۱۰ درصد ریزگردها منبع داخلی دارد

قصه پر غصه ریزگردها در کشورمان داستان تازه‌ای نیست هرچند عوامل بحرانی شدن این ماجرا را باید در تصمیم‌هایی که در دهه‌های گذشته گرفته شده جستجو کرد، اما دست‌کم می‌توان گفت از 14 سال پیش تاکنون شهروندان هر روز بیش از پیش متوجه عوارض این پدیده در زندگی خود می‌شوند، زیرا در کنار به خطر افتادن سلامت شهروندان، ریزگردها از لحاظ اقتصادی نیز آنها را با چالش روبه‌رو کرده است، برای نمونه می‌توان به کاهش محصولات باغی یا تولید عسل اشاره کرد.

به گزارش جام جم، اوایل بهمن سال گذشته، ریزگرد ها به حدی زندگی اهالی خوزستان را فلج کرد که برخی از اعضای هیأت دولت به این استان سفر کردند. نکته اینجاست که توجه به این پدیده نباید به چنین مواقعی محدود شود. در این مصاحبه، ضیاءالدین شعاعی، مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست به سئوالات ما پیرامون ریزگردها پاسخ داده است.

مشکل ریزگردها در کشورمان به چند سال پیش برمی گردد؟

تقریبا به شروع دوران خشکسالی جدید برمی گردد، حدود 13سال پیش بود که با شروع خشکسالی شدت گردوغبار نیز بیشتر شد و این روزها که وارد چهاردهمین سال خشکسالی در منطقه شده ایم، شدت آن قابل توجه شده است.

آیا با شروع خشکسالی برنامه ای برای مهار گرد و غبار در کشور اجرایی شد؟

مهار گرد و غبار ناشی از خشکسالی غیرممکن است. ما باید بیشتر به مهار گرد و غبار از منابعی که مدیریت های ناصحیح سبب وقوع آن شده توجه کنیم، اما آن دسته از منابع که به طبیعت مربوط است و در سطح میلیون ها هکتار رخ می دهد، پدیده ای است که باید امیدوار بود با عبور از دوره خشکسالی و ورود به دوره ترسالی کم کم فروکش کند.

کدام عوامل منطقه ای سبب شدت گرفتن این پدیده شده است؟

یکی از آنها کشور ترکیه است که تقریبا کنترل دجله و فرات را با پروژه گاپ در دست گرفته، این پروژه برنامه ای است که براساس آن شرق ترکیه به قطب زراعی تبدیل خواهد شد. نکته اینجاست که این پروژه حدود 35 میلیارد مترمکعب ظرفیت سدسازی ایجاد کرده یعنی برابر با کل آب دجله و فرات در ترکیه. این مساله سبب خشک شدن حدود 95 درصد تالاب های بین النهرین شده است. البته ناگفته نماند درصدی از خشکی بین النهرین می تواند ناشی از این خشکسالی باشد، اما بخش بزرگ آن ناشی از کاهش آب در دجله و فرات است.

البته عده ای می گویند ضعف در مدیریت منابع آب نیز به این شرایط دامن زده است، این موضوع را تائید می کنید؟

درست است، برای نمونه در احداث سد های کرخه و دز باید به نحوی مدیریت می کردیم که در فصل های خشکسالی آب تامین شود و اراضی به حال خود رها نشود. مساله اینجاست که به دلیل تخصیص آب به بخش کشاورزی و صنعت و کمبود آب می توان با مدیریت منابع آب بخشی از مشکل را برطرف کرد، اما خشکی برخی تالاب ها مانند شادگان، هم به دلیل آب هایی که مهار شده و هم به دلیل خشکسالی بوده است.

برآوردی از خسارتی که گرد و غبار در کشور بر جای می گذارد، دارید؟

برآورد عددی نداریم، گرچه با توجه به پروژه هایی که در سطح دانشجویی اجرا شده ادعا هایی می شود؛ اما این پدیده خسارت عظیمی به کشور تحمیل می کند، چون در بخش کشاورزی، باغی و عسل کاهش تولید داشته ایم، زیرا گرد و غبار روی رشد گیاه و گرده افشانی تاثیر می گذارد. در بخش سلامت شهروندان نیز میزان آسیب ها به حدی است که نیاز به یادآوری ندارد. مسائلی مانند کنسل شدن پروازها و تعطیل شدن مدارس را نیز باید در نظر گرفت.

چقدر از منابع تولید گرد و غبار منشأ داخلی دارد؟

اگر با توجه به تعداد حادثه بخواهیم صحبت کنیم باید گفت اگر یکصد حادثه گرد و غبار در کشور اتفاق بیفتد به جرات می توان گفت بالای 90 درصد آنها منشا خارجی دارد، اما چنانچه به شدت گرد و غبار توجه کنیم، گرد و غبار می تواند از منشا های داخلی تشدید شود. در این بحث، عددی ندارم. لازم به یادآوری است که حدود 300 هزارهکتار از منابع ریزگردها در خوزستان، 540 هزار هکتار در سیستان و بلوچستان و حدود یک میلیون هکتار نیز در سایر استان های کشور شناسایی شده است.

درباره منابع خارجی چطور؟

خیلی دقیق نمی توان گفت، گرد و غبار آفریقا با غلظت کمی به ما می رسد، منشأ اصلی ما بخش شرقی سوریه و اردن، بخش غربی و مرکزی عراق و بخشی از کویت و عربستان است که گرد و غبار سنگین تولید می کنند. در عراق وسعت منابع گرد و غبار حدود 5 میلیون هکتار و درعربستان حدود 10 میلیون هکتار است. در باره اردن و سوریه نیز آمار دقیقی نداریم.

با توجه به نقش کشور های منطقه در سطح بین الملل چه تلاش هایی برای رفع این مشکل صورت گرفته است؟

وقتی شدت بحران در سطح چند ده میلیون هکتار در منطقه است و کشورهای منطقه علاقه ای به رسیدن به اجماع منطقه ای ندارند، خیلی امیدوارکننده نیست که در کوتاه مدت یا میان مدت به یک برنامه منطقه ای برسیم، اما تلاش می کنیم مساله گرد و غبار را بین المللی کرده و سازمان ملل و دستگاه های مربوط را تشویق کنیم تا این بحث را به مجامع بالاتر بکشند و کشورهای منطقه ملزم به همکاری شوند.

کشورهای منطقه درباره درخواست ها برای کنترل این پدیده چه پاسخی می دهند؟

برای عراق و سوریه برقراری امینت در اولویت قرار دارد. عربستان نیز می گوید خودش می تواند و تمهیداتی دارد و نیازی به اجماع منطقه ای نمی بیند. باید امیدوار بود در آینده اتفاق مثبتی بیفتد.

در بخش داخلی باچه مشکلاتی رو به رو هستیم؟

در بخش داخلی بحث خشکسالی مطرح است، باید امیدوار باشیم منابع آب بهبود پیدا کند تا بتوانیم در بحث مدیریت بهتر عمل کنیم، برای این کار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری برنامه هایی تهیه کرده و قرار است در سطح 30 هزار هکتار به شکل مدیریت منابع آب و نهالکاری اقدام کند. در بحث مالچ پاشی نیز حدود 3000 هکتار در مناطق با اولویت یک تامین اعتبار شده است. افزون بر این سازمان هواشناسی نیز ملزم به هشدار بموقع و پیش بینی تجهیزات شده است.

سازمان حفاظت محیط زیست در این بین چه نقشی دارد؟

محیط زیست نقش هماهنگ کننده دارد. تنظیم برنامه، هماهنگی دستگاه ها، دفاع در دولت و تعیین اولویت ها وظیفه محیط زیست است.

دولت چقدر برای مقابله با این پدیده اعتبار در نظر گرفته است؟

دقیقا اطلاع ندارم، اما کلا حدود 400 میلیارد تومان در بودجه 95 دیده شده که هنوز ابلاغ نشده است. در واقع با این کار موافقت شده و از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پیشنهاد به دولت فرستاده شده است. برنامه دولت جدی است، اما یکی از چالش ها در این حوزه این است که تا چه حد می توانیم با این معضل بزرگ و اعتبار محدود، اولویت ها را پوشش بدهیم.