.svg)
سنگ بزاقي هم داريم!
پارسینه: غدد بزاقي چه هستند و در كجاي دهان ما قرار گرفته‌اند؟
غدد بزاقي به دو دسته اصلي و فرعي تقسيم مي‌شوند؛ 3 جفت از آنها اصلي‌اند كه «بناگوشي»، «تحت‌فكي» و «زيرزباني» نام دارند و تعدادي نيز غدد بزاقي فرعي‌اند و پراكنده در دهان و كام پخش شده‌اند و تعداد آنها به 800 تا 1000 عدد مي‌رسد. غدد اصلي و فرعي به‌طوركلي در طول روز حدود يك تا يك و نيم ليتر بزاق ترشح ميكنند. نوع بزاق نيز با توجه به نوع غدد ترشحي متفاوت است يعني غدد بزاقي بناگوشي بزاقي رقيق و آبكي (سروزي) ترشح ميكنند ولي غدد زيرفكي و زيرزباني ترشحي غليظ‌تر و موكوسي دارند. نقش اصلي بزاق اين است كه غذا را نرم‌تر و بلع آن را تسهيل و از خشكي مخاط دهان جلوگيري كند. بزاق حاوي آنزيم‌هاي گوناگون، املاح و مواد ضدباكتريايي است كه مي‌تواند نقش محافظتي داشته باشد.
سلامت: گفتيد روزانه در دهان ما يك تا يك‌ونيم ليتر بزاق ترشح ميشود. اگر اين مقدار افزايش يا كاهش پيدا كند چه مشكلي پديد خواهد آمد؟
افزايش بزاق مشكل محسوب نمي‌شود. ميزان ترشح بزاق تا سن 20 سالگي به طور طبيعي زياد است. اين روند در بچه‌هاي كوچك به خوبي مشاهده ميشود و حتي در برخي از آنها ميزانش بيش از حد است به طوري كه هميشه لباس كودك خيس ميشود. علاوه بر آن، با خوردن بعضي از غذاهاي محرك مثل ترشي‌ها ميزان ترشح بزاق افزايش مي‌يابد. همه اين موارد پاتولوژيك نيستند و مشكل وقتي است كه ترشح بزاق كاهش مي‌يابد.
سلامت: در اين‌باره بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
بله، كاهش ترشح بزاق به اختلال‌هاي درون بدن مربوط است. در بعضي از بيماري‌ها مانند بيماري شوگرن ترشح غدد بزاقي كاهش مي‌يابد و مخاط خشك ميشود. اين بيماري خودايمني است و ممكن است با خشكي چشمي و آرتريت‌روماتوييد هم همراه شود. بيماري ديگري به نام ساركوييدوز نيز بيماري خودايمني و ناشناخته‌اي است و روي چشم و غدد بزاقي اثر مي‌گذارد. با مصرف برخي از داروها نيز ممكن است ترشح بزاق كاهش يابد. اين داروها شامل داروهاي ضدفشارخون، ضدحساسيت و آنتي‌كولينرژيك (مهاركننده‌هاي سيستم پاراسمپاتيك) هستند. اين حالت را در افرادي كه به دليل بيماري راديوتراپي مي‌شوند و از نظر رواني انسان‌هاي مضطرب و پراسترسي هستند نيز بسيار مشاهده مي‌كنيم. كمبود بزاق فرد را مستعد عفونت‌هاي موضعي و دهاني مي‌كند. مي‌دانيم كه مواد موجود در بزاق از پوسيدگي دندان جلوگيري ميكنند بنابراين بيماراني كه ترشح بزاقشان كاهش يافته، به سرعت دچار پوسيدگي‌هاي دنداني خواهندشد.
سلامت: عفونت غدد بزاقي چگونه به‌وجود مي‌آيد؟
عفونت‌ها دو دسته‌اند؛ حاد و مزمن. عفونت‌هاي حاد هم دو گروه ويروسي و باكتريايي دارند. شايع‌ترين عفونت ويروسي ناشي از بيماري اوريون است. در اين بيماري خود بيماري چندان مهم نيست ولي عوارض آن را بايد جدي گرفت. اوريون در بچه‌ها شايع و مسري است و در آن دو طرف غدد بناگوشي متورم ميشود. شايع‌ترين عارضه‌هاي اوريون در آقايان تورم بيضه‌ها و كري حسي- عصبي و پانكراتيت (كه در نهايت به ديابت منجر ميشود) و در خانم‌ها تورم تخمدان‌هاست. عفونت ديگر، باكتريايي است. التهاب غدد بزاقي در افرادي ديده ميشود كه بيماري زمينه‌اي دارند مثلا افراد مسن يا كساني كه عمل جراحي بزرگي انجام داده‌اند و سيستم ايمني بدنشان تضعيف شده و آب بدنشان كاهش يافته است. اين بيماران به احتمال زياد در بيمارستان بستري مي‌شوند تا آنتي‌بيوتيك‌هاي وريدي دريافت كنند و در آنها آبسه‌هاي غدد بناگوشي تحت‌فكي و زيرزباني را هم بسيار مشاهده مي‌كنيم كه آبسه‌هاي غدد بزاقي بايد جراحي شوند.
سلامت: آيا در عفونت‌ها، غدد بزاقي بزرگ‌تر ميشود؟
بزرگي غدد بزاقي 2 حالت دارد؛ حالت التهابي و حالت ديگري كه چندان مهم نيست. در بسياري از افراد غدد بزاقي بزرگ است ولي هيچ علايمي مبني بر بيماري وجود ندارد. البته بزرگي غدد بزاقي را در افراد مبتلا به ديابت يا كساني كه قرص‌هاي ضدبارداري مصرف ميكنند، افراد چاق و دچار كم‌كاري تيروييد نيز مي‌بينيم كه بزرگي بدون علامت است و لازم نيست كاري براي درمان آن انجام دهيم. بزرگي غدد در تومورهاي غدد بزاقي هم مشاهده ميشود.
سلامت: علت تشكيل تومورها چيست؟
شايع‌ترين تومورها مربوط به غدد بناگوشي و اغلب خوش‌خيم‌اند و به «ميكسد» مشهورند. هرچه از غدد بزاقي اصلي به طرف فرعي پيش مي‌رويم، احتمال بدخيمي بيشتر است. سنگ‌هاي غدد بزاقي نيز ممكن است به شكل تومور به نظر برسند.
سلامت: سنگ‌هاي غدد بزاقي چگونه تشكيل مي‌شوند؟
سنگ غدد بزاقي در غدد تحت‌فكي بيشتر و در غدد بناگوشي كمتر تشكيل ميشود. غده تحت‌فكي ترشح غليظي دارد و مسير تخليه آن طوري است كه برعكس جاذبه است. هر عاملي كه باعث شود ترشح غليظ‌تر شود يا در مسير خروجي غدد اختلال ايجاد كند، باعث ايجاد سنگ ميشود. سنگ‌هاي تشكيل‌شده دو نوع اوراتي و كلسيمي دارند. سنگ‌هاي كلسيمي را در عکس راديولوژي به راحتي مي‌توان ديد ولي سنگ اوراتي را به راحتي نمي‌توان تشخيص داد. اين بيماري شايع است و يكي از علايم سنگ‌هاي غدد بزاقي، هنگام خوردن غذاهاي ترش است كه بزاق بيشتر و غده متورم و دردناك ميشود و گاهي نيز عفونت مي‌كند. توصيه پزشكان در مورد سنگ‌هاي ريز اين است كه بيمار غذاهاي ترش بيشتري بخورد تا ترشح بزاق زياد و سنگ دفع شود ولي سنگ‌هاي بزرگ ممكن است به عمل جراحي نياز پيدا كنند.
سلامت: اگر در بدخيمي‌ها غده بزاقي خارج شود، چه مشكلي براي بيمار پيش مي‌آيد؟
هيچ مشكلي ايجاد نمي‌شود. در بدخيمي‌ها غده بزاقي، معمولا غده بزاقي را خارج ميكنند. حتي بهتر است غدد بزاقي سنگ‌ساز هم خارج شود. در مواردي كه عفونت مزمن غده بزاقي وجود دارد نيز براي درمان قطعي بايد غده خارج شود. تعداد غدد بزاقي بسيار زياد است و خارج كردن يكي از آنها از نظر فيزيولوژيك مشكلي براي فرد پديد نمي‌آورد. خارج كردن غدد بزاقي از طريق جراحي چندان كار راحتي نيست. در خارج كردن غدد بناگوشي، عصبي بين دولوب غده وجود دارد كه اصلا نبايد آسيب ببيند و اعصاب اطراف غدد هم بايد حفظ شوند.
سلامت: تشخيص بيماري‌هاي مربوط به غدد بزاقي چگونه است؟
تشخيص نوع بيماري‌هاي غدد بزاقي آسان است و شرح‌حال و معاينه از بيمار اطلاعات خوبي به ما مي‌دهد. ما هميشه از روش‌هاي ساده‌تر و غيرتهاجمي مانند سونوگرافي استفاده مي‌كنيم. نمونه‌برداري سوزني FNA نيز روش بسيار مناسبي است. اين نمونه‌برداري ساده و بدون درد است.
ارسال نظر