.svg)
موازنه قدرت در بازار نفت چگونه تغییر کرد؟
پارسینه: تغییر قدرت بازار نفت از اوپک به سمت یک رابطه دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه، نقطه اوج تغییرات ساختاری در تولید نفت طی ۲۰ سال اخیر است.
این تغییرات عمیقا ساختاری هستند و با شخصیت یا مهارت‌های مذاکره وزیران نفت که توجه زیادی را از سوی مفسران و خبرنگاران به خود جلب کرده‌اند، ارتباطی ندارند.
عمده این تغییرات را می‌توان در ۲۰ سال گذشته جست و جو کرد، اما برخی از آن‌ها مانند افت شدید تولید لیبی و ونزوئلا تسریع شده‌اند.
از آنجا که تولید، قطعه مهمی در قدرت بازار است، اقبال بسیار متفاوت کشور‌های عضو اوپک باعث توزیع دوباره قدرت در داخل این گروه شده است.
در نتیجه تمرکز تصمیم گیری از مذاکرات درون گروهی، به مذاکرات بیرونی با روسیه تغییر یافته است.
رقابت درون اوپک
اوپک در سال ۱۹۶۰ برای کاهش رقابت غیرمفید بر سر مالیات، حق امتیاز و مالکیت نفت میان اعضای اصلی تاسیس شد تا آن‌ها بتوانند سرمایه گذاری شرکت‌های نفتی بین‌المللی را جذب کنند.
طبق اساسنامه اوپک، هدف اصلی سازمان کشور‌های صادرکننده نفت باید هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌های نفتی کشور‌های عضو باشد.
پنج عضو موسس این گروه شامل عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا سهم قابل توجهی در ذخایر نفت بهره برداری نشده داشتند و در زمره تولیدکنندگانی بودند که نرخ رشد سریعی را تجربه می‌کردند.
هدف اولیه اوپک ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای کسب سهم بیشتر از درآمد‌های فروش نفت بود.
افزوده شدن لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱)، کشور‌های صاحب ذخایر بزرگ را به این گروه افزود و قدرت چانه زنی اوپک را تحکیم کرد.
تمرکز اوپک به تدریج از مالیات‌ها و حق امتیاز به سهم مالکیت ذخایر (دهه ۱۹۷۰)، قیمت‌ها (از دهه ۱۹۷۰ به بعد) و سهمیه تولید (از دهه ۱۹۸۰ به بعد) تغییر کرد.
قدرت بازار اوپک در سال ۱۹۷۳ که اعضای آن در بیش از نیمی از تولید نفت جهان سهم داشتند به اوج رسید سپس این سهم در سال ۱۹۸۵ به یک چهارم تقلیل یافت، اما در سال‌های پس از آن بهبود پیدا کرد.
اوپک در سال‌های ابتدایی شاهد توازن قدرت میان عربستان سعودی، ایران و ونزوئلا بود و سایر کشور‌ها نقش کوچکتری داشتند.
این سه کشور در سال ۱۹۷۰ به میزان مشابه حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز تولید داشتند، اما تا سال ۱۹۷۳ تولید عربستان به میزان قابل توجهی (۷.۷ میلیون بشکه در روز) افزایش یافت و بالاتر از تولید ایران (۵.۹ میلیون بشکه در روز) و ونزوئلا (۳.۵ میلیون بشکه در روز) قرار گرفت.
برندگان و بازندگان
اوپک را بر مبنای کشور‌هایی که تا سال ۲۰۱۷ تولیدشان افزایش داشته است، می‌توان به دو گروه برندگان و بازندگان تقسیم کرد.
بزرگترین برندگان، عربستان سعودی (۴.۳ میلیون بشکه در روز افزایش)، عراق (۲.۵ میلیون بشکه در روز افزایش)، امارات متحده عربی (۲.۴ میلیون بشکه در روز افزایش)، آنگولا (۱.۵ میلیون بشکه در روز افزایش) و قطر (۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش) بوده‌اند.
بزرگترین بازندگان، لیبی (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) و ونزوئلا (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) بوده‌اند.
برندگان از دولت باثبات، سرمایه گذاری قابل توجه و تخصص فنی سود بردند در حالی که بازندگان درگیر منازعه، تحریم، ناآرامی، فساد و سوءمدیریت شدند.
تولید برخی از این کشور‌ها به خصوص عراق که با سقوط شدید تولیدش در دهه ۱۹۸۰، دهه ۱۹۹۰ و دهه ۲۰۰۰ در نتیجه جنگ و تحریم روبرو شد، بهبود یافتند. برخی از آن‌ها با مشکلات اخیر بیشتری مواجه شدند مانند لیبی که همچنان درگیر جنگ قدرت داخلی است.
برخی نیز مانند ونزوئلا و نیجریه در دهه‌های اخیر تاریخ تولید انبوهی داشتند، اما اخیرا با سقوط چشمگیر تولیدشان روبرو شدند.
در نتیجه، عربستان سعودی و تا حدودی امارات متحده عربی به ضرر اعضای دیگر، قدرت بیشتری در داخل اوپک پیدا کردند. بعلاوه عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی تنها اعضایی هستند که انعطاف پذیری قابل توجهی در تولید دارند و سهم عمده‌ای در محدودیت عرضه تحت توافق کاهش تولید سال ۲۰۱۶ داشتند.
سایر اعضای اوپک معمولا به‌اندازه‌ای که توان فنی آن‌ها اجازه می‌دهد نفت تولید می‌کنند، زیرا نیاز فوری به درآمد فروش دارند.
مذاکرات فوق العاده اوپک
بین دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۹۰ مذاکرات فشرده‌ای در داخل اوپک انجام گرفت، زیرا اعضا تلاش کردند به موضع واحدی در میان خود دست پیدا کنند و سپس با تولیدکنندگان خارج از گروه مذاکره کنند.
اما تغییر موازنه تولید و قدرت باعث شده مذاکرات درون اوپک اهمیت کمتری پیدا کند و تاکید بیشتر روی مذاکرات با سایرین به خصوص با ظهور روسیه قرار گیرد.
تحریم‌ها و ناآرامی باعث شده کشور‌هایی مانند ایران، لیبی، ونزوئلا و تا حدودی نیجریه در مذاکرات نادیده گرفته شوند و در مذاکرات درون گروهی حکم ناظر را پیدا کنند. از میان سایر اعضای اوپک، کویت و امارات متحده عربی در سیاست‌های تولید خود طی دو دهه گذشته هماهنگی نزدیکی با عربستان سعودی داشته‌اند.
تغییر موازنه قدرت باعث شده عربستان سعودی به رهبر بلامنازع اوپک تبدیل شود و آزادانه به مذاکرات با کشور‌های خارج از گروه به خصوص روسیه بپردازد.
به جای مذاکره درباره سهمیه تولید پشت میز کنفرانس مقر اوپک در وین که بین دهه ۱۹۸۰ تا دهه ۲۰۰۰ مرکز تصمیم گیری بود، مهمترین مذاکرات اکنون به صورت دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه انجام می‌گیرد.
چنین تغییری مایه تعجب ناظران بلندمدت اوپک نیست. موازنه قدرت و محتوای مذاکرات در شش دهه گذشته مرتبا تغییر کرده است.
اگر تولید عراق به همین منوال رشد کند، ممکن است تغییر اخیر آخرین تغییر نباشد، زیرا رشد تولید این کشور را نمی‌توان نادیده گرفت و موازنه قدرت دوباره تغییر خواهد کرد.
افزایش تولید در ایران، ونزوئلا و لیبی یا نیجریه نیز کنترل عربستان سعودی بر اوپک را به چالش خواهد کشید، اما در حال حاضر عربستان سعودی رهبر بلامنازع اوپک است و مذاکرات بااهمیت، مذاکراتی است که با روسیه انجام می‌گیرد.
عمده این تغییرات را می‌توان در ۲۰ سال گذشته جست و جو کرد، اما برخی از آن‌ها مانند افت شدید تولید لیبی و ونزوئلا تسریع شده‌اند.
از آنجا که تولید، قطعه مهمی در قدرت بازار است، اقبال بسیار متفاوت کشور‌های عضو اوپک باعث توزیع دوباره قدرت در داخل این گروه شده است.
در نتیجه تمرکز تصمیم گیری از مذاکرات درون گروهی، به مذاکرات بیرونی با روسیه تغییر یافته است.
رقابت درون اوپک
اوپک در سال ۱۹۶۰ برای کاهش رقابت غیرمفید بر سر مالیات، حق امتیاز و مالکیت نفت میان اعضای اصلی تاسیس شد تا آن‌ها بتوانند سرمایه گذاری شرکت‌های نفتی بین‌المللی را جذب کنند.
طبق اساسنامه اوپک، هدف اصلی سازمان کشور‌های صادرکننده نفت باید هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌های نفتی کشور‌های عضو باشد.
پنج عضو موسس این گروه شامل عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا سهم قابل توجهی در ذخایر نفت بهره برداری نشده داشتند و در زمره تولیدکنندگانی بودند که نرخ رشد سریعی را تجربه می‌کردند.
هدف اولیه اوپک ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای کسب سهم بیشتر از درآمد‌های فروش نفت بود.
افزوده شدن لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱)، کشور‌های صاحب ذخایر بزرگ را به این گروه افزود و قدرت چانه زنی اوپک را تحکیم کرد.
تمرکز اوپک به تدریج از مالیات‌ها و حق امتیاز به سهم مالکیت ذخایر (دهه ۱۹۷۰)، قیمت‌ها (از دهه ۱۹۷۰ به بعد) و سهمیه تولید (از دهه ۱۹۸۰ به بعد) تغییر کرد.
قدرت بازار اوپک در سال ۱۹۷۳ که اعضای آن در بیش از نیمی از تولید نفت جهان سهم داشتند به اوج رسید سپس این سهم در سال ۱۹۸۵ به یک چهارم تقلیل یافت، اما در سال‌های پس از آن بهبود پیدا کرد.
اوپک در سال‌های ابتدایی شاهد توازن قدرت میان عربستان سعودی، ایران و ونزوئلا بود و سایر کشور‌ها نقش کوچکتری داشتند.
این سه کشور در سال ۱۹۷۰ به میزان مشابه حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز تولید داشتند، اما تا سال ۱۹۷۳ تولید عربستان به میزان قابل توجهی (۷.۷ میلیون بشکه در روز) افزایش یافت و بالاتر از تولید ایران (۵.۹ میلیون بشکه در روز) و ونزوئلا (۳.۵ میلیون بشکه در روز) قرار گرفت.
برندگان و بازندگان
اوپک را بر مبنای کشور‌هایی که تا سال ۲۰۱۷ تولیدشان افزایش داشته است، می‌توان به دو گروه برندگان و بازندگان تقسیم کرد.
بزرگترین برندگان، عربستان سعودی (۴.۳ میلیون بشکه در روز افزایش)، عراق (۲.۵ میلیون بشکه در روز افزایش)، امارات متحده عربی (۲.۴ میلیون بشکه در روز افزایش)، آنگولا (۱.۵ میلیون بشکه در روز افزایش) و قطر (۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش) بوده‌اند.
بزرگترین بازندگان، لیبی (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) و ونزوئلا (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) بوده‌اند.
برندگان از دولت باثبات، سرمایه گذاری قابل توجه و تخصص فنی سود بردند در حالی که بازندگان درگیر منازعه، تحریم، ناآرامی، فساد و سوءمدیریت شدند.
تولید برخی از این کشور‌ها به خصوص عراق که با سقوط شدید تولیدش در دهه ۱۹۸۰، دهه ۱۹۹۰ و دهه ۲۰۰۰ در نتیجه جنگ و تحریم روبرو شد، بهبود یافتند. برخی از آن‌ها با مشکلات اخیر بیشتری مواجه شدند مانند لیبی که همچنان درگیر جنگ قدرت داخلی است.
برخی نیز مانند ونزوئلا و نیجریه در دهه‌های اخیر تاریخ تولید انبوهی داشتند، اما اخیرا با سقوط چشمگیر تولیدشان روبرو شدند.
در نتیجه، عربستان سعودی و تا حدودی امارات متحده عربی به ضرر اعضای دیگر، قدرت بیشتری در داخل اوپک پیدا کردند. بعلاوه عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی تنها اعضایی هستند که انعطاف پذیری قابل توجهی در تولید دارند و سهم عمده‌ای در محدودیت عرضه تحت توافق کاهش تولید سال ۲۰۱۶ داشتند.
سایر اعضای اوپک معمولا به‌اندازه‌ای که توان فنی آن‌ها اجازه می‌دهد نفت تولید می‌کنند، زیرا نیاز فوری به درآمد فروش دارند.
مذاکرات فوق العاده اوپک
بین دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۹۰ مذاکرات فشرده‌ای در داخل اوپک انجام گرفت، زیرا اعضا تلاش کردند به موضع واحدی در میان خود دست پیدا کنند و سپس با تولیدکنندگان خارج از گروه مذاکره کنند.
اما تغییر موازنه تولید و قدرت باعث شده مذاکرات درون اوپک اهمیت کمتری پیدا کند و تاکید بیشتر روی مذاکرات با سایرین به خصوص با ظهور روسیه قرار گیرد.
تحریم‌ها و ناآرامی باعث شده کشور‌هایی مانند ایران، لیبی، ونزوئلا و تا حدودی نیجریه در مذاکرات نادیده گرفته شوند و در مذاکرات درون گروهی حکم ناظر را پیدا کنند. از میان سایر اعضای اوپک، کویت و امارات متحده عربی در سیاست‌های تولید خود طی دو دهه گذشته هماهنگی نزدیکی با عربستان سعودی داشته‌اند.
تغییر موازنه قدرت باعث شده عربستان سعودی به رهبر بلامنازع اوپک تبدیل شود و آزادانه به مذاکرات با کشور‌های خارج از گروه به خصوص روسیه بپردازد.
به جای مذاکره درباره سهمیه تولید پشت میز کنفرانس مقر اوپک در وین که بین دهه ۱۹۸۰ تا دهه ۲۰۰۰ مرکز تصمیم گیری بود، مهمترین مذاکرات اکنون به صورت دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه انجام می‌گیرد.
چنین تغییری مایه تعجب ناظران بلندمدت اوپک نیست. موازنه قدرت و محتوای مذاکرات در شش دهه گذشته مرتبا تغییر کرده است.
اگر تولید عراق به همین منوال رشد کند، ممکن است تغییر اخیر آخرین تغییر نباشد، زیرا رشد تولید این کشور را نمی‌توان نادیده گرفت و موازنه قدرت دوباره تغییر خواهد کرد.
افزایش تولید در ایران، ونزوئلا و لیبی یا نیجریه نیز کنترل عربستان سعودی بر اوپک را به چالش خواهد کشید، اما در حال حاضر عربستان سعودی رهبر بلامنازع اوپک است و مذاکرات بااهمیت، مذاکراتی است که با روسیه انجام می‌گیرد.
منبع:
خبرگزاری ایسنا
ارسال نظر