چهار رقابت استراتژیک در خاورمیانه

رقابت قدرت‌های بزرگ جهانی: بخش اصلی این رقابت بین آمریکا و روسیه است، ولی‌ انگلیس، فرانسه و چین نیز نقش فعالی به عنوان بازیگران فرعی در آن دارند. هدف آمریکا ‌ماندن به عنوان قدرت خارجی بر‌تر در خاورمیانه است، در حالی که روسیه به دنبال کاهش برتری‌های آمریکاست. جنگ در سوریه، روشن‌‌ترین جنگ نیابتی در چهارچوب این رقابت است. برنامه هسته‌ای ایران و اختلاف‌های بین روسیه و چین از سویی و آمریکا از سوی دیگر بخشی از این رقابت است.

رقابت قدرت‌های منطقه‌ای: این رقابت بر سر این است که کدام قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه بر‌تر باشد. در دوره‌ای، ایران و عربستان سعودی قدرت‌های اصلی این رقابت بودند، ولی اکنون ترکیه و قطر نیز به دنبال جایگاهی برای خود هستند. اتحاد بین این نیرو‌ها هم در حال تغییر است. یک سال پیش به نطر می‌رسید که عربستان و قطر متحد هستند ولی اکنون آن‌ها بر سر حمایت از گروه‌های گوناگون مخالف دولت سوریه با یکدیگر به رقابت برخاسته‌اند و در مصر نیز قطر از اخوان المسلمین و عربستان از ارتش حمایت می‌کند. اتفاق مهمی چون کنار رفتن مصر از صحنه رقابت و تاثیر منطقه‌ای و بنابراین پایان یافتن یک دهه رقابت برای برتری بین عربستان و مصر را نباید نادیده گرفت.

رقابت مذهبی: منظور رقابت بین شیعه و سنی است که مرز و جبهه آن همیشه بین کشور‌ها تعریف نمی‌شود، بلکه مرزهای مختلف شکاف و رقابت بین شیعه و سنی در منطقه وجود دارد؛ هرچند رقابت اصلی باز هم بین ایران شیعه و عربستان سعودی است ولی این رقابت‌ها در درون مرز کشورهایی چون عراق، بحرین، عربستان و لبنان هم وجود دارد. همین رقابت است که همراهی نوری المالکی با ایران و حزب‌الله در مسائل سوریه را توضیح می‌دهد. این رقابت لایه لایه نیز هست و در داخل هر یک از مذاهب نیز، گروه‌های رقیب برای کسب برتری با یکدیگر رقابت می‌کنند.

رقابت ایدئولوژیک: این رقابت بین اسلام‌گرایی و پلورالیسم در جریان است. هر چند این رقابت شباهت‌هایی با رقابت مذهبی دارد، بخش اصلی آن بر سر شیوه سازمان دادن به سیاست در این کشور‌هاست. در اسلام گرایی هدف این است که شریعت بر سیاست سایه بیفکند. هر چند پلورالیسم یا کثرت‌گرایی بیشتر با لیبرال دمکراسی هماهنگ است، ولی حتی در برخی از کشورهای پادشاهی نیز مورد توجه قرار گرفته است. هر چند رقابت بر سر اسلام‌گرایی و پلورالیسم در درون جوامع مسلمان نیز جریان دارد، گروه‌های غیر مسلمانی چون قبطی‌های مسیحی مصر نیز در آن فعال هستند.

کشورهای اصلی در این فضا برای ایالات متحده، ایران و مصر هستند. شکست فعلی اخوان المسلمین در مصر، فرصتی را فراهم کرده ‌که ایالات متحده رابطه خود با منطقه را باز تعریف کند. نویسنده به آمریکا توصیه می‌کند که باید در مورد ایران از راهبرد دوگانه حمایت از هواداران ایده‌های خود و فشار بر ایران به خاطر برنامه هسته‌ای استفاده کند تا نقش پررنگ‌تری در تحولات منطقه به دست بیاورد. به این ترتیب، آمریکا در نزد عربستان سعودی نیز اعتبار بیشتری به دست خواهد آورد.