«جهانشهری‌ها» یعنی اسلام متعلق به یک جغرافیای خاص نیست

او جرقه اصلی شکل‌گیری و تولید این مجموعه که به زندگی و سیر زندگی مسلمانان تراملی می‌پردازد را روحانی مرکز الزهرا(س) شهر ناتینگهام می‌داند چراکه این روحانی به لحاظ ملیت و مهاجرت مسیر جالبی را طی کرده و ریشه اجدادش ایرانی بوده‌اند که 100 سال پیش به هندوستان مهاجرت کرده و بعد از گذشت 60 سال به آمریکا سفر می‌کنند. این روحانی پس از گذشت 20 سال به شهر قم می‌آید و تحصیلات حوزوی را پی می‌گیرد و بعد عازم انگلستان می‌شود.

همین مسیر زندگی و گرایش روحانی ناتینگهام به دین اسلام آنقدر برای اسفندیاری جالب آمد که مستند زندگی او را ساخت و بعد به مدیر وقت شبکه سه سیما (آقای پورمحمدی) نشان داد و استقبال او باعث شد تا فاز نخست این مجموعه در سیزده قسمت تولید شود.

گفت‌‌وگوی خبرنگار تسنیم با شهاب اسفندیاری را در زیر بخوانید:

*تسنیم: معیارهای انتخاب افراد برای این مجموعه چه بود؟
- اسفندیاری: برای انتخاب افراد چند گزینه داشتیم؛ نخست اینکه فرد مورد نظر تجربه مهاجرت داشته باشد و دوم اینکه از مسلمانان فعال و موفق باشد، ضمن اینکه داستان زندگی افراد با اوج و فرود توأم باشد؛ از این رو سعی کردیم این انتخاب‌ها از سوی مراکز اسلامی در انگلستان صورت گیرد تا کار زودتر تولید شود.

*تسنیم: این مسئله مربوط به سمت شما به عنوان سازنده کار بود. اما از سوی افراد پذیرفته شده هم شروطی برایتان گذاشته می‌شد چون به هرحال این افراد در کشوری زندگی می‌کنند که اسلام ستیزی در دستور کار کشورشان قرار دارد و چه به لحاظ موقعیت اجتماعی و چه به لحاظ موقعیت کاری ممکن است دچار مشکل شوند.
- اسفندیاری: البته شرط به معنی حکم کردن که نبوده است، اما برخی از آنها تردید داشتند که اگر در چنین برنامه‌ای که به نوعی ترویج دین اسلام است شرکت کنند ممکن است برای موقعیت کاریشان مشکل ساز شود. حتی برخی از شخصیت‌های فرعی که از به خطر افتادن موقعیت‌شان هراس داشتند جلوی دوربین نمی‌آمدند و ما ناچار بودیم تصویر آنها را از پشت سر بگیریم، اما از آن طرف هم بسیاری از اینکه چهره‌شان به عنوان یک مسلمان نشان داده شود استقبال می‌کردند و خوشحال بودند.

*تسنیم: فیلمسازان به طور معمول در تولید آثارشان سعی می‌کنند اهدافشان را در قالب پیام فیلم منتقل کنند که در این راه اغلب هم دچار جهت‌گیری می‌شوند. اما در کارهایی از این دست که در گروه مستندها جای می‌گیرد وضع قدری متفاوت است، باتوجه به حساسیت موضوع، شما هم جهت‌گیری خاصی را برای انتقال مفاهیم و رسیدن به هدف دنبال کردید؟
- اسفندیاری: اگر ادعا کنم که اصلا در راستای هدفم جهت‌گیری نکردم که پاسخ نادرست و ناروایی دادم اما در اغلب مواقع سعی کردم تا جهت گیری و اهدافم خیلی گل درشت نباشد. همانطوریکه شما هم اشاره کردید بحث فیلم از حساسیت‌هایی برخوردار است به ویژه اینکه ما شیعه هم هستیم و بسیار تلاش کردم تا حتی الامکان از مسلمانانی در مجموعه استفاده کنم تا شیعه باشند و نشان دهم که شیعیان در تمام دنیا افراد فعال و موفقی هستند.

*تسنیم: این اهداف تا جایی پیش نرفت که بخواهید حرف یا سخنی را به فردی دیکته کنید؟ مثلاً در برخی بخش‌ها از افراد بخواهید تا جلوی دوربین بازی کنند تا جذابیت‌های کار بیشتر شود؟
- اسفندیاری: به هیچ وجه. همانطور که ما سعی کردیم که از بدو ورودمان به زندگی افراد برایش فضاسازی فیلمسازی را ترسیم نکنیم، به همان اندازه هم توقع داشتیم تا همه چیز همان طوری که هست باشد. حتی وقتی شما قسمت‌های مختلف این مجموعه را ببینید حس می‌کنید که در هر قسمت یکی از افراد با شما درد و دل می‌کند. حتی یک کلمه هم از این سوی دوربین بیان نکردیم تا مخاطب حس مستندگونه و واقعی بودن موضوع را از دست بدهد.

*تسنیم: یعنی حتی از نریشن(گفتار متن) هم استفاده نکردید؟
- اسفندیاری: خیر؛ چون بر این باور بودم که نریشن می‌تواند ذهن مخاطب را منحرف کند و باعث قضاوت بیننده شود، از این رو هر قسمت را به طور کامل به بخش‌های زندگی و صحبت‌های یکی از افراد اختصاص دادیم تا مخاطب خودش داوری کند.

*تسنیم: یکی از مفاهیمی که در فاز نخست مجموعه «جهانشهری‌ها» مطرح کردید و بر تقویت آن هم اصرار داشتید بحث پرهیز از تبعیض نژاد و مسائل ناسیونالیستی بود. این پافشاری شما بیشتر به خاطر پیشرفت در اهداف اثرتان بود یا نوع نگاه و آشنایی شما با روابط انسانی در خارج از کشور را نشان می‌داد؟
- اسفندیاری: همانطور که در آیه سیزده سوره حجرات آمده، اسلام برای جغرافیای خاصی نیست. متاسفانه در سال‌های اخیر چه در داخل و چه در خارج از کشور مسائلی در رابطه با بحث ناسیونالیستی و تبعیض نژادی مطرح می‌شود که معتقدم این موضوع می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به یک معضل بزرگ تبدیل شود. البته ریشه این مبحث در کشور ما به رژیم پهلوی برمی‌گردد که مسئله ملی گرایی را باب کردند و امروزه هم که برخی بر این باورند که ایرانی‌ها نژاد آریایی دارند و از عرب‌ها برتر هستند و ... که مطمئنم هیچگونه اطلاعات درستی ندارند چراکه کارشناسان معتقدند که نژاد آریایی یک افسانه است. حتی اگر در اروپا چنین چیزی مطرح شود آن فرد نئونازی نام می‌گیرد. این یکی از مسائلی بود که دوست داشتم حتما راجع به مسئله تبعیض نژادی حرف بزنم و دیگر همان آشنایی با بسیاری از افرادی بود که تمایل داشتند در کشوری زندگی کنند اما به دلایل مصلحت و ملی‌گرایی از حضورشان ممانعت به عمل می‌آید.

*تسنیم: خب خیلی‌ها دوست دارند در کشوری دیگر زندگی کنند اما دلایل مختلفی از سوی دولت‌ها مطرح می‌شود که همه آن دلایل بحث تبعیض نژادی نیست.
- اسفندیاری: بله اما من به شخصه با بسیاری مواجه شدم که به طور مثال در افغانستان متولد شدند و هجده سال در ایران بودند اما موفق به گرفتن اقامت نشدند. اما بعد از چهار سال حضور در انگلستان پاسپورت انگلیسی گرفتند و وقتی پای درد و دل آنها نشستم می‌دیدم که حتی حاضرند پاسپورت انگلیسی‌شان را بدهند و به اقامت کشورمان دربیایند. چون بر این باورند کشور ما چه به لحاظ دینی و چه اجتماعی از امنیت بالایی برخوردار است.

*تسنیم: این مسئله از زبان افراد در مجموعه «جهانشهری‌ها» بیان می‌شود؟
- اسفندیاری: بله اتفاقا چنین مباحثی را افراد به راحتی مطرح کردند. حتی وقتی یکی از این مسلمانان از من خواست تا برایش کاری کنم به سراغ سفیر ایران در لندن رفتم و از او درخواست اقامت برای این فرد کردم که ایشان جواب داد تقوا مهم نیست، پاسپورت مهم است که ایشان یک شهروند انگلیسی است.

*تسنیم: در مجموع از کلیت کار راضی هستید؟ گویا فاز دوم این مجموعه هم تولید شده و در انتظار تدوین است.
- اسفندیاری: خودم نمی‌توانم از کار دفاع کنم امیدوارم منتقدان و مخاطبان را راضی کرده باشم. فاز دوم هم همانطور که شما گفتید تولید شده و زندگی ادگاردو اسعد یکی از شخصیت‌های شیعه که در فاز اول به آن پرداختیم مورد توجه قرار گرفته است. این شخص در کشورهایی که شاید ما سفیر هم نداریم و شیعه را نمی‌شناختند، ترویج تشیع را پایه گذاری کرده است که امیدوارم مخاطب را اغناء کند.

.................................
گفت‌وگو از سید کامران علمدهی