واکنش معصومین در قبال بدحجابی در جامعه چه بود؟

برخی از افرادی که مخالف اجباری بودن حجاب در جامعه هستند، با استناد به برخی شواهد از زمان پیامبر و ائمه معصومین(ع) به دنبال اثبات این هستند که نگاه این حضرات بزرگوار به حجاب اجبار قانونی آن نبوده، بلکه صرفاً امری ارشادی بوده است و افراد در پذیرش این ارشادها مختار بودند. برای بررسی بیشتر این موضوع، گفتگویی با حجت الاسلام والمسلین نجم الدین طبسی مدرس و پژوهشگر تاریخ اسلام و کلام تطبیقی ترتیب دادیم و به بحث در این باره پرداختیم. مشروح این گفتگو پیش روی شماست:

وضعیت پوشش و حجاب و عفاف در ایام پیش از بعثت حضرت رسول(ص) در مکه به چه شکل بوده است؟

در بحث عفاف و حجاب، باید بین دو مفهوم عفاف و حجاب تفاوت قائل شد. رابطه بین این دو عموم و خصوص من وجه است. عفاف امری درونی و حجاب امری بیرونی است و در واقع، نمود بیرونی عفاف، حجاب است. در ان دوره نیز، مانند سایر جوامع دیگر، مسئله حجاب و عفاف مطرح بوده است. قبل از بعثت پیامبر، زنان و مردانی بودند که نه عفاف و نه حجاب داشتند؛ به این معنی که خانه های فساد و زنان و مردان بدکاره ای بودند که جامعه را به فساد کشیده بودند.

از سوی دیگر، مردان و زنان عفیف، پاکدامن و محجوب هم وجود داشتند که قبل از بعثت پیامبر اکرم به ندای درون خود لبیک گفته بودند. نمونه بارز این افراد حضرت خدیجه(س) و مردان برجسته هاشمی همچون عبدالمطلب و پدر پیامبر اسلام(ص) بود. در آن زمان، با آن شرایط پوشش و عفت جامعه، حضرت خدیجه(س) ملقب به طاهره و عفیفه بودند و به پاکدامنی مشهور بودند.

نزول آیه حجاب و آیات دیگر در بر حذر داشتن مومنین از گناه و معصیت و فساد، نشان می دهد که پیش از بعثت و قبل از نزول آیه، شرایط عفاف و حجاب در جامعه آن زمان مناسب و مساعد نبود.

وضعیت عفاف و حجاب پس از بعثت و در میان جامعه مسلمین چگونه بود؟

با نزول آیات مربوط به حجاب، پیامبر اسلام(ص)، مبارزه فرهنگی خود را برای سامان دادن وضعیت حجاب و عفت جامعه آغاز کردند و بنابر دستورات الهی، حد و حدود حجاب شرعی را بیان کردند. در زمان پیامبر ممکن است کسانی بوده باشند که این حدود تعیین شده از سوی پیامبر را رعایت نمی کردند، اما پیامبر اکرم(ص) در برابر آن سکوت و تایید داشتند و با دستورات و راهنمایی های روشنگرانه، موضع خود را اعلام می کردند و سعی بر رفع آن مسائل داشتند.

نوع پوشش مسلمانان پس از بعثت پیامبر چگونه بوده است؟ توصیفی از نوع لباس آن ها ارائه بفرمایید؟

شما وقتی در بحث حجاب به فقها رجوع می کنید دو مسئله مطرح می شود؛ یکی مسئله عرف و رسوم مختلف است و دیگری، مسئله پوشش حجاب کامل، به نوعی که غیر از گردی صورت (وجه) و کفین، چیزی از بدن زن نمایان نباشد.

وضعیت حجاب جامعه در زمان پیامبر، مانند حجاب امروز و چیزی شبیه این چادر ما نبوده است. در واقع این مدل چادر، میراث ایرانی ما از پیش از اسلام می باشد و نشانه ملی ماست. در زمان پیامبر، اغلب مردم عشایر و بادیه نشین بودند و افراد شهر نشین بسیار کم بودند. حد شرعی لباس آن زمان نیز به تناسب لباس محلی شان بوده است که البته پوشیده بود و چیزی مانند لباس زنان عشایر خودمان که لباس های پوشیده ای هم می باشد، بوده است.

آیا این طور بوده است که لباس زنان یقه های بازی داشته و گردن آن ها پیدا بوده یا ساق پای آن ها نمایان می شده است که پیامبر یا معصومین(ع) سکوت یا تاییدی بر این وضعیت داشته باشند؟

وجود حجاب در عصر پیامبر را کسی نمی تواند منکر شود. هرجا هم که عفاف و حجاب مورد لطمه قرار گرفته، معصومین(ع) سکوت نکرده اند. نه تنها ساکت نبوده اند، بلکه تذکرات جدی هم می دادند. در زمان امامان معصومی که حکومت تشکیل ندادند، چون حکومت به دست آن ها نبوده است، الزام حکومتی نیز نداشتند که این مسائل را از بعد حکومتی دنبال کنند. اما دستورها و رهنمودهای ایشان نسبت به این مسئله کاملاً واضح و روشن است.

برخی از این ادعاها با استناد به کتاب آقای ترکاشوند است که مجوز انتشار هم نگرفته است. ایشان برای تدوین آن کتاب، زحمت زیادی کشیدند، اما پر از مغالطات است و ایشان در پی اثبات این قبیل مسائل که شما سوال کردید، هستند و می خواهند بگویند که حجاب زمان پیامبر، حجابی نیست که الان هست. بله. حجاب زنان در زمان پیامبر، مانند حجاب چادر ما نبوده است، اما لباس هایی مانند زنان ترکمن و بلوچ و سایر قومیت ها داشتند که پوشش اصلی بدن را حفظ می کرده است؛ اما چیزی شبیه به چادر سر نمی کردند و یا این که گوشه ای از موهایشان ازکنار چیزی که بر سر کرده بودند، ممکن بود بیرون زده باشد؛ در همین حد. این طور نبوده که ساق پا یا یقه و گردنشان بیرون باشد. این موضوع در جامعه مسلمین نبود، اگر هم بود، مورد تأیید اهل بیت و پیامبر نبود.

آیا پیامبر در زمانی که حکومت تشکیل داده بودند با کسانی که حجاب شان زننده بود، برخورد حکومتی داشتند؟

پیامبر به شکل حکومتی و چکشی با این مسائل برخورد نکردند. این نوع برخوردهای خشن با زنان، از سوی گروه ها و افرادی همچون خلیفه دوم انجام می شد که به زن ها سخت می گرفتند و می گفتند صدایتان را پایین بیاورید و نامحرم شما را نبیند و از خانه بیرون نیایید که البته این برخوردها مورد اعتراض پیامبر هم بود. ایشان بیشتر با بیان فرهنگی و تقویت زیرساخت های فکری به امر ترویج حجاب می پرداختند. ضمن اینکه آن موقع در میان مسلمانان، نمودهای این چنینی مانند بدحجابی و تظاهر به خودنمایی در جامعه امروز وجود نداشت که برخورد حکومتی بطلبد. مردم خودشان پایبند بودند و یکدیگر را امر به معروف و نهی از منکر هم می کردند.

یعنی چیزی شبیه به گشت ارشاد امروز، در آن زمان وجود نداشت؟

این دو مطلب را نمی توان با هم مقایسه نمود. کسانی که چنین چیزهایی را مطرح می کنند، می خواهند صورت مسئله را پاک کنند. وضعیت حجاب مردم در زمان حکومت پیامبر و امیرالمومنین این چنین نبود و این طور زنان به خودنمایی نمی پرداختند و اگر خبط و خطایی بود، همه وظیفه خود می دانستند که تذکر لسانی بدهند و نسبت به منکرات حساس بودند، اما الان جامعه ما این طور نیست و حساسیتی نسبت به منکر وجود ندارد.

باید نهاد نیروی انتظامی در کنار سایر نهادهای فرهنگی و اجتماعی به امر ترویج حجاب بپردازند تا هنجار شکنان بدانند نهادی هست که کار آنان را رصد می کند.

در زمان حکومت حدوداً 4 ساله امیرالمومنین چطور؟ آیا ایشان برخوردی با مظاهر فساد و بد حجابی و بی عفتی داشتند؟

در زمان امیرالمومنین گروهی به نام شرطه، وظیفه تامین امنیت شهر و حراست از اجرای حدود شرعی را در جامعه بر عهده داشتند. مورادی بوده که گناه آشکاری همچون شراب نوشیدن در ملاعام رخ داده و امام(ع) شرطه ها را برای رسیدگی فرستادند، اما نداریم که نمودهای بارز و مدت داری از بد حجابی و بد عفتی در زمان ایشان بروز پیدا کرده باشد. زمانی هم یک عده از زنان رعایت حجاب و حیا را نداشتند که امیرالمومنین(ع) به مردان آن ها تشر می زند و آن ها را توبیخ می کرد. مردم آن زمان، مثل الان نبودند. مردم ملزم به رعایت احکام عبادی و اعتقادی بودند و توصیه و رهنمود و برخورد امام برایشان کافی بود. جایی هم اگر لازم بود، امام توبیخ می کردند.

در زمان سایر ائمه معصومین، وضعیت پوشش و عفاف به چه شکل بود و برخورد ایشان با آن مظاهر چه بود؟

در تاریخ آمده است که هشام بن عبدالملک در مدینه خانه فسادی راه انداخته بود تا بافت مذهبی مدینه را بر هم زند و در آن آوازه خوان ها و رقاصه ها را جمع کرده بود. امام سجاد در شرایط خفقان آن زمان و پس از واقعه عاشورا، با قرائت ادعیه در میان مردم که در صحیفه سجادیه گرد آمده است، درصدد مقابله با آن مسئله بر آمدند.

در مجموع، این ائمه بزرگوار به سبب آن که در شرایطی نبودند که از اسباب، عوامل و قدرت حکومتی برخوردار باشند، همواره به برخورد فرهنگی و ارشادی بسنده می کردند. همچنین، آن زمان مانند امروز، تهاجم فرهنگی از سوی دشمن خارجی به جامعه مسلمین نشده بود و پوشش و حجاب مسلمانان متعادل بود.

گفت و گو از: عصمت علی آبادی

منبع: نشریه سپهر شمال