انتشار نخستین تصاویر از فسیل نیم‌میلیاردساله

غزال زیاری: شاید این سؤال برایتان مطرح باشد که اولین جد مشترک عقرب‌ها، عنکبوت‌ها و خرچنگ‌های نعل‌اسبی کدام موجود بوده است؟

لورنزو لوستری، دانشجوی دکترای دانشگاه لوزان سوئیس با حمایت CNRS، موفق به شناسایی فسیلی شده که شکاف موجود بین گونه‌های مدرن موجودات و گونه‌های متعلق به دوران کامبرین (۵۰۵ میلیون سال پیش) را پر می‌کند و با بهره‌گیری از اطلاعات نهفته در همین فسیل، موفق به حل یک معمای قدیمی دیرینه‌شناسی شده است.

عقرب‌ها، عنکبوت‌ها و خرچنگ‌های نعل‌اسبی امروزی به خانواده بندپایان تعلق دارند که حدود به ۵۴۰ میلیون سال پیش روی زمین ظاهر شده‌اند؛ آن‌ها در حقیقت عضو زیرشاخه‌ای به نام گیره‌داران ( chelicerae) هستند و اندام‌های گیره‌مانندی دارند که از آن‌ها برای گاز گرفتن، گرفتن طعمه یا تزریق زهر استفاده می‌کنند؛ اما سؤال مطرح‌شده اینجاست که اجداد این گروه، کدام جانور است؟

از زمان آغاز مطالعات روی فسیل‌های باستانی این سؤال ذهن دیرینه‌شناسان را به خود درگیر کرده و در طول این مدت، شناسایی هرگونه شباهتی بین بندپایان اولیه که شباهت‌های کافی با گونه‌های امروزی داشته باشد تا بتوان آن را به‌عنوان اجداد عقرب‌ها و عنکبوت‌ها برگزید، غیرممکن به نظر می‌رسید. در این میان، فسیلی متعلق به دوران کلیدی ۵۰۵ تا ۴۳۰ میلیون سال پیش هم که می‌توانست بررسی تبارشناسی را تسهیل کند، یافت نمی‌شد و ابهامات همچنان پابرجا می‌ماند.

قطعه گم‌شده پیدا شد

در این میان، لورنزو لوستری، دانشجوی دکترای دانشکده علوم زمین و محیط ‌زیست دانشگاه لوزان (UNIL)، توانست قطعه گم‌شده این پازل را پیدا کند. او که همراه با سرپرستانش مشغول مطالعه روی صد فسیل با قدمت ۴۷۸ میلیون سال متعلق به ساختار فزواطه (Fezouata Shale) در مراکش بود، به فسیلی رسید که موجودات مدرن را به موجودات کامبرین (۵۰۵ میلیون سال پیش) مرتبط می‌کرد. لوستروی نتایج این مطالعه را در Nature Communications منتشر کرده است.

در اوایل دهه جاری بود که فسیل‌های فزواطه کشف و مورد تجزیه‌وتحلیل گسترده قرار گرفتند. تصویر منتشرشده از فسیل مذکور در نشریه، یکی از فراوان‌ترین فسیل‌ها در این منطقه است تا پیش‌ازاین هرگز دیده نشده بود. اندازه این فسیل بین ۵ تا ۱۰ میلی‌متر است و نام علمی Setapedites abundantis برای آن انتخاب شده است.

این فسیل برای اولین بار امکان ردیابی دودمان گیره‌داران (chelicerates) را از ظهور اولین بندپایان تا عنکبوت‌ها، عقرب‌ها و خرچنگ‌های نعل‌اسبی مدرن را برای دانشمندان فراهم کرد.

لوستری دراین‌باره توضیح داد: «در ابتدا، ما فقط به دنبال این بودیم که این فسیل را نام‌گذاری و توصیف کنیم و اصلاً نمی‌دانستیم که این، فسیل پررمز و رازی است؛ اما پس از تجزیه‌وتحلیل‌های دقیق متوجه شدیم که این فسیل، درواقع شکاف مهمی را در درخت تکاملی زندگی پر می‌کند و این یافته شگفت‌انگیزی است.»

البته این فسیل هنوز تمام اسرار خود را فاش نکرده ولی درهرحال، برخی از ویژگی‌های آناتومیک آن، امکان دستیابی به درک عمیق‌تری از تکامل اولیه گروه chelicerate (گیره‌داران) را برای دانشمندان فراهم کرده و شاید حتی برخی شکل‌های فسیلی را که شباهت‌های آن‌ها بحث‌های زیادی وجود دارد، به این گروه مرتبط کند.

با بهره‌گیری از آنالیزهای فیلوژنتیکی که به‌صورت ریاضی شجره‌نامه گونه‌های مختلف را بر اساس "کدگذاری" تمام صفات تشریحی آن‌ها بازسازی می‌کند، اهمیت فسیل فزواطه (Fezouata) مشخص می‌شود.

دانشمندان برای به دست آوردن این نتایج، صد فسیل را موردبررسی قرار دادند و برای بازسازی آناتومی آن‌ها به‌صورت جزئی و سه‌بعدی، از یک اسکنر اشعه ایکس استفاده کردند و درنهایت توانستند این فسیل‌ها را با فسیل‌های متعددی که از سایر مکان‌ها به‌دست‌آمده بود و همچنین با اقوام قدیمی‌تر خود مقایسه کنند.

به‌زودی قرار است تا نمایشگاهی موقت با همکاری UNIL در مورد موجودات زنده Fezouata در کاخ رومینه لوزان سوئیس برگزار شود.