چه موادی در خانه غیر از الکل خاصیت ضدعفونی‌کنندگی دارند؟

الکل نیست؟ خب نیست که نیست؛ حرص خوردن ندارد. الکل فقط یکی از چند مواردی است که می‌توانیم وسایل دور و اطرافمان را با آن ضدعفونی و میکروب‌زدایی و در اصل ویروس‌زدایی کنیم. در این روز‌ها که همه مردم شهر به دنبال مایعی برای ضدعفونی کردن دست‌ها و سطوحی که با آن در تماس هستند می‌گردند، متخصصان بهداشت و داروسازان، از راه‌های دیگری برای ضدعفونی کردن و از بین بردن ویروس‌های احتمالی در فضای اطرافمان می‌گویند؛ فضایی که به همه قسمت آن بدبین شده‌ایم و ویروس کرونا را روی آن‌ها تصور می‌کنیم. در شرایط عادی، فرآورده‌های حاوی الکل یا آب اکسیژنه برای ضدعفونی کردن دست‌ها یا سطوح به اندازه کافی در دسترس است، ولی در شرایط بحرانی که نیاز جامعه، صد‌ها تا هزاران برابر شرایط عادی افزایش پیدا می‌کند، می‌شود از فرآورده‌های جایگزین برای رفع نیاز‌های فوری استفاده کرد. سحر حیدری، کارشناس بهداشت و دکتر سیدعلی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران، پیشنهاد‌هایی برای ضدعفونی‌کردن در این روز‌ها و از بین بردن ویروس‌ها دارند.

بدون‌شک مؤثرترین اقدام برای مبارزه با ویروس کرونا، مصرف ضدعفونی‌کننده‌ها برای پاکسازی دست‌ها و سطوح آلوده است. با وجود این‌که مواد ضدعفونی‌کننده و گندزدای متعددی در دسترس ما قرار دارند، اما همه آن‌ها برای مبارزه با ویروس کرونا مناسب نیستند. در واقع نیاز به کمی تشخیص دارد؛ این‌که بتوانیم بین هرکدام از مورد‌های نیازمند به ضدعفونی، تفاوت درستی قائل شویم. مثلا باید بدانیم آن چیزی که باعث ضدعفونی شدن میوه و سبزیجات می‌شود، برای سطوح کاملا بی‌اثر است. در واقع شوینده‌های میوه و سبزی روی میکروب‌ها بسیار موثرند، ولی روی ویروس‌ها تاثیری ندارند و نمی‌توانیم از همان پاک‌کننده‌ها در این شرایط استفاده کنیم. یا مثلا محلول‌های دهان‌شویه، روی عفونت‌های میکروبی دهان موثر است، ولی روی ویروس دست تاثیری ندارد. اگر بخواهیم از پاک‌کننده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌های قطعی صحبت کنیم، باید بگوییم که تاکنون اثر سه ماده الکل، آب‌اکسیژنه و آب ژاول یا همان وایتکس روی نابودی ویروس کرونا ثابت شده است.

حمله به ساختار‌های پروتئینی

ساختار ویروس از جنس پروتئین است و هر چیزی که بتواند این ساختار را برهم بزند، می‌تواند باعث ضدعفونی شدن آن سطح باشد. یکی از این مواد، دترجنت‌ها یا مواد شوینده هستند که می‌تواند در ساختار پروتئنی یویروس، اختلال ایجاد کنند. مثلا همین الکل، خاصیت به هم خوردگی ساختار پروتئین را دارد. علاوه بر آنها، حرارت و دما هم یکی دیگر از مواردی است که باعث بدشکل شدن پروتئین می‌شود. ویروس زمانی می‌تواند بیماری‌زا باشد که به جایی مثل سلول‌های انسان متصل شود که این اتصال از طریق پوشش خارجی آن صورت می‌گیرد. در واقع زمانی که بتوانیم به هر طریقی، این پوشش خارجی را از بین ببریم، باعث می‌شود که ویروس نتواند به جایی متصل و باعث عفونت شود. از آنجایی که پوشش خارجی ویروس‌‎ها از جنس پروتئین است، هرچیزی که بتواند پروتئین را از بین ببرد، باعث از بین رفتن پوشش ویروس و در نتیجه نابودی ویروس‌ها می‌شود.

ویروس، اسید نوکلئیکی دارد که در داخل پروتئینی به نام کپسید است. از آنجایی که ویروس ویژگی‌های زیستی را ندارد و به تنهایی نمی‌تواند در جایی زندگی کند، برای ادامه زندگی باید به میزبانی مثل انسان متصل شود تا ژنوم‌های خودش را از طریق سلول به ما تزریق کند. در صورتی که ما بتوانیم با مواد ضدعفونی‌کننده، این ساختار پروتئینی را هدف قرار بدهیم و از بین ببریم، ویروس را نابود کرده‌ایم. حالا چطور می‌توانیم؟ این ساختار تحت تاثیر مواد شوینده، حرارت و تغییر pH محیط به سمت اسیدی یا قلیایی، از بین می‌رود.

هرچه رقیق‌تر، بهتر

اگر در این شرایط نایاب شدن الکل، الکلی غلیظ در اختیار دارید، فکر نکنید که هرچه بیشتر از آن استفاده کنید، بهتر ضدعفونی کرده‌اید و ویروس‌ها را با قدرت بیشتری کشته‌اید. باید بدانید که الکل در غلظت‌های ۶۲ تا ۷۲ درصد بهترین اثربخشی ضدعفونی را دارد و مثلا در ۹۶ درصد، اثر کمتری دارد. یعنی هرچه الکل در چنین مواردی، رقیق‌تر باشد، کارایی بهتر و بیشتری دارد. اغلب محلول‌های الکلی ضدعفونی کننده موجود در داروخانه‌ها هم با همین غلظت هستند. اگر الکل خالص (۹۶ درصد) را به نسبت ۷ واحد الکل و ۳ واحد آب با هم ترکیب کنیم، محلول ضدعفونی کننده الکلی ساخته می‌شود که هم برای ضدعفونی کردن دست و هم سطح کاربرد دارد و می‌تواند خیالتان بابت از بین بردن ویروس کرونا راحت باشد.

همین وایتکس‌های خانگی

این موضوع کاملا طبیعی است که کارخانه‌های الکل‌سازی، نمی‌توانند متناسب با نیاز بازار الکل تولید کنند و شاید بهترین گزینه برای جایگزینی الکل، آب ژاول یا وایتکس است. یک فرآورده موثر برای حذف ویروس‌ها، محلول سفید‌کننده وایتکس یا آب ژاول ۵ درصد است. اگر حدود یک چهارم لیوان از محلول سفید‌کننده را به اندازه یک ظرف سه لیتری آب مخلوط کنیم، محلولی به دست می‌آید که برای ضدعفونی کردن سطوح (نه دست‌ها)، علیه ویروس‌ها موثر است. وایتکس، یکی از موادی است که در هر خانه‌ای پیدا می‌شود و اتفاقا اثربخشی خیلی بالایی برای از بین بردن ویروس، به خصوص ویروس کرونا دارد، اما همان را هم با دست و دلبازی مصرف نکنید. برای استفاده از آب ژاول یا وایتکس، باید آن را آنقدر رقیق کنیم تا به غلظت کم موجود در استخر‌های شنا برسد. اگر آن را با آب سرد ترکیب کنیم، اثر فوق‌العاده‌ای برای از بین بردن عفونت‌ها و ویروس‌ها دارد و می‌توانید از سطوحی که آن را با چنین محلولی تمیز کرده‌اید، با خیال راحت استفاده کنید و فکرتان آرامش داشته باشد. نوع رقیق‌شده وایتکس با آب، کارایی خیلی بالایی مخصوصا برای شیشه‌ها دارد. از این جهت می‌گوییم رقیق باشد که باعث رنگ‌بری و خورندگی سطوح نشود. در آزمایشگاه‌ها که در معرض ویروس هپاتیت هستند هم از آب ژاول یا وایتکس برای ضد عفونی کردن استفاده می‌کنند.

حواستان به دست‌هایتان باشد

حتی اگر الکل در دسترس هم باشد، استفاده از الکل برای ضد عفونی کردن دست، باعث خشکی پوست و عوارض دیگری می‌شود. یکی از فرمول‌هایی که برای شست و شو و ضد عفونی کردن دست وجود دارد، ترکیب کردن آب لیمو با گیلیسیرین و مقدار خیلی خیلی کمی الکل است که دقیقا خاصیتی شبیه به همان ژل ضد‌عفونی‌کننده‌ای خواهد داشت که در داروخانه‌ها نایاب شده است. این محلول نتیجه بسیار خوبی دارد و باعث از بین رفتن هر نوع ویروسی از سطح دست می‌شود. علاوه بر آن، مثل الکل باعث خشکی پوست دست و از بین رفتن رطوبت پوست هم نمی‌شود و می‌توانید به هر مقداری که دل‌تان می‌خواهد از آن استفاده کنید. در واقع میان این همه فکر و خیال برای ضدعفونی کردن و ویروس‌زدایی، حواس‌تان به این نکته باشد که استفاده مکرر از محلول الکل یا آب اکسیژنه، باعث خشکی و آسیب پوست می‌شود که به همین دلیل لازم است پوست دست‌ها را با مصرف روزانه کرم‌های مرطوب‌کننده یا مخلوط آب‌لیمو در گلیسیرین محافظت و در عین حال ویروس‌زدایی کنیم.