چرا تاريخ ولادت امام هفتم در تقويم امسال تغيير يافت؟

به گزارش پارسینه ، ثبت مناسبت در تقويم كشور ما از اهميت ويژه برخوردار است و مردم به ويژه در مناسبت‎هاي مذهبي و ملي رفتار عبادي و مذهبي و اجتماعي خود را بر اساس تقويم تنظيم مي‏كنند.

به سبب همين اهميت اضافه يا كم شدن يك مناسبت به تقويم بايد با تحقيق كامل و ارائه منابع معتبر انجام شود نه بر اساس مدارك و مسانيد نامعتبر و احيانا اشتهار؛ آنچنانكه درباره برخي از فرزندان اهل بيت شاهد آن هستيم كه سالروز ولادت يا وفات ايشان به منبع قابل اعتماد متكي نيست ( ولادت و وفات حضرت معصومه و ولادت و وفات حضرت عبدالعظيم) و متاسفانه كمتر كسي مي‏خواهد و يا جرأت مي‏كند اين حقايق را بيان كند (حجت‏ الاسلام ناصر رفيعي از معدود اشخاصي است كه يكم ذي‏قعده 1393 در جمع زائران حرم حضرت معصومه اين مطلب را به صراحت بيان كرد)

در ساليان اخير روز هفتم صفر كه فرا مي‎رسد دوگانگي عجيبي در كشورمان حاكم است؛ در حالي كه صدا و سيما و محافل عمومي به تبعيت از تقويم رسمي كشور اين روز را به ميلاد امام موسي كاظم (عليه‎السلام) اختصاص مي‏دهند، بيوت مراجع تقليد و علما و به طور دقيق‏تر شهر مقدس قم سياهپوش و عزادار بود.

ماجرا از اين قرار است كه هفتم صفر به قول شيخ مفيد، كفعمي و شهيد اول، سالروز شهادت امام حسن مجتبي است و برخي از علما معتقدند اين قول محكم‎تر از روز 28 صفر است.

در اين ميان دو ديدگاه وجود داشت.

اول اينكه: روز هفتم صفر ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) نيست؛ اشتهار آن به اين مناسبت كار ناصرالدين شاه است و بايد اين اشتباه اصلاح شود.

نظر دوم اينكه: اگر چه هفتم صفر ولادت امام هفتم است، از آنجا كه جنبه عزا بر شادي مقدم است بايد در اين روز مراسم عزا به پا شود. قائلان اين ديدگاه سيره مرحوم حاج شيخ عبدالكريم حائري «مؤسس حوزه علميه» را نيز در اين‏باره مورد توجه قرار مي‎دهند.

در اين ميان البته برخي از علما همانند مرحوم آيت‏ الله بهجت معتقد بودند: بهتر است هم به ذكر فضائل و مناقب امام هفتم پرداخته شود و هم به ذكر مصيبت امام دوم.

انتقاداتي هم به سبب شادي برنامه‏هاي صدا و سيما در هفتم صفر و تبريك‏ گفتن در اين روز مطرح شد و برخي از ائمه جمعه تجديد نظر در اين وضع را خواستار شدند.

اين اعتراض‏ها سبب شد كه امسال در تقويم رسمي كشور، تاريخ ولادت امام موسي كاظم (عليه‏السلام) از هفتم صفر به 14 ذي حجه تغيير يابد.

اضافه شدن يك مناسبت يه تقويم يا حذف شدن از آن تابع تشريفاتي است كه در شوراي فرهنگ عمومي انجام مي‎شود. حجت‎الاسلام سيد حسن شاه‏مرادي دبير شوراي فرهنگي عمومي در گفتگو با خبرنگار ما با بيان اينكه برخي از مراجع و علما با فرستادن نامه‏ هايي به وزير ارشاد، اصلاح تاريخ ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) را خواستار شدند افزود: مبناي تصميم دبيرخانه در تغيير تاريخ ولادت امام هفتم، پژوهش يكي از محققان حوزه علميه قم بوده است كه پس از تأييد نهايي، در تقويم امسال درج شده است.

اين پژوهشگر حجت‏ الاسلام سيد محمد صادق موحد ابطحي است كه چند سال پيش كتاب «غريب مدينه» را با موضوع پژوهش و نگرشي بر اقوال شهادت امام حسن مجتبي (عليه‏السلام) نوشته و بنا بر ضرورت موضوع، به تحقيق درباره تاريخ ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) نيز پرداخته است.

اما نكته مهم و قابل تأمل در پژوهش وي اين است كه تعيين 14 ذي‏حجه به عنوان تاريخ ولادت امام هفتم صرفا با استناد به چند قرينه و در نهايت استحسان از آن، انجام شده است و چنانكه پژوهشگر محترم هم اذعان مي‏كند «امكان اينكه پژوهشگر ديگري به نتيجه‎اي متفاوت برسد وجود دارد.» (علاوه بر اينكه خود ايشان هم تصريح مي‏كند كه ولادت 14 يا 15 است و نه لزوما 14 ذي‏حجه).

حال بايد از مسئولان شوراي فرهنگ عمومي پرسيد كه اگر چند سال ديگر نتيجه پژوهش ديگري بر خلاف اين رأي بود (كه امكان آن بسيار محتمل است) آيا دوباره تاريخ ولادت امام هفتم را تغيير خواهند داد؟!

به نظر مي‎رسد هنگامي كه سند محكمي دال بر تعيين تاريخ مذكور نيست بايد 14 ذي حجه به عنوان يادروز ميلاد (يا روز بزرگداشت ميلاد) در نظر گرفته مي‏شد نه سالروز!

و نكته مهم ديگر اينكه برخي از تقويم‏ها (از جمله تقويم قدس) در تقويم سال 1394 همچنان هفتم صفر را به عنوان سالروز ولادت امام كاظم (عليه‏السلام) ثبت كرده‎اند!

گفتگوي خبرنگار ما را با حجت‎الاسلام موحد ابطحي بخوانيد.
درباره تاريخ ولادت امام موسي كاظم (عليه‎السلام) اختلافاتي وجود دارد. چند قول در اين ‏باره مطرح شده و به نظرتان كدام قول صحيح است؟

در باب ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) دو دسته قول داريم. دسته اول اقوال برخي علما ( و نه روايات) است كه تاريخ ولادت حضرت را هفتم ماه صفر تعيين كرده‎اند؛ همانند كتاب «تثبيت‎الامامه» اثر قاسم بن ابراهيم الرسي. از آنجا كه اين كتاب، روايي است بايد گفت غير از اين روايت دليل ديگري بر ولادت حضرت در هفتم ماه صفر نداريم و در واقع خبر واحد است.

همچنين علمايي مانند فتال نيشابوري در روضه الواعظين، شيخ طبرسي در إعلام الوري و ابن‎شهرآشوب در المناقب از اين قول تبعيت كرده‎اند اما در قرن هشتم هجري در عبارت دقيق شهيد اول در كتاب «دروس» و با بيان لفظ «قيل» اين قول از درجه اهميت ساقط و تضعيف شده است.
دسته دوم روايات يا اقوال علمايي هستند كه مبناي ولادت را بر ماه ذي‏حجه گذاشته، اما روز آن را تعيين نكرده‎‏اند؛ علمايي همانند شيخ كليني، شيخ مفيد، شيخ طوسي، خطيب بغدادي، سبط ابن جوزي و شهيد اول در اين دسته‎اند.

بايد گفت كه روايات مشهور، ذي‏حجه را ماه ولادت امام هفتم مي‏دانند. از جمله كتاب محاسن بَرقي (ج 2 ص 314) كه در روايت مفصلي از ابوبصير نقل مي‎كند: ما «حج» را خدمت امام صادق (عليه‎السلام) انجام داديم، در همان سالي كه پسرش موسي متولد شد و چون در ابواء (منزلي ميان مكه و مدينه) منزل كرديم، براي ما سفره چاشت انداخت ... در اين ميان كه ما چاشت مي‎خورديم فرستاده حميده (همسر امام صادق) آمد و به ايشان گفت: حميده عرض مي‎كند: ... من دردي مثل حال زائيدن در خود احساس مي‏كنم... .

امام برخاست و با او رفت و پس از بازگشت فرمود: خدا به من پسري داد كه بهترين كسي است كه خدا در خلق خود آفريده و... (روايت به اختصار نقل شد)

در همين كتاب ( ج2 ص 418) روايتي از منهال قصاب نقل شده است كه مي‎گويد: از مكه به قصد مدينه بيرون آمدم. در مسير خود، وقتي به ابواء رسيدم كه در آنجا، موسي بن جعفر (عليهماالسلام) به دنيا آمده بود. من در رفتن به مدينه از امام صادق (عليه‎السلام) پيشي گرفتم و ايشان يك روز پس از من وارد شهر شد و مردم را (به ميمنت تولد فرزند و به عنوان وليمه آن) سه روز اطعام نمود.

در كتاب دلائل الامامه نوشته طبري ص 303 هم روايتي از امام عسكري (عليه‎السلام) نقل شده است كه فرمودند: امام كاظم (عليه‎السلام) در ماه ذي‏حجه در ابواء به دنيا آمد.

همان طور كه ملاحظه مي‎كنيد در دو روايت نخست تصريح شده است كه ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) اولا: در بازگشت از سفر حج تمتع بوده است؛ ثانيا: در همان سالي بود كه حج به جا آورديم (نه در ماه صفر سال بعد) ؛ ثالثا: از روايت منهال به دست مي‎آيد كه در ابواء و در ماه ذي‏حجه بوده است. همين روايت موجب مي‏شود كه اگر قبول كنيم ميان علما شهرتي بر وقوع ولادت حضرت در هفتم ماه صفر باشد با وجود اين روايات از قدرت ساقط و ضعيف مي‏گردد.

* با توجه به اينكه در روايات تاريخ دقيق براي ولادت امام كاظم (عليه‎السلام) تعيين نشده است، شما چگونه 14 ذي‏حجه را تاريخ ولادت دانسته‎ايد؟

اين نتيجه مجموعه اي از برداشت از قرائن است.

در وسائل الشيعه باب «استحباب سرعه العود إلي الاهل، وكراهه سبق الحاج وجعل المنزلين منزلا» دو روايت از امامين صادقين (عليهماالسلام) داريم كه استحباب به زودتر بازگشتن به مدينه تصريح مي‏كنند. با توجه به اينكه بر اساس روايات، در آن روزگار مسافران هر روز تقريبا 24 ميل طي مي‏كرده‏ اند و نيز از مكه تا ابواء حدودا 99 ميل مسافت است، پس امام صادق (عليه‎السلام) اين مسير را حداكثر در دو روز طي كرده‏ اند.

با توجه به روايت منهال كه پيش از اين ذكر شد قاعدتا امام صادق (عليه‎السلام) پس از اعمال حج يعني دوازدهم ذي‎حجه سريعا به سوي مدينه بازگشته‎اند و فاصله هر دو منزل را در يك منزل طي ‏كرده‎اند.

به اين ترتيب به دست مي‎آيد كه امام كاظم (عليه‎السلام) در فاصله دو روز پس از اعمال حج تمتع يعني چهاردهم ذي‏حجه به دنيا آمده‎اند.

*با توجه به مطالبي كه بيان كرديد چهاردهم ذي‏حجه صرفا يك تخمين تاريخ است و امكان دارد كه محقق ديگري اين دلايل را رد كند يا قرائن ديگري بيابد كه تاريخ 14 ذي‏حجه را تغيير دهد؟

بله. البته هنوز اين موضوع در دامنه تحقيق است و با توجه به عرايضي كه داشتم اين تاريخ بين 14 و 15 ذي‏حجه مي‏تواند باشد.