خاورمیانه‌ی کنونی چگونه شکل گرفت؟

فارس نوشت:

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن، منطقه خاورمیانه و قفقاز را محل چالش های قدرت های جهانی و منطقه معرفی کرد و افزود: اشغال عراق و افغانستان توسط آمریکا حرکت نسنجیده ای در صفحه شطرنج خاورمیانه بود.

سید سلمان صفوی رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن منطقه خاورمیانه و قفقاز را محل چالش های قدرت های جهانی و منطقه معرفی کرد و اظهار داشت: خاورمیانه از دیرباز کانون فرهنگ ها، تمدن ها و چالش های عظیم سیاسی و استراتژیک جهانی بوده است.

وی افزود: تاریخ و معادلات سیاسی خاورمیانه در قرن بیستم وارد مرحله نوینی شد و ایجاد کشورهای جدید موجبات بروز جنگ ها و تنش های بیشماری در گذشته و حال شد، در حالی که دولت های استعماری فرانسه، انگلیس و آمریکا بازیگران اصلی این وقایع بودند.

صفوی تاریخ و معادلات سیاسی خاورمیانه از قرن بیستم را شامل دوره های مختلف دانست و ادامه داد: دوره پس از فروپاشی عثمانی و سال های بین جنگ جهانی اول (1914-1918) و دوم (1939-1945) یکی از این دوره ها است که باید به آن توجه کرد.

* خاورمیانه کنونی طبق معاهده "سایکس پیکو" بین انگلیس و فرانسه ایجاد شد

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن گفت: خاورمیانه کنونی پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی و پس از شکست در جنگ جهانی اول (1914-1918)، طبق معاهده "سایکس پیکو" بین انگلیس و فرانسه ایجاد شد.

صفوی در مورد معاهده سایکس پیکو اظهار داشت: در جنگ جهانی اول دولت عثمانی به عنوان متحد آلمان، علیه انگلیس و فرانسه وارد جنگ شد که به شکست این امپراطوری انجامید، در پی این رویداد انگلیس و فرانسه بر آن شدند تا متناسب با اهداف درازمدت و منافع خود، کشورهای عرب خاورمیانه و شمال آفریقا را بین خود تقسیم کنند که براساس این توافق در ماه می سال 1916، پیمان "سایکس پیکو" بین انگلیس و فرانسه به امضا رسید.

وی در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: در دوران جنگ جهانی اول "مارک سایکس" نماینده مجلس عوام، مشاور امور خاورمیانه ای نخست وزیر انگلیس بود، در اوان جنگ سایکس طی سفری به منطقه، با "فرانسوا جورج پیکو" دیپلمات فرانسوی و کنسول اول آن کشور در بیروت، درباره تقسیم منطقه به توافق نهایی رسید و براساس این معاهده سوریه و لبنان به قیمومیت فرانسه درآمد و انگلیس نیز از عراق تا خلیج فارس (شامل امیرنشین های حاشیه خلیج فارس)، فلسطین و اردن امروزی را تحت کنترل خویش درآورد.

*سال 1917وزیر خارجه انگلیس خواستار تشکیل میهن قوم یهود در سرزمین فلسطین شد

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن گفت: از نتایج عمده این معاهده تجزیه منطقه معروف به "شامات" - شامل سه کشور سوریه، لبنان و اردن امروزی - و زمینه سازی جهت تأسیس میهنی برای "قوم یهود" در فلسطین بود؛ مسأله قابل توجه در "معاهده سایکس پیکـو" عدم توجه به منافع ملت های منطقه و مرزهای جغرافیایی و صرفا درنظرگرفتن منافع انگلیس و فرانسه در منطقه بود.

صفوی اظهار داشت: در دوم نوامبر سال 1917 میلادی با گذشت کمتر از یک سال، "آرتور جیمز بالفور" وزیر خارجه انگلیس با انتشار "اعلامیه بالفور" خواستار تشکیل میهن قوم یهود در سرزمین فلسطین شد.

وی ادامه داد: "اعلامیه بالفور" نخستین تلاش جدی و آشکار دولت انگلیس برای تاسیس رژیم صهیونیستی در فلسطین بود؛ در این مقطع تاریخی کشورهای جدید سوریه، لبنان، اردن، عراق و عربستان سعودی - که بخشی از امپراطوری عثمانی بودند - در چارچوب نقشه های استعماری انگلیس و فرانسه ایجاد شدند.

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن گفت: در دوره 1948 تا 1971 شاهد افول تدریجی استعمار انگلیس و فرانسه و برجسته شدن نفوذ آمریکا و شوروی در خاورمیانه بودیم.

وی ادامه داد: بخش دردناک این دوره، اشغال فلسطین و ظهور دولت تل آویو در سال 1948 با پشتیبانی دول غربی و تأیید سازمان ملل متحد و بخش افتخار آمیز آن پیروزی درخشان استقلال طلبان الجزایر علیه استعمار خونین فرانسه است که طی آن ملت الجزایر طی این مبارزات، بیش از یک میلیون شهید برای استقلال میهن داد؛ لیبی، تونس و مراکش نیز در این دوره استقلال یافتند و کودتای گروه افسران آزاد در مصر و در پی آن ملی شدن کانال سوئز به استعمار فرانسه و انگلیس در مصر خاتمه داد، البته قبل از آن نیز جنبش ملی شدن نفت در ایران به سلطه انگلیس در ایران پایان داد، لکن دوره نفوذ مشترک انگلیس و آمریکا در ایران آغاز شد.

*پس از خروج انگلیس از خلیج فارس، بازیگر اصلی در خاورمیانه آمریکا بود

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن اظهار داشت: در سال 1961 کویت از انگلیس مستقل شد و سال 1971را می توان نقطه پایان دورۀ خروج انگلیس از خلیج فارس خواند، در این دوره شوروی با برقراری روابط دوستانه با سوریه، لیبی، الجزایر و مصر (1955-1981) و تأمین غالب نیازهای نظامی این کشورها، از این روابط در معادلات جهانی قدرت در قبال بلوک غرب بهره برداری کرد، متقابلا آمریکا نیز با پی گیری استراتژی ایجاد "جاپا" و "نفوذ" در خاورمیانه، از خود چهره ای ضداستعمار اروپایی در منطقه بروز داد، برای مثال در جنگ سوئز - که توسط کشورهای انگلیس، فرانسه و اسرائیل ایجاد شد - آمریکا به انگلیس و فرانسه برای پایان دادن به حملات نظامی اولتیماتوم داد و مخالفت خود را با سیاست های استعماری آنها اعلام کرد.

صفوی گفت: در دوره سلطه آمریکا و نفوذ شوروی که بین سال های 1971تا 1979 است، پس از خروج انگلیس از خلیج فارس تا سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بازیگر اصلی در خاورمیانه امپریالیسم آمریکا بود.

وی افزود: در این دوره با اتحاد هفت امارت در خلیج فارس، کشور جدید امارات متحده عربی تأسیس شد و در سال 1971 قطر نیز از انگلیس مستقل شد و با موافقت محمدرضا پهلوی و پشتیبانی انگلیس، بحرین با جدا شدن از ایران، به یک کشور مستقل تبدیل شد.

*پس از انقلاب سفید در ایران آمریکا میراث خوار استعمار انگلیس شد

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن ادامه داد: پس از برکناری دولت امینی و انقلاب سفید در ایران در سال 1341، آمریکا میراث خوار استعمار انگلیس شد و به سلطه گر اصلی در ایران تبدیل شد.

صفوی سال های 1979 تا 1991 را دوره بیداری اسلامی و به چالش کشیدن سلطه آمریکا در خاورمیانه دانست و اظهار داشت: با وقوع انقلاب اسلامی ایران، مهم ترین رژیم متحد غرب و آمریکا ساقط شد و با ظهور نیروی جدیدی در صحنه معادلات سیاسی خاورمیانه و به چالش کشیدن منافع غرب و شرق، اسباب ایجاد موجی از بیداری اسلامی در خاورمیانه فراهم شد و معادلات جدیدی در صحنه خاورمیانه رقم خورد.

* تقویت بی سابقه ارتش سعودی و امارات توسط آمریکایی ها

وی به چالش کشیدن سلطه فرانسه و آمریکا در لبنان، ایجاد جنبش حزب الله و بروز گفتمان جدید اسلام سیاسی در صحنه بحران فلسطین، شکست شوروی از مجاهدین افغان و سقوط حکومت سوسیالیستی دیکتاتوری شوروی در دسامبر 1991را موجب یک قطبی شدن جهان دانست و اضافه کرد: بدین ترتیب بود که آمریکا سلطه گر انحصاری جهان شد؛ امپریالیسم آمریکا برای مقابله با توسعه انقلاب اسلامی، با اعزام نیروهای نظامی خود به خلیج فارس، با همکاری دول ارتجاعی عرب، از حمله صدام به ایران حمایت کرد.

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن گفت: ایالات متحده همچنین با تأسیس شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس در مقابل جمهوری اسلامی ایران و جنبش های اسلامی، به تقویت بی سابقه ارتش سعودی و امارات پرداخت و به گسترس یا تأسیس پایگاه هایی نظامی خود در بحرین، عمان، کویت و قطر پرداخت.

*سقوط اتحاد جماهیر شوروی اسباب تک قطبی شدن جهان را فراهم کرد

صفوی تک قطبی شدن جهان و تغییر معادلات قدرت در منطقه را مربوط به سال های 1992تا 2010 دانست و اظهار داشت: سقوط اتحاد جماهیر شوروی اسباب تک قطبی شدن جهان را فراهم کرد، ظهور دو جنبش انقلابی حماس و جهاد اسلامی، پیروزی اسلام گرایان در ترکیه، سقوط صدام در عراق و شکست نظامی اسرائیل از حزب الله و حماس در جنگ غزه از جمله نشانه های مثبت ظهور دوره جدید در خاورمیانه است.

*اشغال عراق و افغانستان، حرکت نسنجیده ای در صفحه شطرنج خاورمیانه بود

صفوی خاطرنشان کرد: اشغال عراق و افغانستان توسط آمریکا، حرکت نسنجیده ای در صفحه شطرنج خاورمیانه بود که بسیاری از پی آمدهای آن مطابق استراتژی آمریکا و هماهنگ با منافع این کشور نبود.

*سقوط صدام اسباب به قدرت رسیدن متحدین ایران در عراق را فراهم آورد

وی با بیان اینکه تاکنون ایران از صحنه های عراق و افغانستان در جهت منافع امت اسلامی بهره برداری های مثبتی کرده است، گفت: سقوط صدام اسباب به قدرت رسیدن متحدین ایران در عراق را فراهم آورد و سقوط طالبان و پیروزی مجدد مجاهدین، موجب سهیم شدن بیشتر شیعیان در صحنه ساختار قدرت افغانستان شد.

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن تاکید کرد: با سقوط بن علی در تونس دومینوی سقوط حکومت های دیکتاتوری وابسته به غرب در منطقه خاورمیانه آغاز و با سقوط حسنی مبارک مهمترین متحد امریکا و رژیم تل آویو بیشترین ضربه به موقعیت حکومت تل آویو و آمریکا وارد شد.

*سقوط دیکتاتورها آغاز، پایان هژمونی آمریکا در خاورمیانه اسلامی است

صفوی با بیان اینکه سقوط دیکتاتور ها آغاز، پایان هژمونی آمریکا در خاورمیانه اسلامی است، افزود: جنبش بیداری اسلامی از شمال آفریقا تا خلیج فارس قهرمانانه آغاز شده است.

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن اظهار داشت: جنبش بیداری اسلامی متاثر از انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی و آیت الله خامنه ای، پیروزی های پی درپی حزب الله در لبنان و حماس در فلسطین اشغالی، شکست های آمریکا در اشغال عراق و افغانستان، مقاوت انقلاب اسلامی ایران در مقابل زیاده خواهی های استکبار جهانی موجب انسداد سیاسی در حاکمیت های منطقه است.

صقوی تصریح کرد: پیروزی حزب اسلام گرای نهضه به رهبری استاد راشد الغنوشی در انتخابات مجلس موسسان تونس و پیروزی عنقریب اخوان المسلمین در انتخابات پارلمان مصر اولین دستاوردهای سازنده جنبش بیداری اسلامی است.

*پس از خاورمیانه، حوزه قفقاز پرتنش ترین منطقه‌ جهان است

وی ادامه داد: پس از خاورمیانه، حوزه قفقاز به‌ دلیل وجود تنوع قومی، پیچیدگی های تاریخی، ذخائرعظیم نفت و گاز در حوزه دریاچه خزر و موقعیت ژئوپولتیک و ژئواکونومیک پرتنش ترین منطقه‌ جهان است؛ منطقه قفقاز از جهت جغرافیایی بین دریای خزر و دریای سیاه واقع است و به دو بخش قفقاز جنوبی و قفقاز شمالی تقسیم می‌شود که این منطقه به سبب سکونت پنجاه ملت مختلف به "موزاییک اقوام" مشهور است و به‌ لحاظ جغرافیایی هم قفقاز محدوده ای است به وسعت ۴۰۰ هزارکیلومتر و جمعیتی در حدود ۲۲ میلیون نفر دارد.

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن اظهار داشت: قفقاز جنوبی شامل کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و بخش های کوچکی از شمال باختری ایران و شمال خاوری ترکیه است و قفقاز شمالی اکنون جزیی از روسیه است و شامل جمهوری‌های خودگردان چچن، داغستان، اینگوشتیا، کاراچای - چرکسیا، کاباردینو - بالکاریا، سرزمین کراسنودار، آدیغیه، اوستیای شمالی - آلانیا و سرزمین استاوروپول است؛ تا زمان حکومت قاجار، بخش های اصلی قفقاز جنوبی و داغستان جزو خاک ایران بود که در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار طی جنگ های ایران و روس، براساس دو عهدنامه‌ گلستان (1813) و ترکمانچای (1829) به اشغال روسیه تزاری درآمد و از خاک ایران جدا شد.

صفوی گفت: در فصل سوم عهدنامه گلستان چنین آمده‌است: ". . . اعلیحضرت قدرقدرت، پادشاه اعظم مالک بالاستقلال کل ممالک ایران به جهت ثبوت دوستی و وفاقی که به اعلیحضرت خورشیدرتبت امپراطور کل ممالک روسیه دارند؛ با این صلح نامه به عوض خود و ولیعهدان عظام تخت شاهانه ایران، ولایات قراباغ و گنجه که الان موسوم به الیزابت ‌پول است و الکای خوانین ‌نشین شکی، شیروان، قوبه، دربند، بادکوبه و هر جا از ولایات طالش را با خاکی که الان در تحت تصرف دولت روسیه است و تمامی داغستان، گرجستان، محال شوره ‌گل، آچوق‌باش، کورنه، مینگرلی، آبخازی و تمامی الکا و اراضی که در میانه قفقازیه و سرحدات معینه‌الحاله بوده و نیز آنچه از اراضی دریای قفقازیه الی کنار دریای خزر متصل است را مخصوص و متعلق به ممالک آمپیریه روسیه می‌داند. (معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، ص ۷۷).

*استراتژی آمریکا در قفقاز استفاده از این منطقه علیه ایران و روسیه است

رئیس مرکز بین المللی مطالعات صلح لندن افزود: پس از فروپاشی شوروی، سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، و گرجستان بر جنوب قفقاز حکومت می‌کنند و جمهوری خودگردان داغستان نیز جزیی از روسیه است؛ در کنار حضور دیرینه روسیه، رویدادهای مهمی همچون پی آمدهای جنگ روسیه‌ و گرجستان، استقلال دو منطقه‌ آبخازیا و اوسیتیای جنوبی از گرجستان، تاسیس پروژه‌ گاز "نابـوکـو" توسط کشورهای غربی و پروژه‌ گاز "جریان جنوبی" به وسیله روسیه‌ موجب توجه امریکا به این منطقه‌ شد؛ درسطح منطقه‌ای نیز دو کشور همسایه‌ جنوبی قفقاز یعنی ایران و ترکیه‌ نیز هرکدام بنا به ‌مصالح خود درقبال مسائل منطقه‌ فعال اند.

صفوی در پایان با بیان اینکه استراتژی آمریکا در قفقاز، جداسازی آن ازحوزه نفوذ روسیه و استفاده از این منطقه علیه ایران و روسیه است، اظهار داشت: اسرائیل دیگر بازیگر در این منطقه است و در حال حاضر در گرجستان و آذربایجان دارای نفوذ است، اختلافات دیرین ارمنستان و ترکیه، آذربایجان و ارمنستان و مسئله قره باغ از مشکلات زنده منطقه قفقاز است که باید به آن توجه کرد.