دنیای نوزادتان را بشناسید

فعالیت اصلی همه نوزادان معمولا خواب است، یعنی حدود 16 ساعت می‌خوابند و عادی‌ترین واکنش آنها نیز گریه کردن است. یعنی نوزاد به وسیله گریه با اطراف خود ارتباط برقرار می‌کند که این گریه‌ها مفاهیم مختلفی از قبیل گرسنگی و درد دارد. اما حواس مختلف نوزادان چگونه شکل می‌گیرد؟

دکتر زهرا غلامی حیدرآبادی، دکترای روان‌شناسی در پاسخ می‌گوید: کودکان هنگامی که متولد می‌شوند به نوعی دستگاه رفتاری مجهز هستند که به آن بازتاب می‌گویند. درواقع، کودکان بازتاب‌های مختلفی را از خود نشان می‌دهند که مکیدن و چنگ زدن گونه ازجمله آنهاست.

بینایی؛ اولین توانایی کودک

اولین توانایی کودک از بدو تولد، بینایی است، اما تا یک ماه اول، عمق بینایی او محدود است و تنها اشیایی را خوب می‌بیند که در فاصله 18 تا 23 سانتی‌اش قرار دارد.

دکتر غلامی در این‌باره می‌گوید: نوزاد سه تا پنج ماهه می‌تواند کناره‌ها و کل یک شی را تشخیص دهد و به صورت والدین خود واکنش نشان می‌دهد، اما نوزادانی که از تولد آنها ده ساعت تا پنج روز می‌گذرد به چهره انسان‌ها بیشتر از دیدن یک شی واکنش نشان می‌دهند و حدود سن پنج تا هفت هفته‌ای نیز بیشتر به چشم‌های انسان‌ها نگاه می‌کنند. کودک یک ماهه می‌تواند چهره مادر یا مراقب اصلی خود را تشخیص دهد و در سه ماهگی، عکس مادر یا مراقب اصلی خود را نیز می‌شناسد. در هفت ماهگی نیز می‌تواند بین چهره‌هایی که او را می‌خنداند و آنهایی که باعث ترس او می‌شود، تفاوت قائل شود.

آغاز شنوایی از دوران جنینی

بسیاری از مادران می‌دانند که شنوایی نوزادان از سه ماه پیش از تولد فعال است، به همین دلیل با فرزندشان از دوران جنینی نجوا می‌کنند. واقعیت هم این است که صدای مادر ازجمله صداهای آشنا برای فرزندان از بدو تولد است. از حدود دو ماهگی، کودک به شما واکنش خواهد داد و شنیدن صدای شما یا دیدن صورت شما از عواملی است که باعث می‌شود به رویتان لبخند بزند.

والدینش را می‌شناسد

حس‌های لامسه ، چشایی و بویایی نیز همگی به هنگام تولد نوزاد فعال است و کودک در مقابل بوهای مختلف واکنش نشان می‌دهد.

دکتر غلامی با اشاره به این‌که بویایی در توانایی کودک برای شناختن مادری که او را با سینه خود تغذیه می‌کند، نقش مهمی دارد، اظهار می‌کند: کودک، بوی بدن مادر خود را می‌شناسد، اما معمولا در کودکانی که با شیشه شیر تغذیه می‌شوند، این تفاوت قائل شدن بشدت نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، نیست.

این روان‌شناس به یادگیری دلبستگی به‌عنوان مکانیسمی ذاتی و نخستین گام برای اجتماعی شدن کودک اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: وقتی مادر، کودک را در آغوش می‌گیرد و به او شیر می‌دهد رفته رفته، کودک به مادر دلبسته می‌شود که این دلبستگی معمولا دو طرفه است. در دو یا سه ماه اول زندگی، کودک رفتارهای دلبستگی زیادی را نشان می‌دهد، اما دلبستگی واقعی از هفت تا 24‌ماهگی اتفاق می‌افتد و کودک در این زمان تمایل ندارد که از والد خود یا مراقب اصلی جدا شود و درواقع والدین خود را می‌شناسد.

وقتی خواب نوزاد تنظیم می‌شود

اختلال در خواب کامل شبانه نوزاد برای تمام پدر و مادرها در ماه‌های اول تولد، یک کابوس است. به همین دلیل متخصصان اطفال تاکید می‌کنند که انتظار این‌که کودک تازه به دنیا آمده، تمام طول شب را بخوابد تفکری اشتباه است، اما از حدود چهار تا شش ماهگی اکثر کودکان تمامی شب را براحتی خواهند خوابید و والدین از این نظر به آرامش بیشتری دست خواهند یافت.

توانایی‌های حسی و حرکتی

روان‌شناسان معتقدند که رشد شناختی کودک مراحل مختلفی دارد که ممکن است به واسطه تجربه والدین یا آموزش‌هایی که به فرزند خود می‌دهند عبور از این مراحل را کندتر یا تندتر کند، اما مساله این است که نظمی بنیادی در آنها همواره وجود دارد که براساس آن، کودک از بدو تولد تا دو سالگی به مرحله‌ای از رشد‌شناختی به ‌نام رشد حسی ـ حرکتی دست می‌یابد.

دکتر غلامی رسیدن به این مرحله از رشد را این‌گونه توصیف می‌کند: وقتی اسباب‌بازی را از جلوی چشم کودک برداریم تا چهار ماهگی تشخیص نمی‌دهد که کجا رفته، اما بعد از آن شروع به جستجو می‌کند و می‌فهمد که وجود شی، قابل انکار نیست و آن را پیدا می‌کند. بتدریج از شش ماهگی تا دو سالگی کودک می‌تواند دنیای بیرون را به‌وسیله سمبل‌هایی که وجود دارد برای خود مجسم کند. طی این دوره همچنین کودک شروع به حرف زدن و حتی تقلید نیز می‌کند.

کودکان می‌نشینند و راه می‌روند

شاید به نظر برسد که راه رفتن کودک، اتفاق پیچیده‌ای نیست و معمولا نباید در مورد آن نگرانی وجود داشته باشد. با این حال برای بسیاری والدین، دانستن زمان تقریبی کسب توانایی‌های حرکتی کودک همچنان سوال برانگیز است. به همین علت متخصصان اطفال تاکید می​کنند که اکثر کودکان می‌توانند از حدود پنج یا شش ماهگی با استفاده از تکیه‌گاه و از هفت تا 9 ماهگی به‌تنهایی بنشینند.

در این زمان است که کودک می‌تواند با کمک دست و پاهای خود شروع به چهار دست و پا رفتن کند. گرچه در بعضی کودکان ممکن است این فرآیند دیرتر صورت پذیرد. همچنین در حدود ۹ ماهگی، کودک می‌تواند برای اطرافیان خود دست تکان دهد و قدرت کنترل بهتری را روی دست و انگشتانش برای برداشتن اشیای کوچک یا غذا خوردن به دست ‌آورد. با رسیدن به یک سالگی کودک می‌تواند روی دو پای خود بایستد و با کمک گرفتن از وسایل منزل چند قدم راه رفتن را نیز تجربه کند، اما محدوده سنی که کودکان قادر به راه رفتن می‌شوند بین ۹ تا هفده ماهگی است، گرچه اکثر کودکان در سیزده ماهگی اولین گام‌های خود را برمی‌دارند.

لحظه شنیدن گفتن کلماتی چون ماما یا بابا از لذتبخش‌ترین خاطره‌هایی است که همیشه در ذهن پدر و مادرها ثبت می‌شود که این اتفاق معمولا در حدود یک سالگی کودک اتفاق می‌افتد.

تشخیص تاخیر مراحل رشد

به گفته دکتر غلامی، این‌که فرزند شما چگونه این مراحل را طی می‌کند، بسیار حائز اهمیت است زیرا کشف و تشخیص اختلالات مختلفی که می‌تواند در کودکان وجود داشته باشد به نوعی به آگاهی والدین از سیر مراحل رشد آنها بستگی دارد.

این روان‌شناس تاکید می‌کند: درباره مسائل جسمانی مثل توانایی دیداری و شنیداری و دیگر موارد مشابه شاید پی بردن به مشکلات کودک ساده‌تر باشد، اما برای شناخت صحیح از مراحل رشد شناختی و زبانی کودکان باید از فرآیند رشد آنها و مهارت‌هایی که طی آن کسب می‌کنند، آگاه بود.

منبع: روزنامه جام جم / پونه شیرازی