کاروتنوئیدها؛ از فواید سلامت تا عوارض جانبی

کاروتنوئید‌ها رنگدانه‌هایی ارگانیک هستند که در گیاهان و برخی انواع خاص قارچ‌ها و جلبک‌ها وجود دارند. کاروتنوئید‌ها عامل رنگ زرد-نارنجی در چیز‌هایی مانند هویج، زرده تخم مرغ، ذرت، و نرگس زرد هستند.

به گزارش "وری ول هلث"، بیش از ۷۵۰ کاروتنوئید طبیعی وجود دارند، اما تنها حدود ۴۰ مورد از آن‌ها در رژیم غذایی عادی انسان دیده می‌شوند.

رایج‌ترین کاروتنوئید‌های غذایی شامل آلفا کاروتن، بتا کاروتن، بتا کریپتوزانتین، لوتئین، زیزانتین، و لیکوپن می‌شوند.

آلفا کاروتن، بتا کاروتن و بتا کریپتوزانتین همگی می‌توانند در بدن به ویتامین A. تبدیل شوند و به عنوان کاروتنوئید‌های پروویتامین A. شناخته می‌شوند. کاروتنوئید‌های دیگر که به آن‌ها اشاره شد نمی‌توانند به این ویتامین تبدیل شوند. در عوض، آن‌ها به نام کاروتنوئید‌های غیر پروویتامین A. شناخته می‌شوند. برای بیشتر افراد، بتا کاروتن منبع اصلی ویتامین A. است.

فواید سلامت

بیشتر فواید کاروتنوئید‌ها از خواص آنتی اکسیدانی آن‌ها سرچشمه می‌گیرد.

فواید بینایی

مکمل‌های کاروتنوئید می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به انحطاط ماکولای مرتبط با افزایش سن کمک کنند. به گفته موسسه ملی سلامت آمریکا، مصرف مکمل‌های کاروتنوئید با خواص آنتی اکسیدانی مانند بتا کاروتن، لوتئین، و زیزانتین ممکن است برای درمان و پیشگیری از انحطاط ماکولای مرتبط با افزایش سن مفید باشد.

افزون بر این، مکمل‌های لوتئین و زیزانتین گاهی اوقات برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های چشم و بهبود عملکرد چشم تجویز می‌شوند.

فواید قلبی‌عروقی

برخی مطالعات نشان داده اند که کاروتنوئید‌ها می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به آترواسکلروز (شکل گیری پلاک در دیواره سرخرگ‌ها که موجب باریک شدن رگ‌های خونی می‌شود) کمک کنند. پرفشاری خون، عدم تحمل گلوکز، و چاقی شکم از عوامل خطر برای آترواسکلروز یا تصلب شرایین هستند و مطالعات نشان داده اند کاروتنوئید‌ها به کاهش این عوامل خطر کمک می‌کنند.

همچنین، کاروتنوئید‌ها ممکن است به بهبود آترواسکلروز اولیه که هنوز به بیماری قلبی‌عروقی کامل تبدیل نشده است، کمک کند. با این وجود، به نظر می‌رسد این فواید قلبی‌عروقی تنها در صورت مصرف بلند مدت کاروتنوئید‌ها (یک مطالعه بازه زمانی ۹ تا ۲۰ سال را پیشنهاد داده بود) حاصل می‌شوند.

محافظت در برابر پیری پوست

پرتو فرابنفش بیشترین تاثیر را در پیری پوست دارد. مطالعات نشان داده اند که کاروتنوئید‌ها پس از مصرف در پوست ذخیره می‌شوند و به عنوان یک خط دفاعی در برابر آسیب پوست ناشی از پرتو فرابنفش عمل می‌کنند. به طور خاص، لیکوپن و بتا کاروتن می‌توانند این محافظت پوستی را ارائه کنند.

مکمل‌های لیکوپن و بتا کاروتن در پیشگیری از قرمزی پوست ناشی از مواجهه با پرتو فرابنفش نیز موثر عمل می‌کنند. این اثر زمانی که مکمل لیکوپن یا بتا کاروتن با ویتامین E. ترکیب می‌شود هرچه بیشتر خود را نشان می‌دهد.

محافظت در برابر سرطان پوست

مطالعات بسیاری نشان داده اند که کاروتنوئید‌ها به محافظت در برابر ابتلا به سرطان پوست کمک می‌کنند. یکی از راه‌های انجام این کار، ترویج تمایز سلولی و مهار چرخه سلولی است. روش دیگر محافظت در برابر سرطان پوست تنظیم آپوپتوز (مرگ سلولی برنامه ریزی شده) است. کاروتنوئید‌ها قادر به القای مرگ سلولی در سلول‌های ملانوما هستند.

فواید سلامت بالقوه

افزون بر فواید سلامت شناخته شده کاروتنوئیدها، این مواد مغذی برخی فواید سلامت بالقوه را نیز ارائه می‌کنند.

سلامت استخوان: یک مطالعه نشان داد که کاروتنوئیدها، به ویژه لیکوپن، دارای اثری مثبت بر سلامت استخوان هستند. مطالعه‌ای دیگر نیز نشان داد که مصرف بتا کاروتن و بتا کریپتوزانتین می‌تواند خطر ابتلا به استئوپنیا (شرایطی که در آن استخوان‌ها ضعیف‌تر از حد عادی هستند) را کاهش دهد.

کاهش سرعت زوال روانی: مقاله‌ای پزشکی که در نشریه Journal of American Medical Association منتشر شد، نشان داد که مصرف مکمل بتا کاروتن در بلند مدت ممکن است فواید شناختی را ارائه کند.

تقویت ایمنی: تصور بر این است که کاروتنوئید‌ها ایمنی بدن را تقویت می‌کنند، به ویژه کاروتنوئید‌های پروویتامین A، زیرا ویتامین A. به خودی خود برای عملکرد خوب سیستم ایمنی بدن ضروری است.

سرطان ریه: برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف کاروتنوئید‌ها با کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه در افراد غیر سیگاری مرتبط بوده است. با این وجود، آزمایش‌های بالینی نشان نداده اند که مکمل‌های کاروتن می‌توانند به پیشگیری از سرطان ریه کمک کنند.

کاهش خطر سرطان پستان و سرطان پروستات: در شرایطی که همچنان بررسی‌ها ادامه دارند، مطالعات بسیاری نشان داده اند که کاروتنوئیدها، به ویژه لیکوپن، دارای آثار ضد سرطان بر سرطان‌های وابسته به هورمون جنسی، مانند سرطان پستان و سرطان پروستات هستند.

دوز مصرفی و آماده سازی

به جز درمان کمبود ویتامین A، مصرف مکمل‌های بتا کاروتن توصیه نمی‌شود. با این وجود، دستورالعمل دوز ایمن برای مصرف که می‌توانید مد نظر قرار دهید شامل موارد زیر می‌شود:

- برای نوجوانان و بزرگسالان، ۶ تا ۱۵ میلی گرم مکمل بتا کاروتن (۱۰، ۰۰۰ تا ۲۵، ۰۰۰ واحد ویتامین A) در روز

- برای کودکان، ۳ تا ۶ میلی گرم مکمل بتا کاروتن (۵، ۰۰۰ تا ۱۰، ۰۰۰ واحد ویتامین A) در روز

اگرچه کمبود ویتامین A. در کشور‌های توسعه یافته نادر است، اما در کشور‌های در حال توسعه، به ویژه در کودکان بسیار شایع است.

از مواد غذایی حاوی کاروتنوئید‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- هویج

- انبه

- گوجه فرنگی

- آلو

- سیب زمینی شیرین

- کیل

- اسفناج

- طالبی

- کدو زمستانی

- زردآلو

- نارنگی

- برگ شلغم

- فلفل‌های قرمز

- ذرت زرد

- پلانتین

عوارض جانبی احتمالی

افزایش خطر سرطان ریه

مطالعات بسیاری نشان داده اند که مصرف زیاد کاروتنوئید‌ها (بتا کاروتن)، چه از طریق غذا یا یک مکمل، خطر سرطان ریه در افراد سیگاری و آن‌هایی که سیگار را ترک کرده اند، افزایش می‌دهد.

کاروتنمیا

این شرایطی است که در آن پوست به واسطه مقدار بالای بتا کاروتن در بدن زرد رنگ می‌شود.

کاروتنمیا برگشت پذیر است و در شرایطی که معمولا به واسطه دریافت بیش از حد از طریق غذا رخ می‌دهد، مصرف بیش از حد مکمل‌ها نیز می‌تواند موجب آن شود.

رتینوپاتی کانتازانتین

این شرایط به واسطه بروز رگه‌های زرد-طلایی در چشم شناخته می‌شود و گاهی اوقات موجب نقایص میدان دید و بروز مشکل در شفافیت دید می‌شود. مصرف بیش از حد یک کاروتنوئید به نام کانتازانتین موجب این شرایط می‌شود. رتینوپاتی کانتازانتین نیز برگشت پذیر است و شرایط چشم و قدرت بینایی پس از توقف مصرف کانتازانتین به حالت عادی باز می‌گردد.

لیکوپنودرمیا

مصرف بیش از حد لیکوپن می‌تواند موجب تغییر رنگ موقت پوست به نارنجی پررنگ شود که این شرایط به نام لیکوپنودرمیا شناخته می‌شود.

واکنش آلرژیک

همانند بسیاری مواد دیگر، این امکان وجود دارد که یک واکنش آلرژیک به مکمل‌های کاروتنوئید داشته باشید. اگر نسبت به بروز این شرایط مشکوک هستید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. خارش، تورم، و راش‌های پوستی از نشانه‌های معمول یک واکنش آلرژیک هستند.

اگر در حال حاضر دارو مصرف می‌کنید، پیش از آغاز مصرف هر نوع مکمل کاروتنوئیدی با پزشک خود مشورت کنید. به طور خاص، مکمل‌های بتا کاروتن ممکن است واکنش‌های منفی با دارو‌های کاهنده کلسترول داشته باشد.