خون در ادرار نشانه چیست؟

دیدن خون در بیشتر موارد باعث ترس می شود. حالا تصور کنید فردی که خودش از خون می ترسد متوجه وجود خون در ادرارش شود. قطعا نگران خواهد شد ولی پزشکان می گویند وجود خون در ادرار گاهی دلایل بسیار ساده ای دارد؛ از ورزش شدید گرفته تا عادت ماهیانه...

اما آن سوی قضیه را هم باید در نظر گرفت. برخی عفونت ها و سرطان ها نیز ممکن است با علامتی مانند ادرار خونی، خود را نشان بدهند. در «درمانگاه» این هفته با دکتر محمدرضا صفری نژاد، متخصص اورولوژی و استاد دانشگاه، درباره دلایل و درمان های بروز و ظهور خون در ادرار گفت وگو کرده ایم.

علت وجود خون در ادرار چیست؟

عوامل متعددی در بروز این مشکل نقش دارند. عادت ماهیانه، ورزش بیش از حد، فعالیت جنسی، ابتلا به بیماری های ویروسی، ضربه و عفونت و... می توانند باعث ظاهرشدن خون در ادرار شوند. البته عوامل خطرناک دیگری نیز در ایجاد این مشکل نقش دارند؛ از سرطان کلیه و مثانه گرفته تا وجود التهاب در کلیه، مثانه، مجرا و پروستات و ابتلا به بیماری پلی کیستیک کلیه.

البته بیماری پلی کیستیک کلیه را نباید با کیست ساده کلیه اشتباه گرفت چون در این بیماری هر دو کلیه پر از کیست های متعدد است. این بیماری ارثی باعث می شود در هر دو کلیه، کیست های پر از مایع به شکل خوشه انگور ایجاد شود و معمولا در دهه پنجم زندگی به نارسایی کلیه می انجامد. گاهی هم علت مشخص نمی شود که معمولا این موارد خطرناک نیستند.

مصرف داروها هم می تواند باعث بروز این مشکل شود؟

بله، از دیگر علل نسبتا شایع وجود خون در ادرار مصرف داروهای ضدانعقادی مثل وارفارین، هپارین و آسپیرین است. البته بروز لخته های خون و ابتلا به بیماری هایی هم که باعث اختلال انعقادی می شوند مثل هموفیلی و کم خونی داسی شکل که در آن گلبول های قرمز به شکل داس درمی آیند، در بروز این عارضه نقش دارد.

آیا در سنین مختلف، علت وجود خون در ادرار متفاوت است؟

بله، در دوران خردسالی، بیشتر به علت وجود کلسیم در ادرار، بروز عفونت های ادراری و بیماری های مادرزادی کلیه و در سنین نوجوانی و جوانی و بزرگسالان به علت ابتلا به سنگ کلیه، عفونت های کلیه و بیماری های التهابی کلیه، خون در ادرار دیده می شود. در سنین سالخوردگی نیز علت این مشکل بیشتر ابتلا به سرطان های سیستم ادراری یا بیماری های پروستات است.

آقای دکتر! آیا در همه موارد فرد خون را در ادرار مشاهده می کند یا اینکه این مشکل به راحتی قابل تشخیص نیست؟

در مواردی خود بیمار می تواند خون را در ادرار مشاهده کند که به آن «خون آشکار» می گویند اما در حالت دیگر که بسیار هم شایع است، بیمار در ادرار، خونی مشاهده نمی کند و فقط با انجام آزمایش می توان به آن پی برد که به آن «خون مخفی» می گویند. در بسیاری از موارد، خونی که در ادرار دفع می شود قابل مشاهده نیست و ادرار تغییررنگ ندارد، بنابراین افراد از این موضوع مطلع نیستند.

اگر خون آشکار مشاهده شود، رنگ ادرار به قرمز، صورتی یا به رنگ نوشابه سیاه (قهوه ای یا شبیه چای) تغییر می کند. علت این تغییررنگ وجود گلبول قرمز در ادرار است. حتی وجود مقدار اندک خون باعث تغییر رنگ ادرار می شود. ممکن است فرد دچار علایم دیگری مانند درد شکم، کاهش شدت ادرار، تب، ادرار مکرر، درد حین ادرار و تمایل شدید به ادرار کردن نیز شود. با توجه به اینکه وجود این مشکل می تواند نشان دهنده بیماری های مهم سیستم ادراری باشد، لازم است حتما با انجام بررسی های لازم علت این مشکل تشخیص داده شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به خون در ادرار هستند؟

بیمارانی که سابقه ابتلا به بیماری کلیوی، سنگ کلیه یا بزرگ شدن پروستات (که بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال دیده می شود) در آنها وجود داشته باشد و افرادی که سیگار می کشند بیشتر در معرض هماچوری (خون در ادرار) هستند به طوری که آنها باید به شکل دوره ای آزمایش ادرار انجام دهند. هرچند این کار برای عموم مردم نیز توصیه می شود.

راه های تشخیص این عارضه چیست؟

وجود خون در ادرار را می توان با آزمایش ادرار تشخیص داد. در آزمایشگاه ظرف مخصوصی به فرد داده می شود تا نمونه ادرار را در آن جمع آوری کند. روش دیگر، استفاده از نوارهای مخصوص است. این نوارهای باریک قسمت های مختلف رنگی دارند که هر قسمت مخصوص تشخیص یک مورد خاص در ادرار، مثل میزان قند و تعداد گلبول های قرمز است.

اگر ادرار حاوی گلبول قرمز (خون) باشد، قسمت مربوط تغییر رنگ می دهد. اگر خون واضح در ادرار دیده شود یا تست نواری از نظر وجود خون مثبت باشد، آزمایشگاه بررسی میکروسکوپی انجام می دهد تا تشخیص تایید شود. وجود خون در ادرار باید ۴۸ ساعت بعد با آزمایش دوم تایید شود.

برای تشخیص علت، معمولا به اقدام های اضافی مثل روش های تصویربرداری، سیستوسکوپی (که در آن با آندوسکوپ مجرای ادرار، پروستات و مثانه بررسی می شوند) و گاهی نمونه برداری از کلیه نیاز است. مردان بالای ۵۰ سال که علت خاصی برای یافتن خون در ادرارشان پیدا نشده، باید از نظر سرطان پروستات، آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) بررسی شوند. البته تمام این اقدام ها لازم نیست برای یک فرد انجام شود و در هر مرحله که پزشک به تشخیص برسد، اقدام های بیشتر ضرورتی ندارد.

کمی هم در مورد روش های درمانی این مشکل توضیح می دهید؟

درمان خون در ادرار به علت آن بستگی دارد. اگر مشکل سنگ یا عفونت باشد، درمان اختصاصی انجام می شود. اگر هم علت بروز آن، مصرف داروهای ضدانعقادی باشد، میزان دارو اصلاح خواهد شد. در مواردی هم که علت واقعی در بررسی های پزشکی یافت نمی شود، توصیه می شود سالانه با انجام آزمایش، ادرار کنترل شود تا پزشک مطمئن شود که هیچ تغییری رخ نداده است.
حرف آخر؟

به رنگ ادرار خود توجه کنید و هرگونه تغییر رنگ را جدی بگیرید و برای بررسی وجود تومور یا سنگ به پزشک مراجعه کنید. وجود خون در ادرار، درد حین ادرار، تکرر ادرار یا احساس نیاز بی مورد به ادرار از نشانه های رایج سرطان مثانه هستند که باید به آنها توجه کرد. هرچند وجود این نشانه ها، صددرصد به معنای وجود سرطان مثانه نیست و عفونت ها، سنگ های مثانه و تومورهای خوش خیم نیز می توانند باعث بروز این علایم شوند.

پزشکان باید توجه کنند گاهی مصرف برخی مواد و آلوده شدن نمونه ادرار با ترشحات واژن یا بتادین و بروز کم آبی شدید در بدن یا حتی انجام فعالیت های ورزشی سنگین و... باعث می شود نتیجه آزمایش به صورت کاذب مثبت نشان داده شود یعنی با آنکه نتیجه آزمایش وجود خون در ادرار را تایید می کند، در حقیقت خونی در ادرار وجود ندارد.

از سوی دیگر، مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C، مصرف دارویی مانند کاپتوپریل یا وجود پروتئین در ادرار و کاهش pH ادرار به کمتر از ۵ (خوردن مواداسیدی) نیز باعث می شود نتیجه آزمایش از نظر وجود خون در ادرار به صورت کاذب منفی نشان داده شود، درحالی که در حقیقت خون در ادرار وجود دارد.