عملیات نظامی روسیه در سوریه؛ روندها تغییر کرده اند؟

سرهنگ اندری کارتوپلو، رئیس ستاد عملیات اصلی وابسته به ستاد کل نیروهای مسلح روسیه در گزارش روز ١٦ اکتبر خود اعلام کرده بود که از روز ١٤ اکتبر یک خط مستقیم تلفنی (هات لاین) از مرکز همکاری مشترک هوایی در پایگاه حمیم در سوریه با نیروی هوایی اسرائیل ایجاد شده و از ١٥ اکتبر یک تمرین هوایی مشترک بین نیروی هوای روسیه و اسرائیل به منظور جلوگیری از تصادفات هوایی در سوریه برگزار شده است.

او همچنین از برقراری یک خط ارتباطی مستقیم با ترکیه به همین منظور خبر داده و تاکید کرده بود که روسیه با درخواست سوریه در خاک این کشور وارد عملیات شده و صرفا گروه هایی را که در فهرست بین المللی سازمان های تروریستی قرار دارند هدف قرار می دهد. بنابراین به نظر می رسد روسیه کمی بعد از آغاز حملات هوایی خود در سوریه دچار چرخش و یا حداقل تغییراتی در روند اجرای حملات خود شده است که بررسی و انطباق آن با روندهای جاری سیاسی ضروری به نظر می رسد. لذا در ادامه به شرح این انطباق خواهیم پرداخت:

١. روسیه یک روز قبل و بعد از برگزاری اجلاس وین ١، عملیات هوایی خود در سوریه را قطع کرد. عملیات هوایی روسیه در حالی از روز سوم نوامبر با اعلام مشارکت نمایندگان و فرماندهان معارضه سوری از سر گرفته شد که لاوروف در کنفرانس خبری مشترک با جان کری، درباره دستیابی هر دو طرف به یک فهرست (مشترک) از سازمان های تروریستی در همان روز ابراز امیدواری کرده بود. این اظهارات در حالی مطرح شد که روز پیش از آن نیز میخائیل بوگدانف معاون وزیر خارجه روسیه از تبادل فهرست معارضین با عربستان سخن گفته بود که قرار است در آینده سیاسی سوریه مشارکت کنند.

٢. طی روزهای ١٣ تا ١٧ نوامبر ٢٠١٥ روسیه عملیات هوایی خود در خاک سوریه را به طور کلی متوقف کرده بود که به نظر می رسد همزمانی آن با برگزاری اجلاس وین٢ و توافقات پس از آن معنی دار می نماید. روز ١٣ نوامبر داعش در ٦ نقطه از شهر پاریس، سلسله عملیات های ترکیبی را به اجرا گذاشت که تا ١٥ نوامبر ١٢٩ کشته و ٣٥٩ زخمی برجای گذاشت. همان روز ولادیمیر پوتین با ارسال پیام تسلیت خود به فرانسوا اولاند همگان را به یک اتحاد بین المللی برای مبارزه با تروریسم دعوت کرد. روز ١٥ نوامبر اولاند و نیکلای سارکوزی رهبر حزب اصلی اپوزیسیون در فرانسه خواستار تشکیل یک ائتلاف واحد با روسیه برای مبارزه با داعش شدند.

٣. روز ١٦ نوامبر، فرانسوا اولاند، روسیه و ایالات متحده آمریکا را دعوت به متحد کردن قدرت خود علیه داعش نمود و اعلام کرد که قصد دارد در این رابطه با رهبران دو کشور ملاقات کند.

٤. روز ١٦ نوامبر و در حاشیه اجلاس جی -٢٠ ولادیمیر پوتین اعلام کرد که روابط روسیه و بریتانیا بعد از نشت با دیوید کامرون دچار دگرگونی شده است. او به این نکته اذعان کرد که بریتانیا روز ٣١ اکتبر، اطلاعات سری خود درباره سقوط پرواز متروجت ٩٢٦٨ را در اختیار روسیه قرار داده است. روز ١٨ نوامبر باراک اوباما، بعد از دیدار با پوتین در حاشیه اجلاس جی - ٢٠ اعلام کرد که در صورت دستیابی به یک فهم مشترک درباره راه حل جنگ داخلی سوریه، آمریکا می تواند همکاری با روسیه بر ضد داعش را مدنظر داشته باشد.

٥. به نظر می رسد تغییر روند عملیات نظامی روسیه در سوریه به طور ملموسی با گرایش این کشور به سمت ائتلاف بین المللی قابل انطباق است. تغییر رویه حملات در سوریه با چرخش هدف گیری ها به سمت داعش در کنار الگوی هدف گیری ها که مبتنی بر حمله به تانکرهای سوخت داعش (٥٠٠ حمله در یک روز) است این معنی را به اذهان متبادر می کند که روسیه و غرب در دو میدان سیاسی و نظامی به سرعت در حال حرکت به سمت دستیابی به هنجارهای مشترک هستند.

این ادعا با بررسی روند حملات نیروهای ائتلاف به خوبی قابل اثبات است. به عنوان نمونه نیروهای ائتلاف در عملیات روز ١٦ نوامبر در بوکمال سوریه در روندی مشابه، ١١٦ تانکر سوخت داعش را هدف قرار داده بودند. تشابه این روند به موازات تقدم عملیات نیروهای ائتلاف حتی می تواند القا کننده این مفهوم باشد که روسیه در عملیات های خود در حال الگو برداری از نیروهای ائتلاف است.

شاهد این ادعا اعلام وزارت دفاع روسیه درباره دو برابر شدن تعداد هواپیما برای حمله به مواضع داعش (٦٩ فروند) است که به طور مشخص برای اولین بار برای حمله به پایگاه های تولید نفت و گاز داعش به عنوان یکی از اهداف روسیه مورد استفاده قرار می گیرند و در نتیجه تعداد پرواز رزمی در هر روز به ١٤٣ سورتی خواهد رسید. بر این اساس از ١٨ تا ٢٠ نوامبر ٥٢٢ سورتی پرواز رزمی انجام شد و ١٠١ موشک کروز هوایی و دریایی و ١٤٠٠ تن بمب بر فراز ٨٢٦ هدف دشمن فرو ریخته شد. وزارت دفاع روسیه رسما اعلام کرد که تلاش اصلی خود را بر روی نابودی منابع مالی داعش متمرکز کرده و در این راستا، ١٥ مرکز ذخیره و پالایش نفت و ٥٢٥ تانکر سوخت را هدف قرار داده که در نتیجه آن در طی ٢٤ ساعت از ورود ٦٠٠٠٠ تن نفت به بازار جلوگیری کرده و فرصت کسب درآمدی معادل ١.٥ میلیون دلار را از داعش سلب کرده است.

٦. روسیه این روند را از روز ٧ اکتبر ٢٠١٥ و با آغاز همکاری با ترکیه به منظور جلوگیری از تصادف احتمالی در آسمان سوریه شروع کرده و با اعلام امضاء سند مشترک بین وزارت دفاع روسیه و نیروهای ائتلاف به منظور جلوگیری از تصادف هوایی در سوریه در روز١٠ اکتبر، آن را تداوم بخشیده بود. این روند با آغاز استفاده بمب افکن های «اِی.ان.٣٠- بی» روس از حریم هوایی ترکیه در دیاربکر و اسکی شهیر با هدایت اطلاعاتی ترکیه بر اساس توافق آسمان باز از روز ١٢ اکتبر شدت گرفت و در نهایت از روز ١٤ اکتبر با برقراری هات لاین ٢٤ ساعته بین ستاد فرماندهی عملیات روسها در حمیم و نیروی هوایی اسرائیل وارد مرحله تغییر شد.

بر این اساس به نظر می رسد الگوی عملیات نظامی روسیه در سوریه بعد از یک ماه انحراف از معیار از روز ٣٠ اکتبر و بعد از اجلاس وین ١، همراهی با هنجارهای بین المللی را آغاز کرد. این روند بعد از برگزاری اجلاس وین ٢ و عملیات داعش در پاریس به اوج خود رسید و تا ٢٠ نوامبر ٢٠١٥ به وضوح از حملات هوایی به معارضه سوری به سمت اهداف مشترک با ائتلاف «عملیات راه حل اصلی» به فرماندهی ایالات متحده آمریکاست.

الوقت