یک نظریه درمورد دلایل فرونشست‌ های اخیر تهران

محمدرضا معماریان گفت: عمق سنگ کف در تهران متغیر است و در شمال شهر، این عمق خیلی کم است اما در جنوب شهر، خیلی زیاد می شود و به ۴۰ متر می رسد.

وی افزود: تراز صفر - صفر معابر تهران، شیب قابل توجهی دارد و لایه های خاک به مرور از کوهپایه البرز شسته می شوند و دانه های درشت تر در شمال شهر و دانه های ریزتر در جنوب شهر، ته نشین می شوند و شکل گیری بستر خاک تهران، تنوع و پیچیدگی خاصی به معابر زیر سطحی داده است.

معماریان گفت: در علم مکانیک، خاک متشکل از سه جزء سنگ دانه، آب و خاک است و در این میان، آب یکی از بهترین دوستان و در عین حال یکی از بزرگترین دشمنان خاک است و وقتی آب به همه فضای خالی خاک نفوذ کرده و آن را پُر می کند، می گوییم خاک اشباع شده است.

وی افزود: هر چند وظیفه شهرداری، مدیریت و جمع آوری آبهای سطحی است اما بخشی از این موضوع که شامل پسآب حاصل از دفع فاضلاب به روش سنتی است از دست مدیریت شهری خارج است، چرا که حرکت فاضلاب از شمال شهر به سمت جنوب شهر، منجر به شست و شوی خاک می شود و کیفیت خاک را از بین می برد.

معماریان گفت: در دهه اخیر، در یک هزار نقطه شهر تهران مطالعات ژئوتکنیکی بستر خاک انجام شده و مؤید این ادعا، اجرای ۳۵۰ تقاطع غیر همسطح و ۶۵۰ سازه با اهمیت بالاست که حتی یک مورد از آنها نیز دچار واژگونی یا حتی نشست غیر همنواخت نیز نشده اند.

وی افزود: خاک ریزدانه یا خاک رُس، خاصیت منحصر به فردی دارد و می توان آن را به خاک کوزه گری تشبیه کرد، چرا که به محض این که آب به آن می خورد، شکل می گیرد و ظرفیت باروری خود را از دست می دهد و مخاطرات اخیر در تهران نیز به دلیل سرریز شدن ناگهانی حجم بالای آب در زیر زمین بوده است.

معماریان گفت: اجرای پروژه های زیر زمینی در تمام دنیا، خطرات و مخاطرات خاص خود را دارد و به همین دلیل، برای کل خطوط در دست ساخت مترو، مطالعات ژئوتکنیک انجام شده و این سازه های زیر زمینی با هزینه گزافی، عایق بندی می شوند.

وی افزود: از ۱۰ سال پیش که بحث توسعه مترو با جدیت مورد پیگیری قرار گرفت، تمام قنوات تهران شناسایی شدند و خطوط مترو نیز بر اساس اطلاعات نقشه قنوات، طراحی و اجرا گردیدند.

معماریان گفت: دستگاه های خدماتی و تأسیساتی، باید نسبت به شبکه آبرسانی پایتخت، نگاه ملی داشته باشند، چرا که در حال حاضر شاهد نَشت آب از شبکه آبرسانی و تراوش آب از چاه های جذبی هستیم در صورتی که با ترمیم کامل شبکه آبرسانی تهران، خروج آب از شبکه به حداقل میزان ممکن کاهش پیدا می کند.

وی افزود: حوادث اخیر به دلیل خروج ناگهانی آب بوده و نَشتی آب در شبکه آبرسانی و برداشت های بی رویه در دشت تهران، باعث کاهش ارتفاع معابر زیر سطحی می شود و این نَشتی هر چه بیشتر باشد، تحرکات زیر زمین بیشتر می شود که البته این پیچیدگی در محدوده مرکزی شهر، خیلی خاص بوده و به اوج خود رسیده است.

معماریان گفت: عملیات حفاری تونل های مترو در اعماق زمین های تهران با ویژگی های گفته شده، کار بسیار سخت و مخاطره آمیزی است و مهندسان و کارگران مترو، همه این خطرات را به جان خود می خرند تا مردم به واسطه توسعه مترو، آرامش، ایمنی و رفاه بیشتری داشته باشند.

وی افزود: به روزترین تجهیزات شناسایی ویژگی های اعماق زمین، دستگاه های جی پی آر است که تا عمق قابل قبولی می تواند هر گونه تغییری را در زیر زمین شناسایی کند که البته در حال حاضر نیز دو دستگاه از این تجهیزات پیشرفته در شهرداری تهران در دست استفاده است.

معماریان گفت: بعد از اتفاقات اخیر، تمام توجه خود را معطوف به شناسایی نقاط دچار آب شستگی نموده ایم و البته چندین نقطه آب شسته را نیز در چند منطقه تهران مورد شناسایی قرار داده ایم.

وی افزود: از یکی از کشورهای معتبر دنیا که در این زمینه از تجربیات بالایی برخوردار است، دعوت به همکاری کرده ایم تا سرعت کار شناسایی نقاط دچار آب شستگی که موضوعی زمان بَری است را تا جای ممکن بالا ببریم.

معماریان گفت: در تمامی ساختمان‌ ها و تأسیسات قدیمی همچون پل ها و سازه هایی که بعد از انقلاب اسلامی ساخته شده، آیین نامه محاسبات رعایت گردیده و به عنوان نمونه، در محله قدیمی مولوی، ۵۰ مورد مطالعات ژئوتکنیکی انجام داده ایم.

وی افزود: هر چند وجود آب در زیر زمین های تهران به یک معضل جدی تبدیل شده اما معضل جدی تر، خروج آب است که با توجه به شکل بستر تهران، روانآب ها از شمال شهر به سمت جنوب شهر و دشت تهران حرکت می کنند.

معماریان گفت: در حال حاضر، بستر تهران پر از آب است و نباید همه این آبها با اقداماتی همچون حذف چاه های جذبی و توسعه فاضلاب به یک باره دفع شود، بلکه این اقدام باید به تدریج اتفاق بیفتد.

وی افزود: شهرداری تهران از یک سال قبل، اقدام به پهنه بندی ژئوتکنیک نموده و نقشه اولیه مناطق ۹ و ۱۰ و ۱۱ را ترسیم کرده و این نقشه ها که نگاهی کلی از وضعیت بستر شهر به دست می دهند تا آخر سال در شش، هفت لایه آماده و منتشر می شوند.

رییس مرکز مطالعات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران در پایان خاطرنشان کرد: طرح جامع جمع آوری آبهای سطحی شهر تهران تهیه شده که بر اساس آن مجموع روانآب های شهر، هدایت و جمع آوری می گردد و ورود و به کارگیری تجهیزات پیشرفته، مانع فرونشست های جدید خواهد شد.