با کوچاندن ارمنی‌ها به ایران، عثمانی‌ها را پس از رسیدن به آنجا بدون آذوقه گذاشته و آسان‌تر شکست دهد و همچنین برای پیشرفت تجارت کشور از ارمنیان که استادی آنان را در این کار می‌دانست بهره گیرد. آراکل ارمنی در پنجاه و پنج سال پس از کوچ سختی‌های بسیاری از آن گزارش داده، ولی کتاب‌های خطی بسیاری هم تاریخ با کوچ در جلفا بوده و هنوز هم هستند که گواهی می‌دهند جلفاییان را بی خطر از آب گذرانده و به اصفهان رسانده اند. شاه عبّاس می‌کوشید با خوش رفتاری ارمنیان را از بازگشت به ارمنستان نا امید کند تا جایی که دستور داد کلیسای اچمیادزین را پیاده کرده و سنگ و خاک آن را در باغ زرشک اصفهان از نو سوار کنند. دوره شاه سلطان حسین تا سرانجام نادرشاه برای ارمنیان خوب نگذشت، ولی کریم خان چه هنگام نیروگرفتن و چه در پادشاهی ارمنیان را دوست می‌داشت و نسبت به جلفاییان مهربان بود و می‌خواست جلفا رونق گذشته اش را بازیابد. پیوند ایرانیان و مردم ارمنستان از دست کم ۲۹۰۰ سال پیش تا کنون با همه فراز و نشیب‌ها گسسته نشده و به گواه تاریخ گسسته نخواهد شد. ارمنیان ارمنستان خود را با ارمنیان ایرانی و دیگر برادران ایرانی خود بسیار نزدیک‌تر از پندار‌های بداندیشان تفرقه افکن می‌دانند و آمار ۸۹ شهید ارمنی دفاع مقدس که بیشترین شهیدان اقلیت‌های مذهبی است تنها یک نمونه بر اثبات این سخن است.
جعفر وثوقی کرگزلو* *پژوهشگر تاریخ

منابع و مآخذ:
تاریخ مردم اورارتو و کشف یک سنگنبشته به خط اورارتو در آذربایجان - دکتر محمد جواد مشکور
آریایی‌ها در خاور نزدیک، اسطوره یا واقعیت؟ - مانفرد مایرهوفر با ترجمه‌ی رحمان بختیاری
اساطیر خاور نزدیک - جان گری با ترجمه‌ی محمدحسین باجلان فرخی
هیتی‌ها - الیور گرنی با ترجمه‌ی رقیه بهزادی
جنگ‌های هفتصد ساله ایران و روم - غلامحسین مقتدر
تاریخ ارمنیان تالیف آگاتانگغوس (سده‌ی پنجم میلادی) با ترجمه‌ی گارون سارکسیان
تاریخ جلفای اصفهان - هاروتون درهوهانیان با ترجمه‌ی لئون. گ. میناسیان و م. ع. موسوی فریدنی

منبع: مردم سالاری آنلاین