تحلیل محتوای روزنامه کیهان‌ در رابطه با جنگ ایران و عراق‌

هشت سال جنگ تحمیلی و دفاع مقدس ملت ایران، آن‌چنان گسترده و فراگیر است که از جنبه‌های مختلف می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد. در مقاله حاضر، اخبار منتشر شده در روزنامه کیهان درباره جنگ ایران و عراق از ابعاد مختلف در مدت زمان 3 ماه ابتدایی جنگ از نظر کمّی مورد تحلیل محتوایی قرار گرفته است. موضوعات اخبار منتشره در این برهه زمانی، منابع تأمین کننده خبر، سبک مطلب و همچنین واکنش احزاب و گروههای سیاسی متفاوت نسبت به اخبار جنگ مورد تحلیل قرار گرفته تا در حد امکان بتوان به نگرش و چگونگی و نحوه ارائه خبر در این روزنامه دست یافت. در تهیه این مقاله از آرشیو روزنامه کیهان استفاده شده است.

واژه‌های کلیدی: روزنامه کیهان، تحلیل محتوا، جنگ ایران و عراق، عملیات‌ها، خسارات و خرابی‌ها

مقدمه‌

امروز با گذشت بیست و یک سال از پایان جنگ تحمیلی، هنوز برخی از ابعاد جنگ به صورت علمی مورد مطالعه قرار نگرفته است. از جمله این ابعاد، بعد اسنادی آن می‌باشد که بررسی خبرهای روزنامه‌های منتشر شده در آن دوره را شامل می‌شود. اگر چه این روزنامه‌ها به صورت دسته‌بندی شده در مراکز اسناد وجود دارند اما از بعد تحقیقی به آنها توجهی نشده است. این اسناد به دلیل عینی بودن اخبار منعکس شده در آنها و مکتوب بودن‌، می‌توانند بازگوکننده بخشی از تاریخ جنگ باشند که تاکنون به آن توجهی نشده است. اگرچه روزنامه کیهان نیز مانند سایر روزنامه‌های آن زمان، براساس دستورالعمل‌های خاص خود به بررسی وقایع و اتفاقات جنگ می‌پرداخته اما بررسی اخبار و سرتیترهای این روزنامه می‌تواند به روشن شدن برخی از پیامدهای ایجاد جنگ در این دوران کمک کند. در این تحقیق سعی شده موضع‌گیری‌های روزنامه کیهان را به صورت مفصل در مقطع خاصی مورد مطالعه قرار گیرد و از طریق تحلیل محتوای آن تصویری تقریباً یکدست از چگونگی انعکاس خبر در این روزنامه ارائه گردد تا براساس آن بتوان به بازسازی نحوه ارائه خبر با توجه به روندهایی که بر جنگ حاکم بوده، دست یافت.

روش گردآوری اطلاعات‌
در این روش، تأکید اصلی بر بررسی روزنامه کیهان در طول سه ماه نخست جنگ ایران و عراق می‌باشد و محقق با مرور روزنامه‌های این دوره و بررسی محتوای آنها در پی ارائه رویکردهای متفاوت روزنامه کیهان به جنگ در طی این دوره می‌باشد. از این‌رو محقق از روش تحلیل محتوا استفاده کرده تا پس از گردآوری داده‌ها و رویدادهای متوالی به تحلیل بهتری از نحوه انعکاس خبر در این روزنامه در طی این مدت دست یابد.

ادبیات تحقیق‌
در بررسی متون موجود به کتابی در مورد جنگ و نقش مطبوعات برخورد می‌کنیم که این کتاب به بررسی نقش مطبوعات و به طور اختصاصی، روزنامه اطلاعات در مورد جنگ و ایجاد امنیت ملی توسط این روزنامه در ماههای قبل از جنگ و در دوران جنگ می‌پردازد؛1 اما در مورد تحلیل محتوای کلی روزنامه کیهان مطلبی با این عنوان وجود ندارد. برای بررسی بهتر تحلیل محتوای روزنامه از کتاب‌های روش‌شناسی در حوزه علوم سیاسی استفاده شد تا با مطالعه این گونه منابع بتوان به بررسی بهتر روزنامه و تحلیل محتوای دقیق‌تر دست یافت.2

سؤالات تحقیق‌

تحلیل اخبار مندرج در روزنامه کیهان درباره جنگ ایران و عراق و آن هم در مدت زمان سه ماه ابتدای جنگ به طرح نظری و سوالات متعدد نیاز داشت. با مطالعه توصیفی و تحلیلی روزنامه، محقق به استخراج پرسش‌ها و دسته‌بندی آنها رسید که این پرسش‌ها عبارتند از:

- در هرماه چه تعداد از اخبار روزنامه کیهان به اخبار جنگ اختصاص یافته و چه ابعاد خبری را در برگرفته و محتوای این اخبار چه بوده است؟

- سبک مطالب ارائه شده در این روزنامه چگونه بوده و از چه محتوایی برخوردار بوده است؟
- اخبار منتشر شده از چه منبع خبری و خبرگزاری‌هایی تأمین شده‌اند؟

- احزاب و گروه‌های سیاسی و سازمان‌های بین‌المللی چه واکنشی نسبت به جنگ داشتند و چه تعدادی از اخبار آنها در روزنامه انعکاس یافته است؟

- تیترهای اول در این مدت در مورد چه موضوعی بوده و آیا اوضاع سیاسی داخلی در تیتر روزنامه تأثیری داشته یا نه؟
ابعاد مقوله و زیرمقوله‌های تحقیق‌

مقوله‌های اصلی مورد توجه در تحلیل اخبار، مقوله‌های موضوعی، سبک مطلب، منبع خبر، واکنش احزاب و گروههای سیاسی و سازمان‌های بین‌المللی و تیتر اول روزنامه نسبت به موضوع جنگ می‌باشد. مقوله موضوعی شامل ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی و بُعد نظامی خود نیز دارای زیرمجموعه بررسی پیروزی‌های نیروهای ایرانی در جنگ می‌باشد.

مقوله سبک خبر یا نوع خبر، از پنج جنبه مورد توجه قرار گرفته که این ابعاد شامل گزارش، تحلیل، مصاحبه، یادداشت روز و اطلاعیه می‌باشد. البته نوع خبر به صراحت در اخبار ذکر نگردیده بلکه با مطالعه و بررسی خبر می‌توان نوع خبر را حدس زد، اما در یادداشت و اطلاعیه، نوع خبر صراحتاً بیان شده و این امر کار محقق را تا حدی آسان نموده است.

در مقوله منبع خبر، منبع خبر به دو دسته خبرگزاری داخلی و خارجی تقسیم شده است. در منبع خبرگزاری‌ها نیز خبرگزاری‌های متعدد داخلی و خارجی که خبر از آنها نقل شده، دسته‌بندی شده است.
در مقوله عکس‌العمل، واکنش احزاب و گروه‌های سیاسی داخلی و خارجی و سازمان‌های بین‌المللی نسبت به مسئله جنگ مورد بررسی قرار گرفته است.
در مقوله تیتر اول، تیتر اول روزنامه در این دوره بررسی شده است.

جامعه آماری و نحوه نمونه‌گیری‌

تعییین جامعه آماری از مباحث مهم در مقوله تحلیل محتواست. در این تحقیق به دلیل اهمیت دوره زمانی و چگونگی انعکاس خبر، مدت زمانی سه ماهه که از اول مهرماه آغاز می‌شود و تا سی‌ام آذر ماه 1359 ادامه می‌یابد. به خاطر دسترسی به آرشیو روزنامه کیهان و دسته‌بندی روزنامه، تمام جامعه آماری بدون انجام نمونه‌گیری مورد بررسی قرار گرفته است.

تعداد جامعه آماری و زمان مورد مطالعه این جامعه آماری، 72 روز کاری است که البته این ایام، روزهای تعطیل فراوانی از جمله 12 روز جمعه و تعطیلی‌های مذهبی مختلفی همچون اعیاد قربان و غدیرو غیره را نیز در بر گرفته است.

ببیشترین تعداد روزهای انتشار روزنامه در آذر ماه 1359 با 26 روز و کمترین میزان روزهای انتشار مربوط به آبان ماه با 22 روز انتشار است.

تعداد عناوین خبری که مورد مطالعه قرار گرفته 1386 خبر می‌باشد که بیشترین عنوان خبر در مورد جنگ در مهرماه با 658 عنوان خبر و کمترین میزان عنوان خبری در آذرماه با291 عنوان خبر می‌باشد.

واحد تحلیل تحقیق‌

انتخاب واحد تحلیل، یکی از بخش‌های مهم در تحلیل محتواست که با توجه به پرسش‌های مطروحه در تحقیق و محدوده در نظر گرفته شده برای این تحقیق، عنوان‌های خبری برای واحد تحلیل انتخاب شده است. به طور خلاصه، عنوان‌های خبری رویکرد و جهت‌گیری‌های خبر را نشان می‌دهند که این امر ابزار خوبی برای محقق است اما در مواقعی که عنوان، آشکار و واضح نبود برای کدگذاری و انتخاب به اصل خبر رجوع گردید و با توجه به متن، عنوان خبر کدگذاری شد. لازم به یادآوری است که برای کدگذاری صرفاً به صفحه اول بسنده نشد و کل صفحات روزنامه در یک روز انتشار مورد بررسی قرار گرفت.

یافته‌های تحقیق‌

پس از مطالعه تمام عناوین خبری در مدت معین (1/7/1359 تا30/9/1359)، اطلاعات به دست آمده با توجه به پرسش‌های ابتدایی به شرح زیر می‌باشد:

1) ابعاد خبر

در طول این سه ماه روزنامه کیهان جمعاً 1386 خبر را منتشر کرده که بیشترین تعداد خبر یا فراوانی اخبار را مهرماه با 658 خبر داراست. این تعداد، معادل 5/47 درصد از کل اخبار منتشره در این مدت است. کمترین فراوانی خبر را آذرماه با 291 خبر، که معادل 21درصد از اخبار است، دارا می‌باشد و آبان ماه با میانگین 5/31 درصد از اخبار که معادل انتشار 437 خبر است متعادل‌ترین ماه در انتشار خبر بین این سه ماه می‌باشد.

تعداد روزهایی که در مهر ماه روزنامه انتشار یافته 24 روز است که با احتساب تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ در این ماه که شامل 658 خبر می‌باشد می‌توان گفت به طور میانگین در هر روز از مهر ماه، 41/27 خبر از این روزنامه مختص به جنگ بوده است.

در آبان ماه تعداد روزهایی که روزنامه انتشار یافته 22 روز می‌باشد که با در نظر گرفتن تعداد اخبار انتشار یافته در این ماه که شامل 437 خبر است می‌توان گفت به طور متوسط، این روزنامه در هر روز 86/19 خبر را در مورد جنگ انتشار داده است.

در آذرماه، تعداد روزهایی که روزنامه انتشار یافته 26 روز می‌باشد. با در نظر گرفتن تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ که شامل 291 خبر است می‌توان گفت به طور متوسط، روزانه 19/11 خبر در مورد جنگ در این ماه منتشر شده است.

با توجه به اعداد و ارقام بدست آمده می‌توان گفت در مهرماه 1359 به علت آنکه روزهای آغازین جنگ بود و جنگ دارای اهمیت بیشتری برای مردم و مسئولان و همچنین مسئولان روزنامه کیهان داشت دارای بیشترین تعداد اخبار بوده، اما در آبان ماه هر چه از تاریخ آغاز جنگ می‌گذرد و به 13 آبان و همچنین 15 آبان که مصادف با دستگیری صادق قطب‌زاده بوده می‌رسیم از تعداد اخبار منتشره در مورد جنگ کاسته می‌شود؛ به طوری که در آذر ماه که بیشترین تعداد روزهای انتشار را دربر می‌گیرد کمترین حجم خبر در مورد جنگ منتشر شده است. از تاریخ 20 آذر ماه به بعد، این روزنامه در بعضی از روزها تنها 6 خبر در مورد جنگ انتشار داده، اما در 16 مهرماه این روزنامه 43 خبر در مورد جنگ منتشر کرده که بیشترین میزان اخبار را شامل می‌شود. با توجه به تعداد اخبار منتشره می‌توان گفت، فاصله گرفتن از زمان شروع جنگ، باعث کم شدن حجم اخبار در مورد جنگ شده و در این زمینه لازم است ماه‌های بعدی انتشار نیز مورد بررسی قرار گیرد. همچنین شرایط و اوضاع سیاسی داخلی تأثیر بسیار زیادی در انتشار اخبار داشته و انعکاس اخبار در این روزنامه بیشتر تحت تأثیر اوضاع سیاسی کشور قرار داشته است.

در 29 آبان ماه، آقای خاتمی به سرپرستی موسسه کیهان منصوب شد و در آذرماه شاهد کاهش تعداد اخبار مربوط به جنگ هستیم. حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا با انتصاب آقای خاتمی به سرپرستی این موسسه، خط مشی‌های روزنامه تغییر یافته یا نه؟ که این امر را هم می‌توان با مطالعه ماه‌های بعدی انتشار، پاسخ داد.

ابعاد اخبار
اخبار انتشار یافته در این تحقیق به ابعاد گوناگونی تقسیم شده‌اند که براساس مقوله مورد بررسی توسط خبر، می‌توان این ابعاد را از یکدیگر بازشناخت. بر این اساس، اخبار به ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم شده‌اند.

محتوا و تعداد فراوانی خبر هر بعد
اخبار سیاسی‌
محتوای خبر: اخباری که در این زمینه مورد مطالعه قرار می‌گیرند شامل اظهارنظرهای مقامات ایران و سران سایر کشورها نسبت به جنگ ایران و عراق می‌باشد. همچنین اخبار مربوط به سازمان‌های بین‌المللی و گروه‌های سیاسی و احزاب و یادداشت‌های روز نیز در این بعد قرار می‌گیرد.

فراوانی و درصد اخبار سیاسی‌
- مهر ماه 1359: تعداد اخبار سیاسی در مهرماه، 226 خبر است که 5/34 درصد از کل اخبار منتشر شده در این ماه را شامل می‌شود.

- آبان‌ماه 1359: اخبار سیاسی در این ماه 157 خبر بوده که معادل 92/35 درصد از کل اخبار ماه می‌باشد.

- آذرماه 1359: تعداد اخبار سیاسی در این ماه 88 خبر بوده که 24/30 درصد از کل اخبار منتشره در این ماه را در بر می‌گیرد.

در مجموع در طول این مدت، 471 خبر با محتوای سیاسی در مورد جنگ منتشر شده که 98/33 درصد کل اخبار منتشر شده در طول این سه ماه را در بر می‌گیرد.

اخبار فرهنگی و اجتماعی‌
محتوای خبر: این اخبار شامل رویکرهای مختلف اجتماعی و فرهنگی مرتبط با جنگ است. بُعد اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی وارد شده به مردم در شهرهای در معرض بمباران‌های هوایی، وضعیت جنگ‌زده‌ها و مشکلات مختلف جمعیت جنگ‌زده و نحوه اعزام و اعلام آمادگی قشرها و گروههای مختلف جهت رفتن به جبهه‌ها را شامل می‌شود. این بُعد همچنین بررسی نحوه تبلیغات و اقدامات فرهنگی و آموزش‌های مذهبی که در جهت بالا بردن روحیه مردم انجام شده و مراسم‌های مختلف تشییع و تدفین پیکر شهدا و پیام‌های تسلیت به مناسبت شهادت افراد و مراسم گرامیداشت شهدا و تقدیر از جانبازان را شامل دربر می‌گیرد.

فراوانی و درصد اخبار اجتماعی‌
- مهرماه 1359: در این ماه 238 خبر اجتماعی منتشر شده که این تعداد معادل 17/36 درصد از کل اخبار این ماه را تشکیل می‌دهد.
- آبان‌ماه 1359: تعداد این قبیل اخبار در آبان‌ماه 146 خبر است که 40/33 درصد از کل اخبار این ماه را شامل می‌شود.
- آذرماه 1359: تعداد اخبار اجتماعی در این ماه 86 خبر بوده که معادل5/29 درصد از کل اخبار این ماه می‌باشد.

اخبار اقتصادی‌
محتوای خبر: این رویکرد خبری اغلب به عواقب اقتصادی جنگ مربوط می‌شود و آسیب‌های وارده در اثر جنگ به زیر ساخت‌ها، شهرها و اقتصاد ایران و همچنین اخباری که به اقتصاد عراق مربوط می‌شود، می‌پردازد. همچنین در این رویکرد به انعکاس اخبار مربوط به جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی مردم در پشت جبهه‌ها برای رزمندگان و جنگ‌زده‌ها و آوارگان جنگی نیز پرداخته می‌شود.

فراوانی و درصد وجود خبر
- مهرماه 1359: تعداد اخبار اقتصادی در طول این ماه31 خبر بوده که71/4 درصد کل اخبار منتشر شده در این ماه را شامل می‌شود.
- آبان‌ماه 1359: این تعداد خبر در آبان‌ماه به 27 خبر می‌رسد که این تعداد خبر معادل 17/6 درصد از کل اخبار این ماه را در بر می‌گیرد.
- آذرماه 1359: تعداد اخبار اقتصادی در آذر ماه 11 خبر بوده که 78/3 درصد کل اخبار منتشره در این ماه است.

اخبار نظامی‌
محتوای خبر: این مقوله خبری به بررسی ابعاد مختلف نظامی جنگ ایران و عراق می‌پردازد. حملات مختلف دو کشور به یکدیگر و نبردهای مختلف این دو کشور، اطلاعیه‌های مختلف ستاد مشترک در مورد اخبار جبهه‌های جنگ، حملات هوایی و بمباران‌های هوایی نقاط مختلف کشورو عملیات‌های انجام شده در خطوط مختلف مرزی در قالب این رویکرد جای دارد.

فراوانی و درصد وجود خبر

- مهرماه 1359: در این ماه 163 خبر نظامی منتشر شده که این تعداد معادل77/24 درصد از کل اخبار مهرماه است.
- آبان‌ماه 1359: در این ماه 107 خبر نظامی منتشر شده که این تعداد خبر، معادل 48/24 درصد از کل اخبار این ماه است.
- آذرماه 1359: در این ماه 106 خبر نظامی منتشر شده که به طور متوسط 42/36 درصد از کل اخبار آذرماه می‌باشد.

اخبار پیروزی نیروهای ایرانی‌
محتوای خبر: این بُعد از خبر در زیرمجموعه خبرهای نظامی قرار می‌گیرد و پیروزی‌های نیروهای ایران را در جبهه‌های مختلف و خطوط گوناگون نبرد مشخص می‌سازد که بیشتر به صورت تیتر اول با خط درشت و در صفحه اول روزنامه و یا در ستون اول روزنامه منتشر شده است. اطلاعیه‌های ستاد مشترک نیز که عمدتاً پیروزی‌های نیروهای ایرانی را منعکس می‌کند در این رویکرد جای دارد.

فراوانی و درصد وجود اخبار

- مهرماه 1359: تعداد این قبیل اخبار در این ماه برابر با 87 خبر از کل اخبار نظامی منتشر شده در این ماه است که معادل 37/53 درصد کل اخبار نظامی است.

- آبان‌ماه 1359: تعداد این اخبار در این ماه برابر با 73 خبر از کل خبرهای نظامی است که در این ماه منتشر شده و معادل 22/68 درصد کل اخبار نظامی می‌باشد.

- آذرماه 1359: تعداد این اخبار در این ماه برابر با 71 خبر از کل خبرهای نظامی بوده که معادل 98/66 درصد کل اخبار نظامی است.

به طور کلی در این بخش می‌توان گفت:

تعداد اخبار سیاسی در کل مدت این دوره زمانی (1/7/1359 تا 30/9/1359) که شامل 72 روز انتشار روزنامه است 471 خبر است که معادل 34 درصد از کل اخبار منتشر شده در این دوره را در بر گرفته است.

تعداد اخبار فرهنگی و اجتماعی در این 72 روز 470 خبر است که 91/33 درصد از کل اخبار انتشار یافته در این مدت را در بر گرفته است.

تعداد کل اخبار اقتصادی منتشر شده در طی این 72 روز، 69 خبر است که معادل 97/4 درصد کل اخبار منتشره در این مدت است.

تعداد کل اخبار نظامی منتشره در طی این مدت 376 خبر است که 12/27 درصد از کل اخبار را در بر گرفته است.
اخبار سیاسی بیشترین تعداد خبرها را در طی این مدت به خود اختصاص داده که با توجه به اینکه اخبار سیاسی، زیر مجموعه‌های متعدد و متنوعی را شامل می‌شود دارای بیشترین تعداد خبر است و در مرتبه بعد از آن هم اخبار اجتماعی و فرهنگی قرار دارد که این بعد از خبر نیز از تنوع و فراوانی زیادی برخوردار است و در مراتب بعدی، اخبار نظامی و اقتصادی قرار دارند.

2) سبک خبر
سبک مطلب ارائه شده در این روزنامه در طی دوره زمانی (1/7/1359 تا 30/9/1359) شامل یادداشت روز، تحلیل، گزارش، مصاحبه و اطلاعیه می‌باشد.

یادداشت روز
محتوای خبر: این قسمت از روزنامه به قلم سردبیر و یا فرد شناخته شده در مسائل روز در مجلات و روزنامه‌ها و معمولاً در صفحه اول منتشر می‌شود که در این روزنامه نیز به همین شیوه و به قلم سردبیر و گاهی ابراهیم یزدی انتشار یافته که معمولاً در آن به مسئله جنگ و بررسی موضوعات و مسائل داخلی ایران پرداخته شده است.

فراوانی و درصد وجود یادداشت روز

- مهرماه 1359: در طول این مدت از مجموع 658 خبر منتشر شده، 13 یادداشت روز انتشار یافته که این تعداد معادل 9/1 درصد از کل اخبار این ماه است. از این 13 یادداشت، 4 یادداشت در مورد مسایل سیاسی داخلی ایران است که این تعداد معادل 23/69 درصد از یادداشت‌ها است.
- آبان‌ماه 1359: در طول این ماه 9 یادداشت انتشار یافته که از این یادداشت‌ها 5 مورد در مورد جنگ است که این تعداد معادل 05/2 درصد از کل اخبار این ماه است.
- آذرماه 1359: در طول این ماه 13 یادداشت روز وجود دارد که همگی آن در مورد وقایع سیاسی داخلی است و به مسئله جنگ توجهی نشده است.
در کل این سه ماه، 35 عنوان خبر با عنوان یادداشت روز منتشر شده که این تعداد معادل 52/2 درصد از کل اخبار است.

گزارش
محتوای خبر: این بخش از اخبار توسط خبرنگاران تهیه شده و در مورد رخدادهایی شرح کامل می‌دهند که بخش گزارش خبرگزاری‌های داخلی و خارجی خبر را تأمین کرده‌اند و هر یک به نوعی به انعکاس خبر جنگ در طی این مدت پرداخته‌اند.

فراوانی و درصد وجود گزارش‌
- مهرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه، 459 گزارش در مورد جنگ ایران و عراق انتشار داده که این تعداد معادل 75/69 درصد از کل اخبار این ماه است.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه در این ماه 260 گزارش را منتشر کرده که 49/59 درصد از کل اخبار انتشار یافته در این ماه را دربر می‌گیرد.
- آذرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه، 154 گزارش را منتشر کرده که معادل 92/52 درصد از کل اخبار انتشار یافته در این ماه است.
تعداد کل گزارش‌های انتشار یافته در این سه ماه، 873 گزارش است که این تعداد گزارش، معادل 98/62 درصد از کل اخبار منتشره در این مدت است.

تحلیل‌
محتوای خبر: این بخش از اخبار، موضوعات مختلف خبری اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی خبر را در بر می‌گیرد و ابعاد مختلف خبر را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و البته در بسیاری از تحلیل‌ها نظرات و آرا و افکار تحلیل‌گر نیز دخالت دارد.

فراوانی و درصد وجود تحلیل‌
- مهرماه 1359: در این ماه روزنامه کیهان 41 تحلیل در مورد جنگ منتشر کرده که این تعداد معادل 23/6 درصد از کل اخبار منتشر شده در مهر ماه است.
- آبان‌ماه 1359: در این ماه روزنامه کیهان 31 تحلیل در روزنامه منتشر شده که این تعداد معادل 09/7 درصد از کل اخبار است.
- آذر‌ماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 17 تحلیل را منتشر کرده که این تعداد معادل 84/5 درصد از کل اخبار این ماه می‌باشد.
از کل 1386 خبر منتشره در این مدت، 89 تحلیل منتشر شده که این تعداد معادل 42/6 درصد از کل اخبار را شامل می‌شود.

مصاحبه‌
محتوای خبر: مصاحبه شامل پرسش و پاسخ بین خبرنگار و فرد مصاحبه شونده است. در این روزنامه معمولاَ مصاحبه با سران کشوری و لشکری جمهوری اسلامی ایران و یا رزمندگان و جانبازان جنگ و یا عامه مردم به انحاء مختلف صورت گرفته است.

فراوانی و درصد وجود مصاحبه‌
- مهرماه 1359: در این ماه روزنامه کیهان 48 مصاحبه را در مورد جنگ منتشر کرده که این تعداد معادل 29/7 درصد کل اخبار را شامل می‌شود.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 18 مصاحبه انتشار داده که معادل 11/4 درصد از کل اخبار این ماه است.
- آذرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 21 مصاحبه را انتشار داده که معادل 21/7 درصد از کل اخبار این ماه است.
تعداد کل مصاحبه‌های این مدت 87 مصاحبه است که معادل 27/6 درصد کل اخبار این مدت است.

اطلاعیه‌
محتوای خبر: این بخش از خبر توسط ارگان‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها برای اطلاع و آگاهی مردم در روزنامه منتشر شده است. در این بخش، محقق اعلامیه‌ها و پیام‌هایی که توسط اشخاص یا نهادها و گروههای سیاسی صادر شده را جمع‌آوری کرده تا از پراکندگی مطلب جلوگیری به عمل آید. این اطلاعیه‌ها شامل اطلاعیه وزارتخانه‌هایی همچون وزارت بهداری (سابق)، جهاد و اطلاعیه ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و.... است.

فراوانی و درصد وجود اطلاعیه‌
- مهرماه 1359: 97 اطلاعیه در این ماه در روزنامه منتشر شده که این تعداد معادل 74/14 درصد از کل اخبار این ماه است.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه کیهان 75 اطلاعیه را در این ماه انتشار داده که این تعداد معادل 16/17 درصد کل اخبار منتشر یافته در این ماه است.
- آذرماه1359: در این ماه روزنامه کیهان 58 اطلاعیه، معادل 93/19 خبر را انتشار داده است.
تعداد کل اطلاعیه‌های مننتشر شده در این 72 روز مورد بررسی، 230 اطلاعیه است که این تعداد معادل 59/16 درصد کل اخبار است.
3) منبع خبر
فراوانی و درصد وجود خبرگزاری‌های داخلی و خارجی: تمام اخبار منتشر شده در این روزنامه از دو منبع خبری تأمین گردیده است: 1) خبرگزاری داخلی، 2) خبرگزاری خارجی.
- مهرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 658 خبر در مورد جنگ منتشر کرده که 516 خبر از خبرگزاری داخلی تأمین شده است که این تعداد معادل 42/78 درصد از اخبار می‌باشد و 142 خبر منبع خارجی دارد که معادل 58/21 درصد از کل خبرهای این ماه را شامل می‌شود.
- آبان‌ماه 1359: 437 خبر در مورد جنگ در این ماه منتشر شده که منبع این اخبار به این شرح است: 393 خبر معادل 93/89 درصد از اخبار دارای منبع داخلی هستند و 44 خبر معادل 07/10 درصد از اخبار، دارای منبع خارجی هستند.
- آذرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه، 291 خبر در مورد جنگ منتشر کرده که 263 خبر معادل 37/90 درصد این اخبار دارای منبع داخلی و 28 خبر معادل 63/9 درصد اخبار، دارای منبع خارجی است.

فراوانی و درصد وجود خبرگزاری‌های متفاوت داخلی‌
خبرگزاری‌هایی که خبرهای داخلی را تأمین می‌کردند 3 خبرگزاری هستند که این خبرگزاری‌ها شامل خبرگزاری پارس، خبرگزاری کیهان و اطلاعیه می‌باشد که براساس این 3 خبرگزاری، کدگذاری صورت گرفته است.
- مهرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 516 خبر داخلی منتشر کرده که خبرگزاری پارس 137 خبر معادل 55/26 درصد از خبرها را ارائه کرده است. خبرگزاری کیهان نیز 282 خبر معادل 65/54 درصد خبر دارد و اطلاعیه‌ها با 97 خبر معادل 80/18 درصد از اخبار را تأمین کرده‌اند.
- آبان ماه 1359: در این ماه، 393 خبر داخلی در مورد جنگ انتشار یافته که سهم خبرگزاری پارس از این اخبار 92 خبر معادل 40/23 درصد از اخبار است. خبرگزاری کیهان با داشتن 226 خبر، 52/57 درصد از اخبار داخلی را تأمین کرده است. این روزنامه در این ماه 75 اطلاعیه نیز منتشر کرده که معادل 08/19 درصد کل اخبار است.
- آذرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه، 263 خبر داخلی منتشر کرده که سهم خبرگزاری پارس 41 خبر معادل 60/15 درصد، خبرگزاری کیهان 164 خبر، معادل 35/62درصد و اطلاعیه‌ها با 58 خبر معادل 05/22درصد می‌باشد.
کل اخبار منتشر شده در طی 72 روز انتشار، 1172 خبر با منبع داخلی است که این تعداد معادل 55/84 درصد کل اخبار است.

فراوانی و درصد وجود خبرگزاری‌های خارجی‌
خبرگزاری‌های مختلفی خبرهای خارجی را تأمین می‌کرده‌اند که شامل خبرگزاری رویتر، آسوشیتدپرس، یونایتدپرس، خبرگزاری فرانسه، رادیو لندن، روزنامه گاردین، صدای آمریکا، رادیو مسکو، روزنامه نیویورک تایمز و .... می‌باشد. بر این اساس، فراوانی این خبرگزاری‌ها به صورت زیر است:
- مهرماه 1359: روزنامه کیهان 142 خبر خارجی را منتشر کرده که خبرگزاری فرانسه با29 خبر معادل 42/20 درصد اخبار، آسوشیتدپرس با 26 خبر معادل 78/14 درصد اخبار، رویتر با 21 خبر معادل 78/14 درصد اخبار، یونایتدپرس با17 خبر معادل97/11 درصد اخبار، رادیو لندن با 7 خبر معادل 92/4 درصد اخبار و سایر خبرگزاری‌ها با 42 خبر معادل 57/29 درصد اخبار، تأمین کننده اخبار خارجی جنگ در این ماه بوده‌اند.
- آبان‌ماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه44 خبر خارجی منتشر کرده که خبرگزاری فرانسه با 9 خبر معادل 45/20 درصد اخبار، آسوشیتدپرس با 5 خبر معادل 36/11 درصد اخبار، یونایتدپرس با 6 خبر معادل 63/13 درصد اخبار، رویتر با 7 خبر معادل 90/15 درصد اخبار، رادیو لندن با 4 خبر معادل 09/9 درصد اخبار و سایر خبرگزاری‌ها با 13 خبر معادل 57/19 درصد اخبار، تأمین کننده خبرهای این روزنامه بوده‌اند.
- آذرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 28 خبر خارجی در مورد جنگ ارائه کرده که تنها رادیو لندن با 4 خبر معادل 28/14درصد و سایر خبرگزاری‌ها که شامل تمام خبرگزاری‌های فوق‌ با یک یا دو خبر بوده‌اند با 24 خبر معادل 72/85 درصد اخبار، تأمین کننده خبرهای خارجی این ماه بوده‌اند.
کل اخبار خارجی منتشر شده در این برهه 72 روزه، 214 خبر خارجی بوده که این تعداد خبر معادل 54/15 درصد کل اخبار را شامل می‌شود.

4) واکنش احزاب و سازمان‌های بین‌المللی‌
محتوای خبر واکنش احزاب و گروه‌های سیاسی نسبت به جنگ‌
اخباری که در این مورد ارائه شده در ستون احزاب و گروه‌های سیاسی روزنامه درج شده است که اعلامیه‌های صادره از سوی گروههای سیاسی داخلی و خارجی را در بر می‌گیرد که اعلام آمادگی آنها برای اعزام به جبهه‌ها و کمک‌هایی که برای جبهه‌ها دارند و یا اعلامیه این گروهها برای محکوم کردن رژیم بعث عراق در حمله به ایران را شامل می‌شود. تعدادی از این گروهها برای مثال عبارتند از : نهضت آزادی، انجمن اسلامی دانشجویان، جامعه روحانیت مبارز، انجمن اسلامی کارکنان دولت، اتحادیه میهنی کردستان عراق، گروههای مبارز عراق، انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا، اعلام آمادگی قشرهای مختلف و غیره.

فراوانی و درصد وجود اخبار احزاب و گروه‌های سیاسی‌
- مهرماه 1359: در این ماه، 52 خبر در مورد واکنش احزاب و گروههای سیاسی مختلف وجود دارد که این تعداد معادل 23درصد از کل اخبار سیاسی این ماه و 90/7 درصد کل اخبار این ماه را تشکیل می‌دهد.
- آبان‌ماه 1359: دراین ماه، 42 خبر در این مورد منتشر شده که این تعداد معادل 75/26 درصد از کل اخبار سیاسی ماه و معادل 61/9 درصد کل اخبار ماه است.
- آذرماه 1359: در این ماه، 14 خبر توسط روزنامه کیهان منتشر شده که این تعداد معادل 90/15 درصد از کل اخبار سیاسی جنگ در این ماه و برابر با 81/4 درصد از کل اخبار منتشر شده است.
کل اخباری که در این 72 روز درباره واکنش احزاب و گروه‌های سیاسی منتشر شده، 108 خبر معادل 92/7 درصد کل اخبار و 92/22 درصد از کل اخبار سیاسی در این مدت است.

محتوای خبر واکنش سازمان‌های بین‌المللی‌
این واکنش‌ها شامل واکنش سازمان‌های جهانی مثل سازمان ملل و شورای امنیت و تصمیماتی که در این رابطه اتخاذ کرده‌اند و همچنین تصمیمات سازمان‌های منطقه‌ای در این رابطه مانند اتحادیه عرب، اتحادیه اروپا و... می‌باشد که تعداد این اخبار بسیار کم و ناچیز می‌باشد.

فراوانی و درصد وجود خبر سازمان‌های بین‌المللی‌
- مهرماه 1359: در این ماه، 6 خبر از واکنش سازمان‌های بین‌المللی نسبت به جنگ ارائه شده که این مقدار معادل 91% درصد از کل اخبار این ماه و 65/2 درصد از اخبار سیاسی منتشره در این ماه است.
- آبان‌ماه 1359: در این ماه 7 خبر از واکنش سازمان‌های بین‌المللی ارائه شده که این مقدار معادل 60/1 درصد از کل اخبار این ماه و 45/4 درصد از اخبار سیاسی منتشر شده در این ماه می‌باشد.
- آذرماه 1359: در این ماه 1 خبر در این رابطه منتشر شده است که این مقدار معادل 34 درصد از کل اخبار این ماه و 13/1 درصد از اخبار سیاسی منتشر شده در این ماه است.
کل ا‌خبار روزنامه کیهان درباره واکنش سازمان‌های بین‌المللی به جنگ در مدت 72 روز، 14 خبر است که معادل 01/1 درصد کل اخبار این مدت و 97/2 درصد از کل اخبار سیاسی در این مدت است.

تیتر اول‌
فراوانی و درصد وجود تیتر اول‌
- مهرماه 1359: روزنامه کیهان در این ماه 24 روز منتشر شده که تمام 24 تیتر در مورد اخبار جنگ بوده، البته 16 تیتر معادل 66/66 تیتر در مورد پیروزی نیروهای ایرانی در جنگ بود و 8 تیتر معادل 34/33 تیتر در مورد سایر ابعاد جنگ منتشر شده است.
- آبان‌ماه 1359: در این ماه 21 عنوان، تیتر اول روزنامه را تشکیل داده است که 16 تیتر معادل 19/76 درصد آنها در مورد جنگ و پیروزی نیروهای ایرانی در جنگ و 4 تیتر معادل 04/19 درصد در مورد سایر ابعاد جنگ است. همچنین 1 تیتر معادل 16/4 درصد تیترها در مورد اوضاع سیاسی داخلی ایران است.
- آذرماه 1359: در آذر ماه 26 تیتر در روزنامه کیهان منتشر شده که 25 تیتر معادل 14/96 درصد آنها در مورد اخبار جنگ است و 24 تیتر از تیترهای اخبار جنگ در مورد اخبار پیروزی نیروهای ایرانی است که این تعداد معادل 30/92 درصد کل اخبار جنگ می‌باشد. 3 تیتر معادل53/11 درصد در مورد سایر ابعاد جنگ و 1 تیتر معادل 84/3 تیتر در مورد اخبار و اوضاع سیاسی داخل ایران است.
در کل این 72 روز، 72 تیتر اول درج شده که 68 تیتر معادل 44/94 درصد این تیترها در مورد اخبار جنگ و 4 تیتر معادل 59/5درصد کل تیترها در مورد اوضاع سیاسی داخل ایران می‌باشد.

نتیجه گیری‌
شیوه نوین تحلیل محتوا می‌تواند حقایق مهمی را در مورد موضوعات مختلف به دست دهد. مطالعه روزنامه‌های منتشر شده در زمان جنگ ایران و عراق می‌تواند بسیاری از موضوعات و نقاط مبهم و یا فراموش شده را در مورد جنگ برای کسانی که آن دوران را درک ننموده‌اند و یا در آن دوران بوده‌اند و اکنون آن را از یاد برده‌اند بازگو کند. در این مقاله تلاش شده داده‌های خبری روزنامه کیهان در مدت سه ماه ابتدایی جنگ تحمیلی مورد تحلیل قرار گرفته و مقوله‌های جدیدی از جنگ و آمار و اطلاعات جدیدی از این مسئله ارائه شود. نتایجی که در این تحقیق به دست آمد بسیار جالب توجه و متنوع بود. روزنامه کیهان در سه ماه ابتدایی جنگ در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و نظامی جنگ، اخباری را منتشر کرده است که در بخش نظامی این اخبار، محقق به بررسی تعداد اخبار منتشر شده در مورد پیروزی نیروهای ایرانی می‌پردازد تا با استفاده از این آمار بتواند به نحوه جهت‌گیری روزنامه کیهان در مورد جنگ و روحیه‌دهی به مردم در دوران بحرانی آغاز جنگ دست یابد. در این روزنامه از سبک‌های مختلف خبری برای انعکاس خبر نیز استفاده شده که این سبک‌ها به تناسب در ماههای مختلف مورد بررسی، متغیر می‌باشند.

همچنین در این تحقیق، منبع خبرگزاری‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفتند تامیزان استفاده این روزنامه از منابع متعدد داخلی و خارجی نیز به دست آید. عکس‌العمل احزاب و سازمان‌های بین‌المللی در مورد جنگ نیز از جمله متغیرهای مورد بررسی در این تحقیق است. در مجموع می‌توان گفت این تحقیق به بررسی کمی و آماری اخبار منتشر شده در مورد جنگ در مدت هفتاد و دو روز ابتدایی جنگ پرداخته است که با توجه به نتایج بدست آمده می‌توان گفت که روزنامه کیهان در بیشتر موارد در جهت بالا بردن روحیه مردم و تقویت امنیت ملی کشور گام برداشته است. تحقیق حاضر دارای بُعد کمّی است و مدت زمان کوتاهی را مورد مطالعه قرار داده، از این‌رو بهتر است ماههای بعدی انتشار این روزنامه و اخباری که در مورد جنگ انتشار یافته و همین طور به صورت همزمان، روزنامه‌های دیگری را که در این دوره منتشر شده‌اند مورد بررسی قرار گیرند تا بتوان به نتیجه‌ای قطعی در این زمینه دست یافت.

نگین ایران