.svg)
واکنش تهران به «شوک درمانی» ترامپ چه خواهد بود؟
برنامه‌های جنجالی ترامپ برای خاورمیانه یک نظم جدید را متصور است که در آن طرف‌های درگیر در منازعات پیچیده، اختلافاتشان را کنار می‌گذارند و به جای آن، به منظور دستیابی به شکوفایی اقتصادی صلح را در اولویت قرار می‌دهند.
به گزارش پارسینه به نقل از اکوایران، در حالی که دونالد ترامپ تحولی گسترده در سیاست‌های سنتی آمریکا در داخل و خارج از کشور را آغاز کرده است، برنامه‌های جنجالی او برای خاورمیانه یک نظم جدید را متصور است که در آن مدعیست طرف‌های درگیر در منازعات پیچیده، اختلافاتشان را کنار می‌گذارند و به جای آن، به منظور دستیابی به شکوفایی اقتصادی صلح را در اولویت قرار می‌دهند.
این رویکرد کاملاً معامله‌ای، که بر اساس ناکامی‌های استراتژی‌های گذشته آمریکا برای رسیدن به صلح پایدار در این منطقه بنا شده است، واکنش‌های شدیدی را از سوی همه طرف‌ها برانگیخته است.
به نوشته نیوزویک، پیشنهاد ترامپ برای تبدیل نوار غزه به «ریویرا خاورمیانه» پر از هتل‌ها، و انتقال حدود دو میلیون فلسطینی ساکن این منطقه به «جوامع زیبا» در دیگر نقاط جهان، رهبران عرب را به شدت ناراحت کرده است و در واکنش تلاش کرده‌اند طرح‌های خود را ارائه دهند. پیشنهاد او برای دنبال کردن یک «پیمان صلح هسته‌ای قابل راستی‌آزمایی» با ایران که به ادعای او به تهران امکان می‌دهد «به طور مسالمت‌آمیز رشد کند و شکوفا شود»، از سوی صداهای تندرو در اسرائیل و واشنگتن با بدبینی مواجه شده است.
میزان تعهد کاخ سفید به هر یک از این برنامه‌ها - یا اینکه آیا این‌ها تنها نقطه شروعی برای مذاکرات بیشتر خواهند بود - هنوز مشخص نیست، اما ترامپ بارها نشان داده که آمادگی دارد هم با دوستان و هم با دشمنان خود رویکردهای اخلال‌گرایانه‌ای را اتخاذ کند.
استراتژی او با شخصیت متمایز میلیاردر سابق املاک و مستغلات تقویت می‌شود. هرچند که دیدگاه‌های او اغلب باعث جدل می‌شود، رویکرد «اول بیزینس» او باعث ایجاد روابط نزدیکی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و مقامات عربی از جمله رهبران اردن، قطر و عربستان سعودی شده است.
جیسون گرینبلات، نماینده سابق کاخ سفید در امور خاورمیانه در دولت ترامپ، گفت: «به طور کلی، همه رهبران خاورمیانه می‌فهمند که او در این که می‌گوید "ببینید، هیچ چیز، مطلقاً هیچ‌چیز کار نکرده است، باید این را حل کنیم" درست می‌گوید.او آن دوز سالم از واقعیت‌های زشت را به میز می‌آورد. فکر می‌کنم او واقعا یک شخصیت تاریخی است.»
حلال مشکلات
در طول دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، او تلاش کرد طرحی را برای اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها پیش ببرد.
این پیشنهاد که به‌طور وسیع تحت عنوان «معامله قرن» شناخته شد، به فلسطینی‌ها در غزه و بخش‌هایی از کرانه باختری خودمختاری محدود و مشروط می‌داد، با پایتختی در حاشیه‌های قدس، و همچنین میلیاردها دلار برای توسعه. اسرائیل که قدس را پایتخت خود می‌داند، کنترل بیشتری بر کرانه باختری به‌دست می‌آورد و نظارت گسترده بر امنیت و مسائل دیپلماتیک فلسطینی‌ها را حفظ می‌کند.
این توافق بلافاصله از سوی حماس و تشکیلات خودگردان فلسطینی و بسیاری از کشورهای عربی رد شد. ترامپ نیز پس از مشاجره‌ای با نتانیاهو در مورد طرح‌های نخست‌وزیر اسرائیل برای الحاق فوری بخش‌هایی از کرانه باختری، از این توافق ناامید شد.
محمد بحرون، مدیر مرکز تحقیقات سیاست عمومی دبی، گفت که توافقات ابراهیم «یک پیمان صلح به معنای معمول نبود، بلکه یک سرمایه‌گذاری در وضعیت اسرائیل (که به‌عنوان یک موجودیت صهیونیستی شناخته می‌شد) و فلسطین (ممانعت از الحاق و سرمایه‌گذاری در تمامیت ارضی دولت فلسطین) بود.»
او افزود: «حتی اگر حرف ترامپ در مورد اخراج اجباری فلسطینی‌ها از غزه، یک طرح واقعی نباشد، اما در انجام آنچه که می‌خواست انجام دهد موفق شد، که کشورهای دیگر منطقه را وادار کند که مسئولیت ارائه راه‌حل‌ها را به عهده بگیرند.»
ترامپ خود پس از این صحبت‌ها از ایده اخراج اجباری فلسطینی‌ها عقب‌نشینی کرد و در مصاحبه‌ای با رادیو فاکس نیوز در هفته گذشته توضیح داد که او این راه‌حل را «اجبار» نمی‌کند، بلکه فقط «پیشنهاد می‌دهد.»
در همین حال، به‌نظر می‌رسد که سخنان او باعث شده است تا رهبران عرب به فکر راه‌حل جایگزینی بیفتند و رهبرانی از بحرین، مصر، اردن، کویت، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی همان روز در ریاض برای بحث در این‌باره ملاقات کردند. گزارش‌ها حاکی از آن است که یک پیشنهاد نهایی به زودی ارائه خواهد شد، احتمالاً در نشست اضطراری اتحادیه عرب که قرار است در 4 مارس در قاهره برگزار شود.
اما آنا جیکوبز، محقق مؤسسه کشورهای خلیج فارس، به ترامپ هشدار می‌دهد که نباید اراده‌ای که کشورهای عربی ممکن است در واکنش به تلاش بی‌پروایانه او برای کنار زدن فلسطینی‌ها از تصمیم‌گیری‌ها نشان دهند، دست‌کم بگیرد.
جیکوبز گفت: «هر دو طرف باید مصالحه‌هایی انجام دهند، اما طرح ترامپ اساساً به راست افراطی اسرائیل هر آنچه می‌خواهند را می‌دهد و خواسته‌های فلسطینی‌ها را کاملاً نادیده می‌گیرد. طرح ترامپ کاری برای حل این درگیری انجام نمی‌دهد. بلکه تلاش می‌کند تا فلسطینی‌ها را از کل معادله حذف کند.»
در نهایت، ممکن است به چیزی بیشتر از قانع کردن سران کشورهای عربی نیاز باشد. احساسات طرفدار فلسطین هنوز در میان مردم منطقه بسیار قوی است، و تاریخ نشان داده است که چطور ناآرامی‌های مدنی می‌تواند به سرعت منجر به بی‌ثباتی حتی در کشورهای به‌ظاهر باثبات شود.
او گفت: «بسیاری از کشورهای عربی ممکن است دموکراسی نباشند، اما توجه زیادی به افکار عمومی دارند، به‌ویژه در مورد مسئله فلسطین. این یک موضوع حساس و مهم در دنیای عرب و اسلامی است. پس از حمله 7 اکتبر به اسرائیل و جنگ مرگبار بعدی در غزه، مسئله فلسطین نمی‌تواند در مذاکرات مربوط به عادی‌سازی روابط عربی-اسرائیلی نادیده گرفته شود.»
بحث‌ها در واشنگتن و تهران
هدایت دیپلماسی موفق با ایران در برخی جنبه‌ها کار حتی دشوارتری است. دشمنی میان واشنگتن و تهران دهه‌هاست که ادامه دارد، اما برای ترامپ این مسئله شخصی است.
چند روز پیش از رونمایی از «معامله قرن» در کنار نتانیاهو در اوایل 2020، رئیس‌جمهور آمریکا دستور ترور فرمانده فقید نیروی قدس سپاه، سردار سلیمانی را صادر کرد، در حالی که تنش‌ها به دلیل تصمیم ترامپ برای ترک توافق هسته‌ای بالا گرفته بود. مقامات ایرانی از آن زمان خواستار بازداشت ترامپ و محاکمه او به‌خاطر این ترور شده‌اند.
مقامات آمریکایی چندین بار ایران را به برنامه‌ریزی برای ترور ترامپ متهم کرده‌اند، اتهاماتی که ایران به طور کلی رد کرده است.
در همین حال برنامه هسته‌ای در حال شتاب ایران همچنان به‌عنوان یک نقطه اشتعال در خاورمیانه باقی‌مانده است. برخی از مقامات اسرائیل به‌طور علنی خواستار اقدام نظامی آمریکا علیه زیرساخت هسته‌ای ایران شده‌اند، به‌ویژه پس از آن که ایران و اسرائیل در طول جنگ غزه دو بار به‌طور مستقیم به یکدیگر حمله کردند.
با این حال ترامپ از علاقه‌اش به حمله نظامی به ایران کم کرده است و به تبلیغ یک توافق متقابلاً سودمند پرداخته که تضمین کند تهران هیچ‌گاه به گریز هسته‌ای دست نیابد.
جاناتان پانیکاف، مدیر ابتکار امنیت خاورمیانه شورای آتلانتیک، این رویکرد را تا حدی «متناقض» توصیف کرد، چرا که این ترامپ بود که در ابتدا توافق قبلی، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA)، را ترک کرد. این تغییر نه تنها ممکن است خشم جناح راست افراطی اسرائیل را برانگیزد، بلکه می‌تواند باعث تشدید اختلافات در داخل دولت ترامپ میان یک گروه محافظه‌کار قدیمی -که به دنبال موضع‌گیری قاطع‌تری در قبال ایران است- و دسته جدیدی از وفاداران ترامپ که بیشتر با دیدگاه‌های رئیس‌جمهور موافقند، شود.
پانیکاف به نیوزویک گفت: «فکر می‌کنم باید رویکرد آمریکا در منطقه مورد بازنگری قرار گیرد، اما به‌نظر نمی‌رسد که این یک استراتژی باشد، بلکه تنها ایده‌های رئیس‌جمهور و همچنین اختلافات داخلی است که احتمالاً بزرگتر خواهند شد. دوره اول عمدتاً توسط نئوکان‌ها و جناح‌های جنگ‌طلب هدایت می‌شد، اما حالا شکاف بزرگتری بین انزواطلب‌ها وجود دارد و استراتژی و اهداف نهایی بین آن‌ها هم‌راستا نیست.»
در همین حال، بازگشت موقت به رویکرد «فشار حداکثری» دولت ترامپ ممکن است در نهایت به‌جای جذب، ایران را از مذاکرات جدید دور کند.
شواهد اولیه در مخالفت رهبری با مذاکرات مشهود بود. وزیر امور خارجه عباس عراقچی اخیراً تأکید کرد که تحت رژیم تحریم‌های تشدید شده ترامپ، «امکان مذاکره مستقیم» وجود ندارد.
با این حال، پس از دیدار با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در روز سه‌شنبه، عراقچی همچنین از مشورت‌ها درباره این موضوع با چین و روسیه صحبت کرد. با توجه به شراکت استراتژیک جدید با ایران و روابط در حال بهبود با ایالات متحده، روسیه ممکن است بتواند تهران را به سوی مذاکرات هسته‌ای سوق دهد.
پانیکاف اشاره کرد که «ایران در درون سیستم خود یک‌دست نیست و تصور اینکه هیچ‌گونه بحث و تبادل نظری در سیاست وجود ندارد اشتباه است. چنین بحث‌هایی وجود دارد و خیلی بیشتر از بسیاری از کشورهای عربی»، به‌ویژه با توجه به اینکه رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، مسعود پزشک‌یان، به‌طور علنی حمایت از مذاکرات را تبلیغ کرده و وعده بهبود وضعیت بحرانی اقتصاد ایران را داده است.
در عین حال، پانیکاف گفت که «ممکن است تلاش‌های خصوصی و پشت‌پرده‌ای برای حفظ پتانسیل یک توافق جدید وجود داشته باشد.»
شیطان در جزئیات است
ناظران و مقامات سابق پیش‌تر به نیوزویک گفته بودند که هر دو طرف قبل از ورود ترامپ به کاخ سفید، سیگنال‌هایی را درباره چشم‌انداز دیپلماسی ایالات متحده و ایران منتقل کرده بودند. قطر که نقش محوری در میانجی‌گری آتش‌بس بین اسرائیل و حماس ایفا کرده، همچنین تمایل خود را برای حمایت از ترامپ در پیگیری دیپلماسی گسترده‌تر منطقه‌ای اعلام کرده است.
اما همانطور که پانیکاف اشاره کرد، یک توافق ساده‌شده که صرفاً روی پرونده هسته‌ای تمرکز کند و دیگر نگرانی‌ها مانند برنامه موشکی ایران و کمک به «محور مقاومت» را کنار بگذارد، ممکن است برای اسرائیل و حتی شرکای عرب نگرانی‌هایی ایجاد کند. برخی دیگر معتقدند که کلید یک توافق موفق ممکن است در سادگی آن باشد.
آریل لویت، پژوهشگر ارشد در برنامه سیاست هسته‌ای و برنامه فناوری و امور بین‌الملل در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی گفت: «یکی از پیش‌نیازهای موفقیت این است که به دنبال یک توافق پیچیده نروید. شما نباید زمان زیادی را صرف مذاکره کنید، آماده باشید فشار زیادی وارد کنید و حاضر به پذیرش امتیازات کمتر باشید.»
آریل لویت استدلال کرد که «اگر توافقی پیچیده وجود داشته باشد، تهران خواسته‌های زیادی خواهد داشت که ایالات متحده هیچ‌گاه قادر به پذیرش آن‌ها نخواهد بود و این همچنین سبک مذاکره ترامپ نیست.»
با توجه به تردید علنی تهران در ورود دوباره به مذاکرات با واشنگتن، لویت پیشنهاد کرد که بهترین راه برای انجام مذاکرات استفاده از میانجی‌ها است. او همچنین معتقد بود که «زمان آن رسیده» تا چنین کاری انجام شود.
شوک درمانی
در خصوص مسائل غزه و ایران، لویت رویکرد ترامپ را نوعی «شوک درمانی» توصیف کرد، رویکردی که «ریسک‌های بی‌نظیر و فرصت‌های بزرگی» دارد.او گفت: «این شوک به این معنی است که شما مردم را شوکه می‌کنید تا از جایی که مدت‌ها روی آن نشسته‌اند، برخیزند، یا چیزی را بپذیرند یا حداقل پیشنهاد بهتری ارائه دهند.»
اما بخشی از مشکلات ذاتی در این مسیر جدید برای سیاست ایالات متحده، به ماهیت بسیار شخصی آن مربوط می‌شود، به‌طوری‌که موفقیت یا شکست آن ممکن است عمدتاً در توانایی - یا ناتوانی - مقامات برای درک ترامپ بستگی داشته باشد. لویت گفت که به‌عنوان مثال، پس از دیدار اخیرشان در واشنگتن، نتانیاهو ممکن است بیش از حد به تمایل ترامپ برای تهدید ایران و اخراج فلسطینی‌ها از غزه پرداخته باشد.
او گفت: «آیا ترامپ واقعاً از جابجایی و توسعه غزه بدون فلسطینی‌ها خوشش می‌آید یا صرفاً از آن برای فشار به دیگران استفاده می‌کند تا گزینه بهتری یا حداقل گزینه‌ای قابل‌قبول‌تر ارائه دهند؟ همین موضوع در مورد فهم اینکه ترامپ چه استراتژی‌ای در قبال ایران دارد و چگونه گزینه نظامی برای عقب‌بردن برنامه هسته‌ای ایران توسط اسرائیل را مدیریت خواهد کرد، صادق است. این یک مسئله بسیار پیچیده و پرتنش است.»
چالش دیگری که لویت بر آن تأکید کرد این است که چنین تلاشی نیازمند کار دقیق تیمی از دیپلمات‌های ماهر است که در زمانی که ترامپ در حال پیگیری مذاکرات متعدد دیگر است، به این موضوع اختصاص داده شوند. فرستاده ترامپ به خاورمیانه، استیو ویتکوف، به دلیل موفقیتش در آتش‌بس اسرائیل و حماس در غزه، به‌عنوان یک مذاکره‌کننده ماهر اعتماد ترامپ را به‌دست آورده است، اما او همچنین برای ایفای نقش در پایان دادن به جنگ روسیه-اوکراین نیز منصوب شده که ممکن است ظرفیت او را محدود کند.
لویت گفت: «من فکر می‌کنم استیو ویتکوف در آن موقعیت واقعاً عالی عمل کرد. حال ما باید واقعاً از ابتدا شروع کنیم و حساسیت‌ها و پیچیدگی‌ها و ریسک‌ها بسیار زیادی را در نظر بگیریم».
ارسال نظر