.svg)
کلید تحریم ایران در دست عراق است؟
پارسینه: سید یاسر قزوینی، کارشناس مسائل عراق به بررسی رقابت ایران و امریکا در عراق پرداخته است.
روابط ایران با عراق جدید پس از سال ۲۰۰۳ وارد مرحله‌ای جدید شد. با سقوط صدام و به قدرت رسیدن نیرو‌های شیعی نزدیک به ایران فضایی جدید بین دو کشور شکل گرفت و البته به علت حضور امریکا در عراق، رقابتی نانوشته نیز بین ایران و امریکا بوجود آمد که تا به امروز دوام داشته است. این رقابت با حضور داعش و سقوط نیمی از سرزمین‌های عراق نیز به مراحلی جدید وارد شد و این دو کشور نقش خود در مبارزه با داعش را در عراق پر رنگ‌تر کردند. اما در حال حاضر امریکای پس از ترامپ نقش پر ایهامی را در منطقه دارد و با اینکه قصد خروج از سوریه را دارد، اما هنور بر حضور در عراق پافشاری میکند. مقایسه بسیاری در سفر مقامات امریکایی بویژه ترامپ و پمپئو به شکل چند ساعته و بدون اطلاع قبلی و وزیر خارجه ایران در عراق شده است. ظریف سفری چهار روزه را به شکل رسمی با یک هیات اقتصادی به عراق ترتیب داده و زمینه سفر روحانی نیز به عراق مهیا شده است. اما در عراق جدید رقابت ایران و امریکا به چه شکل خواهد بود؟ عراق جدید می‌تواند با ثبات‌تر از گذشته مهیای گسترش روابط با همسایگان مخصوصا ایران باشد؟ در این باره با سید یاسر قزوینی کارشناس مسائل عراق گفتگو کرده ایم
که از نظر می‌گذرانید:
وزیر امور خارجه ایران با یک هیات بلند پایه اقتصادی در عراق هستند. ارزیابی تان از این سفر چیست؟ ایران می‌تواند در کنار حضور دیگر بازیگران روابطه اقتصادی مستحکمی در عراق شکل دهد؟
سفر دکتر ظریف به عراق و دستاورد‌های احتمالی اقتصادی آن را باید از منظر حضور دیگر کشور‌ها و رقابت منطقه‌ای دیگر بازیگران تحلیل کرد. در واقع منظومه‌هایی که در منطقه زیر چتر قدرت‌های بین المللی در حال شکل گیری هستند، عمدتا نگاهی اقتصادی دارند. در این بین محور امارات - عربستان - آمریکا تلاش میکند عراق را به خود نزدیک کند، از طرف دیگر محور ترکیه حضور جدی‌ای در عراق دارد و به دلیل نگاه چابک اقتصادی و حمایت‌های لازم از صادر کنندگان ترک، بازار عراق را قبضه کرده اند. در این بین به نظر می‌رسد مسئله اصلی، اراده جدی و وجود زیرساخت‌های مادی و قانونی لازم برای فعالیت اقتصادی در عراق می‌باشد، امری که با توجه به اختلاف برابری ارز می‌تواند برای بخش خصوصی ایران از جذابیت کافی برخوردار باشد. در خبر‌ها آمد که بازرگانان از روادید معاف شده اند. به نظر می‌رسد این گام خوبی در استفاده از فضای اقتصادی بین دو کشور است، اما مسئله این است که زیرساخت‌های بهره برداری از چنین ظرفیت یا دیگر ظرفیت‌ها چقدر هموار است؟ آیا تسهیلات به کسانی که به واقع مستحق آن هستند خواهد رسید یا اینکه به صورت گزینشی با این امر برخورد خواهد شد. در هر صورت رقیب اصلی در مسئله اقتصادی بیش از هر قدرت دیگر در عراق، ترکیه است؟ پرسش اینجاست که تا چه حد می‌توان سیستم توانمند اقتصادی ترک‌ها در عراق را به عقب راند؟
در حال حاضر پس از تشکیل دولت جدید در عراق به نظرتان چه رویکردی بین دولتمردان عراقی در رابطه با رقابت و حضور ایران و امریکا در عراق وجود دارد؟
در عراق بین سیاستمداران معروف است که اگر می‌خواهند به منصبی برسند یا کاری کنند باید دو رقیب جدی در عراق یعنی ایران و آمریکا را راضی کنند. با وجود سخنان بی شمار می‌توان گفت: یکی از جا‌هایی که آمریکا و ایران به هم نزدیک می‌شوند عراق است. نخستین مذاکرات دوجانبه در سال‌های گذشته نیز همان مذاکراتی بود که در بغداد و درباره عراق رخ نمود. اما پرسش اینجاست که رقابت و نفوذ ایران و آمریکا در عراق از چه جنسی است؟ و آیا می‌توان آن را رقابت نامید؟ به نظر می‌رسد که نگاهی به تجربه جنگ با داعش و مسائلی که امروزه رخ نموده جنس نسبت ایران و آمریکا در عراق مشخص ترمی شود.
مسئله نخست این است که آمریکا و ایران در مبارزه با داعش در عراق تقریبا اصلی‌ترین نیرو‌ها بودند هرچند فرانسوی‌ها و استرالیایی‌ها و حتی سعودی‌ها و کویت‌ها و... هم بودند. پس می‌توان گفت: با وجود تمام سخنانی که گفته می‌شود، ایران و آمریکا در عراق کمک به عراق جدید در برابر داعش را در اولویت داشتند.
اما مسئله دوم جنس این کمک هاست. جنس این کمک‌ها را شاید با نگاه به دو نیروی نظامی مستقلی که نه در قالب نیرو‌های مسلح بلکه مستقیما زیر نظر نخست وزیر فعالیت می‌کردند بهتر بتوان دریافت. نخستین نیرو قوات مکافحه الارهاب یا نیرو‌های ضد تروریسم است که تقریبا مهمترین و مجهزترین و کارآمد‌ترین نیرو در مبارزه با تروریست‌ها بود. هرچند نیرو‌های ویژه دیگری که در قالب ارتش یا وزارت دفاع و یا وزارت کشور یعنی نیرو‌های الشرطه الاتحادیه بودند نیز نیرو‌های کارکشته‌ای به شمار می‌رفتند. اما بی شک مهمترین این نیرو‌ها قوات مکافحه الارهاب بود که بازپس گیری موصل مدیون این نیرو است، نیرویی که از نظر تجهیز و تمرین و پشتیبانی نیرویی وابسته به آمریکا شمرده می‌شود. هرچند دیگر گروه‌های موازی و رسمی در ارتش و وزارت دفاع هم به لحاظ تجهیزات و آموزش وابسته به غرب هستند. در این بین اگر پشتیبانی هوائی تحالف یا پیمان ضد داعش به رهبری آمریکا نبود، معلوم نبود موصل اینگونه و با چنگ و دندان از داعش بازپس گرفته می‌شد.
اما گروه دوم مستقل و وابسته به نخست وزیری، حشد الشعبی است که نیرو‌های مردمی نیمه آموزش دیده است که به لحاظ آموزش و تجهیزات با نیرو‌های مکافحه الارهاب قابل مقایسه نیستند. برخی از این گروه‌ها یا می‌توان گفت: بیشترشان به لحاظ تجهیزات و آموزش وابسته به ایران بوده و هستند. ورود این نیرو‌ها به موصل از سوی بسیاری مورد اعتراض بود برای همین دست کم به لحاظ صوری این نیرو‌ها نقش مستقیمی در بازپس گیری موصل نداشتند، بلکه کمک اصلی این نیرو‌ها پاکسازی مناطق اطراف موصل بود تا عقبه داعش را به موصل قطع کنند. نیرو‌های حشد شعبی به خلاف نیرو‌های مکافحه الارهاب، نیمه حرفه‌ای و ایدئولوژیک هستند. هیچگاه کسی از مکافحه الارهاب توقع نداشته و ندارد که مثلا فراکسیونی سیاسی در پارلمان داشته باشد، اما گروه‌های حشد هر یک به جز شاخه‌های نظامی، شاخه‌های سیاسی‌ای دارند و در پارلمان فعالانه عمل می‌کنند.
این نیرو‌ها و تفاوت آن‌ها نوع حضور ایران و امریکا را در این کشور مشخص میکند؟ کدام کشور از سوی عراقی‌ها در آینده پذیرفته و مقبول‌تر هستند؟
به نظر من تفاوت این دو نیرو با هم خوب می‌تواند تفاوت نفوذ آمریکا و ایران را در عراق نشان دهد. در عراق نمی‌بینید کسی عکس ترامپ یا بوش و یا اوباما را در شهر نصب کند، اما تصاویر رهبران ایران در جایجای مناطق عراق به ویژه مناطق جنوبی به چشم می‌خورند، اما نیرو‌های آمریکایی می‌توانند آزادانه در دل بغداد با لباس نظامی قدم بزنند یا ترامپ هر وقت دوست داشته باشد می‌تواند بدون اینکه به کسی بگوید به عراق بیاید هرچند با اعتراضات بسیاری از گروه‌ها به ویژه حشد الشعبی نزدیک به ایران مواجه شود. این در حالی است که نیرو‌های ایرانی شاید به این راحتی نتوانند مانند آمریکایی‌ها عمل کنند.
به نظرتان چشم انداز این رقابت چگونه است؟ احتمال اینکه عراق بتواند در توازن رقابت منطقه‌ای دو بازیگر در عراق تاثیرگذار باشد هست؟
به نظر می‌رسد از یک جهت نسبت آمریکا و ایران در عراق به ویژه در مسائل حیاتی یعنی مسائل مرگ و زندگی عراق جدید تکاملی بوده است تا رقابتی و در این تکامل، آمریکایی‌ها قدرت حرفه‌ای و سخت بیشتر و ایران قدرت ایدئولوژیک و نرم بیشتری را نمایندگی می‌کرده اند، تکاملی غریب و پیچیده که با اینکه الگو‌های خود را به ویژه از رهگذر کنش گر عراقی پیدا کرده است، ولی می‌تواند با توجه به مسائل کلان دو نگاه خیلی متزلزل باشد. در این بین صحنه عراق، صحنه شکل گیری یک قدرت هوشمند به روایت جوزف نای شده که از تکامل این دو قدرت به وجود آمده است. با توجه به آنچه گفته شد به نظر نمی‌رسد هیچیک از ایران و آمریکا در رابطه با مسائل حیاتی عراق یعنی مسائل مرگ و زندگی عراق جدید خواستار خروج یکباره نیروی مقابل از عراق باشد. اما این نسبت فقط سه بازی گر یعنی ایران، عراق و آمریکا ندارد بلکه بازیگران دیگری مانند اسرائیل، عربستان، قطر، ترکیه و امارات و کویت... هم هستند که به نظر می‌رسد اختلافات و رقابت‌های ایران و آمریکا در عراق در نسبتشان با این کشور‌ها که بازیگران درجه دو درصحنه عراق به شمار می‌روند نیز باید مد نظر باشد. در واقع ائتلاف یا اتحاد ایران و آمریکا با این بازیگران درجه دو در عراق مسئله دیگری است که بالاخره نشان می‌دهد طرح‌های بزرگتری امکان دارد در حال شکل گرفتن باشند که نسبت ایران و آمریکا در عراق به آن‌ها سخت وابستگی پیدا کنند.
وزیر امور خارجه ایران با یک هیات بلند پایه اقتصادی در عراق هستند. ارزیابی تان از این سفر چیست؟ ایران می‌تواند در کنار حضور دیگر بازیگران روابطه اقتصادی مستحکمی در عراق شکل دهد؟
سفر دکتر ظریف به عراق و دستاورد‌های احتمالی اقتصادی آن را باید از منظر حضور دیگر کشور‌ها و رقابت منطقه‌ای دیگر بازیگران تحلیل کرد. در واقع منظومه‌هایی که در منطقه زیر چتر قدرت‌های بین المللی در حال شکل گیری هستند، عمدتا نگاهی اقتصادی دارند. در این بین محور امارات - عربستان - آمریکا تلاش میکند عراق را به خود نزدیک کند، از طرف دیگر محور ترکیه حضور جدی‌ای در عراق دارد و به دلیل نگاه چابک اقتصادی و حمایت‌های لازم از صادر کنندگان ترک، بازار عراق را قبضه کرده اند. در این بین به نظر می‌رسد مسئله اصلی، اراده جدی و وجود زیرساخت‌های مادی و قانونی لازم برای فعالیت اقتصادی در عراق می‌باشد، امری که با توجه به اختلاف برابری ارز می‌تواند برای بخش خصوصی ایران از جذابیت کافی برخوردار باشد. در خبر‌ها آمد که بازرگانان از روادید معاف شده اند. به نظر می‌رسد این گام خوبی در استفاده از فضای اقتصادی بین دو کشور است، اما مسئله این است که زیرساخت‌های بهره برداری از چنین ظرفیت یا دیگر ظرفیت‌ها چقدر هموار است؟ آیا تسهیلات به کسانی که به واقع مستحق آن هستند خواهد رسید یا اینکه به صورت گزینشی با این امر برخورد خواهد شد. در هر صورت رقیب اصلی در مسئله اقتصادی بیش از هر قدرت دیگر در عراق، ترکیه است؟ پرسش اینجاست که تا چه حد می‌توان سیستم توانمند اقتصادی ترک‌ها در عراق را به عقب راند؟
در حال حاضر پس از تشکیل دولت جدید در عراق به نظرتان چه رویکردی بین دولتمردان عراقی در رابطه با رقابت و حضور ایران و امریکا در عراق وجود دارد؟
در عراق بین سیاستمداران معروف است که اگر می‌خواهند به منصبی برسند یا کاری کنند باید دو رقیب جدی در عراق یعنی ایران و آمریکا را راضی کنند. با وجود سخنان بی شمار می‌توان گفت: یکی از جا‌هایی که آمریکا و ایران به هم نزدیک می‌شوند عراق است. نخستین مذاکرات دوجانبه در سال‌های گذشته نیز همان مذاکراتی بود که در بغداد و درباره عراق رخ نمود. اما پرسش اینجاست که رقابت و نفوذ ایران و آمریکا در عراق از چه جنسی است؟ و آیا می‌توان آن را رقابت نامید؟ به نظر می‌رسد که نگاهی به تجربه جنگ با داعش و مسائلی که امروزه رخ نموده جنس نسبت ایران و آمریکا در عراق مشخص ترمی شود.
مسئله نخست این است که آمریکا و ایران در مبارزه با داعش در عراق تقریبا اصلی‌ترین نیرو‌ها بودند هرچند فرانسوی‌ها و استرالیایی‌ها و حتی سعودی‌ها و کویت‌ها و... هم بودند. پس می‌توان گفت: با وجود تمام سخنانی که گفته می‌شود، ایران و آمریکا در عراق کمک به عراق جدید در برابر داعش را در اولویت داشتند.
اما مسئله دوم جنس این کمک هاست. جنس این کمک‌ها را شاید با نگاه به دو نیروی نظامی مستقلی که نه در قالب نیرو‌های مسلح بلکه مستقیما زیر نظر نخست وزیر فعالیت می‌کردند بهتر بتوان دریافت. نخستین نیرو قوات مکافحه الارهاب یا نیرو‌های ضد تروریسم است که تقریبا مهمترین و مجهزترین و کارآمد‌ترین نیرو در مبارزه با تروریست‌ها بود. هرچند نیرو‌های ویژه دیگری که در قالب ارتش یا وزارت دفاع و یا وزارت کشور یعنی نیرو‌های الشرطه الاتحادیه بودند نیز نیرو‌های کارکشته‌ای به شمار می‌رفتند. اما بی شک مهمترین این نیرو‌ها قوات مکافحه الارهاب بود که بازپس گیری موصل مدیون این نیرو است، نیرویی که از نظر تجهیز و تمرین و پشتیبانی نیرویی وابسته به آمریکا شمرده می‌شود. هرچند دیگر گروه‌های موازی و رسمی در ارتش و وزارت دفاع هم به لحاظ تجهیزات و آموزش وابسته به غرب هستند. در این بین اگر پشتیبانی هوائی تحالف یا پیمان ضد داعش به رهبری آمریکا نبود، معلوم نبود موصل اینگونه و با چنگ و دندان از داعش بازپس گرفته می‌شد.
اما گروه دوم مستقل و وابسته به نخست وزیری، حشد الشعبی است که نیرو‌های مردمی نیمه آموزش دیده است که به لحاظ آموزش و تجهیزات با نیرو‌های مکافحه الارهاب قابل مقایسه نیستند. برخی از این گروه‌ها یا می‌توان گفت: بیشترشان به لحاظ تجهیزات و آموزش وابسته به ایران بوده و هستند. ورود این نیرو‌ها به موصل از سوی بسیاری مورد اعتراض بود برای همین دست کم به لحاظ صوری این نیرو‌ها نقش مستقیمی در بازپس گیری موصل نداشتند، بلکه کمک اصلی این نیرو‌ها پاکسازی مناطق اطراف موصل بود تا عقبه داعش را به موصل قطع کنند. نیرو‌های حشد شعبی به خلاف نیرو‌های مکافحه الارهاب، نیمه حرفه‌ای و ایدئولوژیک هستند. هیچگاه کسی از مکافحه الارهاب توقع نداشته و ندارد که مثلا فراکسیونی سیاسی در پارلمان داشته باشد، اما گروه‌های حشد هر یک به جز شاخه‌های نظامی، شاخه‌های سیاسی‌ای دارند و در پارلمان فعالانه عمل می‌کنند.
این نیرو‌ها و تفاوت آن‌ها نوع حضور ایران و امریکا را در این کشور مشخص میکند؟ کدام کشور از سوی عراقی‌ها در آینده پذیرفته و مقبول‌تر هستند؟
به نظر من تفاوت این دو نیرو با هم خوب می‌تواند تفاوت نفوذ آمریکا و ایران را در عراق نشان دهد. در عراق نمی‌بینید کسی عکس ترامپ یا بوش و یا اوباما را در شهر نصب کند، اما تصاویر رهبران ایران در جایجای مناطق عراق به ویژه مناطق جنوبی به چشم می‌خورند، اما نیرو‌های آمریکایی می‌توانند آزادانه در دل بغداد با لباس نظامی قدم بزنند یا ترامپ هر وقت دوست داشته باشد می‌تواند بدون اینکه به کسی بگوید به عراق بیاید هرچند با اعتراضات بسیاری از گروه‌ها به ویژه حشد الشعبی نزدیک به ایران مواجه شود. این در حالی است که نیرو‌های ایرانی شاید به این راحتی نتوانند مانند آمریکایی‌ها عمل کنند.
به نظرتان چشم انداز این رقابت چگونه است؟ احتمال اینکه عراق بتواند در توازن رقابت منطقه‌ای دو بازیگر در عراق تاثیرگذار باشد هست؟
به نظر می‌رسد از یک جهت نسبت آمریکا و ایران در عراق به ویژه در مسائل حیاتی یعنی مسائل مرگ و زندگی عراق جدید تکاملی بوده است تا رقابتی و در این تکامل، آمریکایی‌ها قدرت حرفه‌ای و سخت بیشتر و ایران قدرت ایدئولوژیک و نرم بیشتری را نمایندگی می‌کرده اند، تکاملی غریب و پیچیده که با اینکه الگو‌های خود را به ویژه از رهگذر کنش گر عراقی پیدا کرده است، ولی می‌تواند با توجه به مسائل کلان دو نگاه خیلی متزلزل باشد. در این بین صحنه عراق، صحنه شکل گیری یک قدرت هوشمند به روایت جوزف نای شده که از تکامل این دو قدرت به وجود آمده است. با توجه به آنچه گفته شد به نظر نمی‌رسد هیچیک از ایران و آمریکا در رابطه با مسائل حیاتی عراق یعنی مسائل مرگ و زندگی عراق جدید خواستار خروج یکباره نیروی مقابل از عراق باشد. اما این نسبت فقط سه بازی گر یعنی ایران، عراق و آمریکا ندارد بلکه بازیگران دیگری مانند اسرائیل، عربستان، قطر، ترکیه و امارات و کویت... هم هستند که به نظر می‌رسد اختلافات و رقابت‌های ایران و آمریکا در عراق در نسبتشان با این کشور‌ها که بازیگران درجه دو درصحنه عراق به شمار می‌روند نیز باید مد نظر باشد. در واقع ائتلاف یا اتحاد ایران و آمریکا با این بازیگران درجه دو در عراق مسئله دیگری است که بالاخره نشان می‌دهد طرح‌های بزرگتری امکان دارد در حال شکل گرفتن باشند که نسبت ایران و آمریکا در عراق به آن‌ها سخت وابستگی پیدا کنند.
منبع:
خبرآنلاین
ارسال نظر