زباله‌های الکترونیک، معضلی جدید در زیست بشر

زباله‌های الکترونیک که در کشورهای مختلف تبدیل به نوعی دغدغه شده‌اند علاوه بر تجهیزات از رده خارج الکترونیکی شامل تجهیزات و وسایل حرارتی، نوری، وسایل الکتریکی که در حمل و نقل به کار می‌روند، لامپ‌های برق و همچنین لامپ‌های کم مصرف و LED و وسایلی مانند تلفن همراه و تلویزیون و ... می‌شوند که با توجه به اینکه در ساختار این گونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته پسماند و زباله این وسایل می‌تواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکلات و مخاطرات متعددی را به همراه داشته باشد.

به گفته محققان این پژوهش، برای بسیاری از کشورها که در حال حاضر فاقد زیرساخت‌های لازم برای مدیریت زباله‌های الکترونیکی هستند، افزایش حجم این زباله‌ها یک معضل اساسی محسوب می‌شود. چین و برخی بخش‌های دیگر آسیا برای سال‌های متمادی زباله دانی لوازم الکترونیکی کشورهای توسعه یافته بوده و این زباله‌ها را در کارخانه‌های غیرایمن و فوق ارزان‌ بازیافت کرده‌اند. در این گزارش اما آمده است که در سال‌های اخیر، آسیا خودش به عنوان تولیدکننده و منشاء زباله‌های الکترونیک ظهور کرده چرا که مصرف‌کنندگان به طور فزاینده در حال خرید گوشی‌های هوشمند، تبلت، یخچال و فریزر، رایانه های شخصی و تلویزیون هستند.

در همین حال، انهدام یا بازیافت زباله‌های الکترونیکی به صورت نادرست و غیر قانونی، افراد را در معرض مواد شیمیایی بسیار سمی قرار داده که منجر به عواقب بسیار جدی برای سلامتی و محیط زیست می‌شود. اسیدهایی که برای جدا کردن فلزات در محصولات الکترونیکی استفاده می‌شود، یک مشکل و نگرانی بزرگ بوده و استنشاق یا قرار گرفتن در معرض آنها باعث مشکلات جدی برای سلامت انسان می‌شود. به طوری که کودکان ساکن این شهرها همچنین دارای میزان بالایی از سرب در خونشان هستند.

سازمان ملل متحد اعلام کرده که زباله‌های الکترونیکی به شدت در سراسر آسیا در حال افزایش بوده و عواقب جدی برای سلامت انسان و محیط زیست در پی خواهد داشت. با افزایش درآمدها مردم تمایل بیشتری به خرید گوشی‌های هوشمند و گجت‌های مختلف دارند که این امر سبب انباشته شدن انبوهی از زباله‌های الکترونیکی e-waste شده است. به طوریکه زباله‌های الکترونیکی در آسیا در چند سال گذشته ۶۳ درصد افزایش یافته و در این گزارش که توسط دانشگاه سازمان ملل متحد ارائه شده به بسیاری از کشورهای سراسر منطقه هشدار داده تا روش‌های بازیافت و دفع این زباله را ارتقا بخشند.

در ایران اما محمدحسین بازگیر _رئیس اداره محیط زیست شهر تهران_ با بیان اینکه هنوز آمار دقیقی از میزان تولید زباله‌های الکترونیکی وجود ندارد، گفته است: این گونه زباله‌ها از منابع خانگی، ادارات، مجتمع‌های تجاری و کارخانه‌ها به وجود می‌آیند و یکی از اصلی‌ترین محورهای حوزه مدیریت پسماند که در آن با مشکل و عقب ماندگی مواجه هستیم بحث بازیافت و دفن زباله‌های الکترونیکی است.

بازگیر با بیان اینکه در ساختار این گونه وسایل الکترونیکی فلزات سنگینی مانند آهن و قلع، نیکل و حتی طلا به کار رفته می‌شود، تصریح کرد: پسماند و زباله این وسایل می‌تواند برای خاک، آب و همچنین سلامتی انسان مشکلاتی را به وجود آورد.

رئیس اداره محیط زیست شهر تهران تاکید کرد: در خصوص زباله‌های الکترونیکی یکی از بحث‌های مهم بحث جداسازی اینگونه زباله‌ها از دیگر زباله‌ها است. شهروندان باید در این موضوع دقت داشته باشند که این گونه زباله‌ها را از یکدیگر جدا کرده و شهرداری و سازمان مدیریت پسماند نیز در مورد جداسازی این زباله‌ها از یکدیگر نیز اقداماتی انجام داده است.

با توجه به اهمیت این موضوع، پیش از این نیز این مسئله در دیدارهای مشترک مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت ارتباطات مورد توجه قرار گرفته بود. نصرالله جهانگرد - معاون وزیر ارتباطات - هم در گفت‌وگویی با ایسنا در این باره متذکر شده بود: سندی در این زمینه تهیه شده که براساس آن لازم است به تدریج برخی ضوابط برای حفظ و نگهداری پس‌ماندهای الکترونیک در نظر گرفته و اجرا شود.

جهانگرد مرحله‌ی بعدی رسیدگی به این مساله را بحث بازیافت زباله‌های الکترونیکی برشمرده و گفته بود: طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در سال آینده قرار است مراکز بیشتری در زمینه‌ی بازیافت این قطعات فعالیت کند. البته لازم است حجم بازیافت به حدی برسد که از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه باشد.

زباله الکترونیکی یا E-waste دستگاه‌های الکترونیکی مصرف شده و قطعات آنان همچون تلفن‌ها و کامپیوترها، لوح فشرده و... هستند که حاوی فلزات خطرناکی مانند سرب، کادمیوم و جیوه هستند که در صورت رهاسازی در طبیعت پس از پایان عمر مفید و عدم بازیافت صحیح آلوده کننده خطرناک محیط زیست به شمار می‌روند. با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک عمر مفید این تجهیزات و کالاها در جهان ۲ تا ۳ سال و در ایران احتمالاً تا ۵ سال است.

طبق آخرین آمار مربوط به تولید زباله های الکترونیک متاسفانه بالغ بر ۴۱.۸ میلیون تن پسماند الکترونیکی تولید شده است؛ در حالیکه تنها چهار میلیارد نفر از مردم در جهان تحت پوشش قوانین ملی مرتبط با پسماند الکترونیکی هستند. آسیا بزرگترین قاره در تولید پسماند الکترونیکی در گروه‌های مختلف (لامپ، قطعات کوچک IT، صفحه تصویر، تجهیزات تبادل حرارتی، تجهیزات بزرگ و تجهیزات کوچک) به ازای هر نفر جمعیت است و آمارها نشان می‌دهد این قاره به طور میانگین به ازای هر نفر ۳.۷ کیلوگرم و در کل ۱۶ میلیون تن پسماند الکترونیک تولید کرده است.