رصد تهدیدات بیوتروریستی توسط وزارت اطلاعات

واژه امنیت به عنوان یک مفهوم عام تمامی شئونات و ابعاد زندگی انسان را در بر می­‌گیرد و با بقای نفس و صیانت از حیات و موجودیت انسان پیوند می­‌خورد. در واقع امنیت تضمین کننده حیات و بقای انسان است. همه موجودات در تلاقی بقا و حفظ وجود حیات سالم خود می باشند و امنیت عامل تأمین این نیاز اساسی و حیاتی است. لذا امنیت مهمترین آرمان انسان و موجود زنده تلقی می شود.

امنیت ملّی توانایی یک ملت برای حفاظت از ارزش های حیاتی داخلی در مقابل تهدیدات خارجی می باشد و این که کشورها چگونه سیاست ها و تصمیمات لازم را برای حمایت از ارزش های داخلی در مقابل تهدیدات خارجی، اتخاذ می­‌کنند. در دیدگاه اسلامی، می‌بایست امنیت ملّی را در سایه اقتدار، استقلال، دانایی و توانایی، ارتباطات قوی و سازنده امت اسلامی در کلیه ابعاد و زوایا و ایستادگی در برابر یورش و توطئه و تهدید دشمن و بیگانگان و بیگانه پرستان و نفوذ ایادی شیطانی آنان پیگیری کرد. امروزه هیچ کشوری در تامین امنیت ملّی، تنها به مقابله با تهدیدات نظامی بسنده نمی­کند، بلکه انواع تهدیدات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، روانی، رسانه ای و... را در نظر می گیرد.

برقراری و ایجاد امنیت و آرامش در هر جامعه ای از مهمترین و عمده ترین وظایف و اهداف هر حکومت است که با استفاده از همه عوامل اجرایی و توانمندی­ها در پی آن است. در جمهوری اسلامی ایران، تأمین امنیت ملّی یکی از مأموریت های ذاتی وزارت اطلاعات است که طی ۳۶ سال گذشته از رهگذر مجاهدت‌های خاموش سربازان گمنام امام زمان (عج) و تلاش‌های خردمندانه و هوشمندانه سامانه مدیریت و راهبری این وزارتخانه و با تکیه بر موازین شرعی‌، قانونی و اخلاقی در چارچوب وصایای حضرت امام (ره) و منویات و رهنمودهای مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و در راستای دکترین امنیتی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به گونه‌ای پایدار رقم خورده است.

امروزه مفهوم امنیت تنها مسائل نظامی را در برنمی گیرد، بلکه تمام عرصه های اقتصادی، فرهنگی، سرزمین، تمدن و جان انسان­ها را در می نوردد و در تمام ابعاد زندگی انسان مصداق و معنی پیدا می­‌کند. پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به نوعی باعث ایجاد تعاریف جدیدتر از موضوعات امنیتی در جهان و نگرانی های ناشی از دخالت انسان در محیط زیست و عواقب و مشکلات زیست محیطی مطرح باعث خلق تعاریف و نظریات جدیدتر در این حوزه شده و مخاطرات امنیتی ناشی از آن درجه بالایی از توجهات جهانی را به خود جلب کرده که در آن انسان مرجع امنیت تهدیداتی طبیعی جلوه می­‌کنند شد. این تهدیدات هرچند ظاهری غیرامنیتی داشته و اما در عمل امنیت جامعه و در نتیجه امنیت ملّی کشورهای محل وقوع را تحت تأثیر قرار داده و گاهی آثار و تبعات بسیار چشمگیرتری از جنگ­ها را به همراه دارند.

باری بوزان از محققان برجسته مطالعات امنیتی، امنیت اجتماعات بشری را که غالباً امنیت بین المللی تعریف می­‌شود، به پنج مقوله تقسیم کرده است: نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی. به طور خلاصه امنیت نظامی به اثرات متقابل توانایی‌­های تهاجمی و دفاعی مسلحانه دولت و نیز برداشت آنها از مقاصد یکدیگر مربوط است؛ امنیت سیاسی بر ثبات سازماندهی دولت‌­ها، سیستم­‌های حکومتی و ایدئولوژی­ها ناظر است که به آنها مشروعیت می­‌بخشد؛ امنیت اقتصادی یعنی دسترسی به منابع مالی و بازارهای لازم برای حفظ سطوح قابل قبولی از رفاه و قدرت دولت؛ امنیت اجتماعی به قابلیت لازم برای حفظ الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، مذهب، هویت و عرف ملّی با شرایط قابل قبولی مربوط است؛ و امنیت زیست محیطی نیز بر حفظ محیط زیست بشری به عنوان سیستم پشتیبانی ضروری که تمامی حیات بشری بدان متکی است ناظر می‌­باشد. این پنج بخش جدا از یکدیگر عمل نمی­‌کنند، بلکه هر یک از آنها دارای کانون مهمی در مسئله امنیت و روشی برای تنظیم اولویت­ها بوده و از طریق ارتباطات قوی همگی به هم دیگر متصل هستند.

وزارت اطلاعات به عنوان سازمان اصلی تأمین کننده امنیت در جامعه در تمامی پنج حوزه­ی برشمرده در طی ۳۶ سال گذشته، با درک عمیق از تهدیدات و فرصت‌های معطوف به مقوله امنیت ملّی کشور و به مدد بکارگیری مؤثر تجارب و شیوه‌های انقلابی در عرصه مأموریت‌های محوله به حراست از منافع ملّی و ارزش‌های مقدس نظام و انقلاب، صیانت از انسجام اجتماعی و سیاسی کشور، شناسایی گروهک‌های معاند و تروریستی، جریان‌های سودجو، انحرافی و فرقه‌­ای وابسته به بیگانه و مقابله قاطع و به هنگام با آنان و نیز نفوذ و ضربه زدن به شبکه‌ها و سیستم‌های امنیتی اردوگاه دشمن پرداخته است.

شناسایی مستمر تهدیدات زیست محیطی و آمادگی علیه آنها از وظایف اصلی سیستم­های اطلاعاتی و امنیتی کشور و نیروهای نظامی و دفاعی می باشد. از ویژگی­های مهم مسائل زیست محیطی محدود نشدن آنها از سوی دو عنصر زمان و مکان است، مسائل زیست محیطی تبعات و آثاری بلندمدت و مستدام بر بخش­های مختلف جوامع بشری داشته و به تبع این تأثیرگذاری مباحث امنیتی و امنیت ملّی را نیز متأثر می­سازد، امنیت زیست محیطی ناظر بر حفظ محیط زیست بشری است که تمام حیات بشری به آن متکی است و محافظت از محیط طبیعی، منافع حیاتی شهروندان، جامعه و دولت از تأثیرات داخلی و خارجی (برخاسته از) روندها و تهدیدات منفی در توسعه است که سلامت انسان، تنوع زیستی و عملکرد پایدار زیست بوم و بقای نوع بشر را تهدید می­کند، بر این پایه، امنیت زیست محیطی بخش جدایی ناپذیر امنیت ملّی است. لذا مسائل زیست محیطی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در امنیت ملّی یک واحد سیاسی تأثیرگذار بوده و هردو رابطه مستقیم و تنگاتنگی با یکدیگر دارند.

یکی از تهدیدات زیست محیطی بحث بیوتروریسم و تأثیر آن بر امنیت ملّی کشور است. بیوتروریسم، سوءاستفاده از عوامل میکروبی، ویروسی، انگلی یا فرآورده های آنها به منظور ارعاب یا هلاکت انسان­ها و نابودی دام­ها یا گیاهان می­باشد، براساس تعریف پلیس بین الملل در سال ۲۰۰۷ بیوتروریسم عبارت است از منتشر کردن عوامل بیولوژیکی یا سمّی با هدف کشتن یا آسیب رساندن به انسان­ها، حیوانات و گیاهان با قصد و نیت قبلی و به منظور وحشت آفرینی، تهدید و وادار ساختن یک دولت یا گروهی از مردم به انجام عملی یا برآورده کردن خواسته­ای سیاسی یا اجتماعی . حمله بیولوژیک (بیوتروریسم) علیه افراد یک جامعه می­تواند باعث ایجاد مرگ، بیماری، ضعف و بروز ترس و وحشت در جامعه و در نتیجه ایجاد از هم­‌گسیختگی اجتماعی شود. اما حمله بیولوژیک علیه محصولات کشاورزی و یا به عبارتی بیوتروریسم کشاورزی ابعاد بسیار گسترده­تری از جمله زیان­های هنگفت اقتصادی، از دست دادن توان فراهم سازی غذای جامعه، نابود کردن صنعت کشاورزی یک کشور، هدف قرار دادن بهداشت و بهداشت عمومی جامعه، ایجاد هرج ومرج و از دست دادن اعتماد افراد ِ جامعه نسبت به مسئولان و در نهایت از بین بردن توان مقاومت کشور و شکست کامل کشور هدف با کمترین هزینه را دربر می­‌گیرد.

با روشن شدن ابعاد جدید بیوتروریسم و خطرات پیشرو ناشی از آن، این پدیده اخیراً در سطح وسیعی در حوزه­‌های پزشکی، بهداشتی، سیاستگذاری­‌های بلندمدت دفاعی و سطوح امنیت ملّی کشورها مطرح شده است. سلاح­‌های بیولوژیکی به راحتی و با هزینه کم تولید می­شوند، تشخیص آنها مشکل بوده و امکان حفاظت مؤثر علیه آنها وجود ندارد و اگر در مناطق شهری مورد استفاده قرار گیرند تلفات بسیار زیادی به بار می آورند.

شواهد و قراین حاکی از آن است که به صرفه­ ترین و اثربخش­‌ترین رویکرد جنگی برای گروه­های تروریستی همچنین کشورهای قدرت طلب و سلطه طلب در جهان در آینده­ای نه چندان دور گرایش به سمت و سوی ابزارها و سلاح‌­های نوین میکروبی جهت غلبه بر طرف مقابل خواهد بود و در طرف دیگر کشورها و دولت­هایی که غافل از این تهدیدات باشند و توانایی مدیریت بحران­های به وجود آمده را نداشته باشند متحمل شکستی سخت در تمامی زمینه­های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی خواهند بود.

وجود تشکل­ها و جریان­های خشونت محور فراملّی در کشورهای همسایه، تشکل­ ها و جریان­های خشونت محور در سطح ملی و همچنین گروه­ها و تشکل­های بین المللی خشونت محور که جمهوری اسلامی ایران، بنابر موقعیت ژئوپلیتیک و ایده حاکمیت خود دارد، یکی از آماج­های آنان در آینده می­‌تواند باشد. به علاوه آسیب پذیری­های جمهوری اسلامی ایران در سطح ملی مانند مرزها و مناطق قومی و در این چارچوب ناتوانایی برخی دولت­های همسایه در اعمال حاکمیت بر تمام کشور، تروریسم را به یک دغدغه مهم برای جمهوری اسلامی تبدیل کرده است. به علت امکان پیوند میان تکنولوژی پیشرفته و تروریسم، تروریسم از یک پدیده سطح پایین امنیتی به یک پدیده استراتژیک امنیتی تبدیل شده است.

به عنوان مثال ویروس سارس بین چین و آمریکا، آنفلوانزای مرغی، تهاجم به مرغ تخم­گذار در کشور ما و استفاده از فسفر سفید در غزه که بدن انسان و اشیاء را می­سوزاند از نمونه های جنگ­های زیستی در چند سال گذشته محسوب می­شود. آسیب رساندن به زیرساخت­های اقتصادی، ایجاد ترس در جامعه و از بین بردن امنیت بهداشتی و غذایی، آسیب رساندن به سلامت عمومی جامعه و تحمیل هزینه­های سنگین به کشور از دیگر اهداف تهدیدات زیستی در زمان صلح به شمار می­‌رود.

بنابراین بیوتروریسم به عنوان یک تهدید زیست محیطی در صورت وقوع می‌تواند ضمن به خطر انداختن امنیت ملّی کشور تبدیل به بحرانی ملّی شود که مقابله با آن نیازمند مدیریت بحران جهت کاهش اثرات حمله، حفظ آرامش و ثبات جامعه می باشد. کوشش برای تأمین امنیت زیست محیطی که بخش جدایی ناپذیر امنیت ملّی شده است در تدوین راهبردهای ملی، منطقه­ای و جهانی آن را در اندازه سیاست­های عالی قرار داده است. واحدهای مختلفی در کشور مدیریت بحران­های نوپدید زیست محیطی را بر عهده دارند. طبق ماده الحاقی ۵۵ لایحه تنظیم بخشی از احکام برنامه‌های توسعه کشور، در راستای ارتقاء و صیانت از حاکمیت، منافع و امنیت ملّی کشور و به ‌منظور ایجاد بستر امن و حمایت از اجرای برنامه‌های توسعه و پیشرفت کشور، وزارت اطلاعات موظف به انجام اقداماتی شده است که به بخشی از آن که مرتبط با موضوع این مطلب است اشاره می گردد:

- پیشگیری و مبارزه با فساد و اختلال و هرگونه تهدید علیه منافع و امنیت ملّی ایران در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، اختلال و تهدید امنیت زیستی و اقدامات بیوتروریستی، اختلال و ایجاد ناامنی در فضای تولید و تبادل اطلاعات، اختلال در امنیت دارایی‌های ارزشمند کشور، واگرایی، افراط‌گرایی و تهدید علیه هویت، انسجام و وحدت ملی و پایداری کشور، جرائم سازمان‌یافته ضد امنیتی و اقدامات تروریستی، در مقام ضابط دادگستری

- تشکیل مستمر کمیسیون ویژه امنیت زیستی (بیوتروریسم) با حضور دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط و تدوین، روزآمدسازی، هماهنگ‌سازی، تعیین وظایف دستگاه‌ها و اجرای مشترک طرح جامع امنیت زیستی کشور

بنابراین وزارت اطلاعات به عنوان حافظ امنیت ملّی، رصد و شناسایی عملیات بیوتروریستی را مانند سایر تهدیدات امنیتی انجام می دهد و با دیدگاه آینده­ نگر و در سطوح راهبردی و عملیاتی تهدیدات امنیت زیستی را بررسی و پیگیری می نماید که فرآیند تأثیرگذاری اطلاعات و اقدامات وزارت اطلاعات در محورهای جلوگیری از غافلگیری، دستیابی به هدف، کمک به تصمیم سازی و شناخت محیط نمود پیدا می نماید.