.svg)
دلیل کاهش حس بویایی و چشایی فضانوردان در فضا چیست؟
پارسینه: زبان با برآمدگی‌های کوچک به نام پاپیلا یا جوانه‌های چشایی پوشیده شده است. در حدود ۵۰ سالگی، این برآمدگی‌ها همچنین بزاق دهان کاهش پیدا می‌کند و این امر باعث تضعیف درک احساس طعم خوراکی‌ها می‌شود.
مشاهدات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در جریان پرواز‌های فضایی، فضانوردان در کنار مشکل ضعف بویایی به ضعف چشایی هم دچار می‌شوند و به همین دلیل تقاضا دارند چاشنی بیشتری به غذای آن‌ها اضافه شود تا بتوانند بهتر مزه را درک کنند.
البته این وضعیت و کاهش حساسیت به مزه و بو در آن‌ها ربطی به کاهش جوانه‌های چشایی یا بزاق دهان ندارد بلکه بر اثر گرفتگی بینی به دلیل انتقال مایعات بدن بویژه خون در نیم تنه بالای بدن بخصوص در ناحیه سر است. دلیل دیگر کاهش تحریک مکانیکی جوانه‌های چشایی به واسطه بی‌وزنی است. به همین دلیل مزه غذا با تغییر گیرنده‌های حس چشایی که خود متاثر از کاهش تحریک ملکول‌های روی جوانه‌های چشایی است تغییر می‌کند. این وضعیت با بازگشت فضانوردان به زمین تغییر کرده و حس چشایی آن‌ها مجددا احیا می‌شود.
آزمایش‌های تشخیص بو با استفاده از کاغذ اشباع شده به لیمو، نعناع و وانیل، بعد از بازگشت نشان داده که حس بویایی فضانورد به حال طبیعی بازگشته، همچنین تشخیص مزه با استفاده از محلول‌ها قند، نمک و اسید سیتریک نشان داد که هیچ تغییر خاصی در عملکرد چشایی مشاهده نمی‌شود. البته اختلافات زیادی میان افراد مختلف وجود داشت که علت این تفاوت‌ها ناشی از ویژگی شخصی بوده و ربطی به سفر فضایی ندارد.
تمامی مواد مورد نیاز فضانوردان در ایستگاه‌های فضایی، در کنار دیگر بررسی‌ها از نظر بو هم تحت آزمایش قرار می‌گیرند. میزان پخش و ماندگاری بو با کمک افراد مختلف که حس بویایی آن‌ها به شدت حساس هستند به ۴ بخش از صفر -غیرقابل شناسایی- تا ۴ -کاملا آزارنده- درجه‌بندی شده است در صورتی که ماده مورد آزمایش امتیاز ۵/۲ را کسب کند مورد قبول واقع می‌شود. با این وجود به دلیل اینکه ذرات معلق در بی‌وزنی رسوب نمی‌کنند مشکل بو در فضا ممکن است شدیدتر از شرایط مشابه در زمین باشد.
جالب آنکه چند بار فضانوردان به دلیل وجود قفس موش و دیگر حیوانات آزمایشگاهی از بو‌های مزاحم شکایت می‌کردند. کارشناسان متوجه شدند این حس ناخوشایند چندان واقعی نیست و ترتیبی دادند که قفس حیوانات در محلی دور از دید قرار داده شد و بعد از آن هیچ شکایتی از بوی مزاحم ثبت نشد و نشان داد احتمالا این حس منفی به خاطر مشاهده قفس حیوانات در محیط کار فضانوردان بوده و نه الزاما بدلیل وجود بوی ناخوشایند حیوانات آزمایشگاهی.
البته این وضعیت و کاهش حساسیت به مزه و بو در آن‌ها ربطی به کاهش جوانه‌های چشایی یا بزاق دهان ندارد بلکه بر اثر گرفتگی بینی به دلیل انتقال مایعات بدن بویژه خون در نیم تنه بالای بدن بخصوص در ناحیه سر است. دلیل دیگر کاهش تحریک مکانیکی جوانه‌های چشایی به واسطه بی‌وزنی است. به همین دلیل مزه غذا با تغییر گیرنده‌های حس چشایی که خود متاثر از کاهش تحریک ملکول‌های روی جوانه‌های چشایی است تغییر می‌کند. این وضعیت با بازگشت فضانوردان به زمین تغییر کرده و حس چشایی آن‌ها مجددا احیا می‌شود.
آزمایش‌های تشخیص بو با استفاده از کاغذ اشباع شده به لیمو، نعناع و وانیل، بعد از بازگشت نشان داده که حس بویایی فضانورد به حال طبیعی بازگشته، همچنین تشخیص مزه با استفاده از محلول‌ها قند، نمک و اسید سیتریک نشان داد که هیچ تغییر خاصی در عملکرد چشایی مشاهده نمی‌شود. البته اختلافات زیادی میان افراد مختلف وجود داشت که علت این تفاوت‌ها ناشی از ویژگی شخصی بوده و ربطی به سفر فضایی ندارد.
تمامی مواد مورد نیاز فضانوردان در ایستگاه‌های فضایی، در کنار دیگر بررسی‌ها از نظر بو هم تحت آزمایش قرار می‌گیرند. میزان پخش و ماندگاری بو با کمک افراد مختلف که حس بویایی آن‌ها به شدت حساس هستند به ۴ بخش از صفر -غیرقابل شناسایی- تا ۴ -کاملا آزارنده- درجه‌بندی شده است در صورتی که ماده مورد آزمایش امتیاز ۵/۲ را کسب کند مورد قبول واقع می‌شود. با این وجود به دلیل اینکه ذرات معلق در بی‌وزنی رسوب نمی‌کنند مشکل بو در فضا ممکن است شدیدتر از شرایط مشابه در زمین باشد.
جالب آنکه چند بار فضانوردان به دلیل وجود قفس موش و دیگر حیوانات آزمایشگاهی از بو‌های مزاحم شکایت می‌کردند. کارشناسان متوجه شدند این حس ناخوشایند چندان واقعی نیست و ترتیبی دادند که قفس حیوانات در محلی دور از دید قرار داده شد و بعد از آن هیچ شکایتی از بوی مزاحم ثبت نشد و نشان داد احتمالا این حس منفی به خاطر مشاهده قفس حیوانات در محیط کار فضانوردان بوده و نه الزاما بدلیل وجود بوی ناخوشایند حیوانات آزمایشگاهی.
منبع:
خبرگزاری ایسنا
ارسال نظر