آداب و رسوم مردم اهل سنت بوسنی در ماه محرم

شبه جزیره بالکان با مساحتی حدود ۷۲۸ هزار کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از ۶۰ میلیون نفر در جنوب شرقی اروپا واقع است و از شرق به دریای سیاه و دریای اژه، از غرب به دریای یونان و دریای آدریاتیک، از جنوب به دریای مدیترانه و از شمال به کوه‌های آلپ دینار و آلپ ترانسیلوانی و جلگه مجارستان مرزبندی می‌شود.

امروزه این شبه جزیره شامل کشور‌های آلبانی، یونان، بلغارستان، بوسنی و هررزگوین، کرواسی، اسلوونی، مقدونیه، صربستان، مونته نگرو، کوزوو، رومانی و بخش اروپایی ترکیه است. کشور‌های حوزه بالکان همان گونه گه در زبان متنوع اند، در مذهب نیر متعدد هستند. در این منطقه مسیحیت ارتدکس بیشترین پیرو را دارد و همه وابسته به کلیسای ارتدکس هستند. مسلمانان، دومین گروه بزرگ دینی در بالکان هستند و گروه سوم دینی را مسیحیان کاتولیک تشکیل می‌دهند.

اسلام بیش از ۴۰۰ سال است در این منطقه رواج دارد و سنت‌های اسلامی در نقطه به نقطه آن مشهود است. عزاداری ماه محرم و عاشورا، سنتی است که نزد مسلمانان، به شیعیان منسوب است و نزد اهل سنت به ندرت برگزار می‌شود، ولی برگزاری آن در مناطق بالکان که عموماً سنی نشین و حنفی مذهب هستند، بسیار مرسوم است.

در منطقه بالکان، دهه اول ماه محرم در میان مسلمانان اهل سنت به دلیل حلول سال جدید قمری و نجات کشتی نوح و نزد فرقه‌های علوی منطقه، به عزاداری برای امام حسین شهرت و اعتبار یافته است و تقریباً عموم مسلمانان منطقه برای این ۱۰ روز، اهمیت بالایی قائل هستند. در میان مردم بالکان این باور وجود دارد که در ۱۰ روز نخست ماه محرم، سیلاب‌ها فروکش کرد و حضرت نوح و خاندانش پا بر زمین نهادند. عقیده بر آن است که آن‌ها با باقیمانده ذخایر خود، غذایی پختند و امروز در سراسر منطقه، این واقعه را با پختن غذایی به نام آشوره گرامی می‌دارند.

این غذا از دانه‌های گندم، برنج، کشمش، گردو، انجیر خشک، خرما و آجیل درست می‌شود. بنابر اعتقادات مسلمانان بالکان، حضرت نوح نبی در کشتی خود و در میان سایر وسایل، دانه‌های گوناگون میوه‌ها و حبوبات را نیز جای داده بود و پس از آنکه کشتی به ساحل نشست، با این دانه‌ها غذایی برای نجات یافتگان تهیه کرد، از این رو "آشوره" به این مناسبت هر سال در روز‌های نخست ماه محرم در کشور‌های مختلف منطقه بالکان تهیه و توزیع می‌شود. اما روایت دیگر نشان از ارتباط عمیق غذای آشوره با سنت نذری و نذورات در روز عاشورا دارد.

این غذای نمادین و مراسم، نزد مسلمانان بالکان تنها یک بار در سال تهیه می‌شود و آن هم در روز عاشورا است. آشوره تهیه شده را در روز دهم محرم آماده و میان دوستان و همسایگان توزیع می‌کنند. نکته قابل توجه در این غذا، تعداد موادی است که در تهیه آن مصرف می‌شود. تعداد مواد می‌تواند به نیت تعداد شهدای کربلا (امام حسین و یارانش) ۷۳ نوع است و یا ۶۱ نوع که اشاره به سال قمری که واقعه کربلا در آن اتفاق افتاد، ۱۲ نوع به نیت دوازده امام از نسل پیامبر خاتم (ص) یا ۱۰ نوع خوراکی، که نماد ده روزه واقعه کربلا است. این سنت بار‌ها مورد حمله و انکار قرار گرفته، ولی در میان مسلمانان بالکان به شیوه‌های گوناگون حفظ شده است. پخت آشوره همچنان در بوسنی هرزگوین، کوزوو، آلبانی و مقدونیه در ماه محرم مرسوم است.

بوسنی هرزگوین، با مساحت ۵۱۱۲۹ کیلومتر مربع، در مرکز شبه جزیره بالکان و غرب صربستان واقع است. این کشور از شمال و غرب باکروواسی و از جنوب شرقی با مونته نگرو مرز مشترک دارد. ۴۵ درصد از مردم بوسنی هرزگوین مسلمان، ۳۶ درصد ارتودوکس، ۱۵ درصد کاتولیک، ۱ درصد پروتستان و ۳ درصد از ادیان دیگر هستند.

اسلام از طریق جاده ابریشم و توسط بازرگانان ایرانی به این منطقه راه یافته است، اسلام در قرن سوم و چهارم قمری (ده میلادی) در جزیره بالکان وجود داشت و با حمله عثمانی‌ها به این منطقه، گسترش یافت. هنگام ورود عثمانی‌ها به بوسنی، اسماعیلیان در قلعه سیاه ساکن بودند و در دوره عثمانی، ساداتی از نسل حسنین (ع) در بوسنی حضور داشتند. شماری از جمعیت مسلمانان این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند و متاسفانه آمار دقیقی از جمعیت آنان در دسترس نیست. شیعیان بوسنی در گراداچات، حسینیه‌ای دارند و موسسات ابن سینا و ملاصدرا در سارایوو (پایتخت بوسنی) متعلق به آنان است.

علاوه بر شیعیان بوسنی، صوفیان این کشور نیز به اهل بیت ارادات دارند و مراسم عاشورا را در تکیه حاجی سینان و تکیه علیفاکواتس سارایوو برگزار می‌کنند.

آداب و رسوم دراویش اهل‌سنت بوسنی در ماه محرم

در بوسنی هرزگوین از ابتدای ماه محرم، مراسم عزاداری در تکیه‌ها برگزار می‌شود. عزاداران همچون ماه رمضان از خوردن و آشامیدن امساک می‌کنند و در روز آخر که «روز ماتم» نامیده می‌شود، روضه و نوحه غمگین درباره شهادت امام حسین (ع) خوانده می‌شود. عزاداران بوسنیایی روزه خود را به شیوه‌ی سنتی و متفاوت با روزه‌های ماه رمضان افطار می‌کنند، یعنی با خرما و یا با لیوان آب افطار نمی‌کنند، بلکه افطار را با کمی نمک شروع می‌کنند و این نیز، نماد غمی است که باید انگیزه روزه داری همراه با اندوه در این روز را یاد آوری کند.

منبع: الکوثر