چرا مردم در نمایشگاه کتاب نخریدند؟

رییس نمایشگاه به سبک و سیاق مدیران دولتی در این سال‌ها، این دوره از نمایشگاه را نسبت به دوره‌های قبل با صفت‌های تفضیلی و ترین‌های مختلف توصیف کرده است و از آن با عنوان پاک‌ترین نمایشگاه، چشمگیر، از نظر حضور ناشران و شخصیت‌های خارجی، بی‌نظیر، از نظر نظم و انصافا خوب از نظر حجاب بانوان یاد کرده و متذکر شده، آمار فروش هم نسبت به گذشته افزایش داشته است. مدیر نمایشگاه در حالی از افزایش فروش سخن می‌گوید که ناشران در گفت‌وگوهای مختلف بارها از کاهش فروش نسبت به سال گذشته گفته‌اند.

معمولا هر سال قیمت کتاب نسبت به سال پیش، بالاتر می‌رود و حتی اگر تعداد کتاب‌های فروخته‌شده نیز تکانی نخورد، میزان ریالی فروش هر سال افزایش می‌یابد. سال‌های گذشته نیز در چند دوره از نمایشگاه به دلیل جابه‌جایی مکان نمایشگاه و ضعف‌های اجرایی برخی از ناشران از کاهش فروش سخن می‌گفتند، اما کاهش فروش برخی از ناشران در حدی نبود که بتوان آن را به کل نمایشگاه تعمیم دارد، یا به میزانی نبود که بتوان آن را از نظر آماری چندان معنی‌دار ارزیابی کرد، امسال اما حکایت دیگری است. هرکس سری به نمایشگاه زده باشد یا دست‌کم در خیابان‌های اطرفِ مکان برگزاری نمایشگاه، گشتی زده باشد، کاهش چشمگیر بازدیدکنندگان را در قیاس با سال‌های گذشته به چشم دیده و تجربه کرده است. از سوی دیگر بنا ‌به گفته ناشران، امسال، هم از نظر تعداد کتاب‌های فروخته شده و هم از نظر مبلغ ریالی فروخته‌شده، کاهش چشمگیری دیده می‌شود.

برخی از ناشران معتبر و بزرگ از کاهش بیش از 50‌درصدی از نظر تعداد کتاب فروخته شده و از کاهش بیش از 40‌درصدی از نظر فروش ریالی می‌گویند. مطالعه جامعی درباره میزان فروش ناشران در نمایشگاه انجام نشده است و حتی مدیران دولتی به تقریب و حدس و گمان و عواملی که بر همه حدس و گمان‌ها تاثیر می‌گذارد، آمار می‌دهند؛ بنابراین نمی‌توان آمار دقیق و درستی از میزان کاهش فروش در نمایشگاه کتاب ارائه کرد، اما آنچه قطعی است و بارها از سوی ناشران تکرار شده است، کاهش چشمگیر فروش نسبت به سال گذشته است. پیش از نمایشگاه در ماه‌های گذشته کتابفروشان نیز از کاهش فروش کتاب گفته‌اند، گرچه بیشتر کاهش فروش عددی مدنظر آنان است و نه لزوما کاهش فروش ریالی.

کاهش تیراژهای کتاب به 500 نسخه از سوی برخی از ناشران در سال گذشته، حکایت از کاهش فروش کتاب در کتابفروشی‌ها دارد. کاهش فروش کتاب در کتابفروشی‌ها و نمایشگاه‌ها می‌تواند علل مشترکی هم داشته باشد، اما تردیدی نیست که بخشی از کاهش فروش ویژه نمایشگاه است.

هر سال وزارت ارشاد با توزیع بن‌های کتاب و شارژ بن‌های الکترونیکی کتاب که به برخی از افراد و گروه‌ها تعلق گرفته است، آنان را ترغیب به بازدید از نمایشگاه و خرید کتاب می‌کرد. امسال چنان که ناشران می‌گویند، میزان خرید با بن یا کارت الکترونیک کتاب کاهش چشمگیری داشته است. موضوع دیگری، اما از آن هم مهم‌تر است. همیشه بین رونق و نشاط اجتماعی و اعتماد میان دولت و نخبگان، رابطه‌ای مستقیم برقرار است و این نشاط و اعتماد در همه فضاهای فرهنگی و نخبگی موثر است.

اگر نمایشگاه کتاب سال 1376 را که ایران فضایی شبیه همین روزهای ما را داشت، به یاد بیاوریم، می‌بینیم که در آن دوره نمایشگاه نه تنها به عنوان مکانی برای فروش کتاب و مسائل مربوط به نشر اهمیت داشت که به عنوان فضایی برای گفت‌وگوهای ملی نیز اهمیت داشت و بحث‌های داغی میان بازدیدکنندگان در جریان بود. چند سال پس از آن نیز نمایشگاه چنین فضایی را تجربه می‌کرد، اما در دوره اخیر نمایشگاه کتاب از فضای گفت‌وگوهای ملی کنار رفته و به یک رویداد حاشیه‌ای در حوزه فرهنگ تبدیل شده است.

فضای پر رونق و با نشاط اجتماعی نه تنها نمایشگاه را به محلی برای گفت‌وگوهای ملی ارتقا می‌داد که باعث رونق نشر کتاب نیز می‌شد و این هر دو بر فروش کتاب تاثیر مستقیم داشتند. به این دو موضوع مهم، باید موضوع مهم‌تر وضعیت اقتصادی را هم اضافه کنیم. وضعیت اقتصادی مردم از یک سو به کاهش توان خرید آنان منجر شده است و از سوی دیگر بالارفتن بیش از 300‌درصدی قیمت کاغذ، به‌گران شدن قیمت کتاب انجامیده است؛ مثلا برای کتابی که سال 1384 با 3000تومان می‌توانستیم بخریم، الان باید 18‌هزارتومان پول پرداخت کنیم، در حالی که درآمدها به این میزان رشد نداشته است.

آمارهای رسمی معمولا با واقعیت‌ها فاصله دارد و نوعی انکار واقعیت است، اما انکار این وضعیت دردی را درمان نمی‌کند. اگر راهی برای درمان باشد، با پذیرفتن چنین وضعیتی ممکن خواهد شد.

منبع:روزنامه بهار