مجتهدزاده ای که وزیر دربار شد

پارسینه: محمد علی فرزین معروف به(کلوپ) فرزند میرزا مسیح اصفهانی در سال 1257 متولد شد.میرزا مسیح استرآبادی معروف به به میرزا مسیح مجتهد (۱۱۹۴ ق تهران) از علمای بنام قرن سیزدهم است.نسب او از استرآباد است.

میرزا مسیح مجتهد تهرانی یکی از فقها و مراجع مکتب تهران و قم بود که در جریان قیام مردم تهران علیه روس ها، رهبری مردم را به عهده داشت.

محمدعلی فرزین؛پسر میرزا مسیح اصفهانی تحصیلات را در مدارس جدیدالتأسیس تهران آغاز کرد و در مدرسه دارالفنون به پایان رساند.

در مدرسه دارالفنون زبان فرانسه را به خوبی آموخت و مدتی در کلوپ فرانسوی­ها در همدان، مسئول حسابداری بود. از این جهت به میرزا محمدعلی­خان کلوپ معروف شد.

وی پس از تکمیل تحصیلات، به کارهای دولتی وارد شد و در وزارت دارایی همدان شروع به کار کرد.

عبدالله مستوفی در مورد محمدعلی فرزین می­نویسد: «فرزین بیشتر از اینکه مردی اداری باشد، مردی خوب بود. نیک مردی او مانع بود که کاری برای خود و یا اداره­ای که به او سپرده شده انجام دهد. در عین حال بسیار وظیفه شناس و مرم­دار بود بیشتر ترقیات او به واسطه مردم­داری و موقع شناسی و تواضع و حسن رفتارش بود».

در دوران رضاشاه تعداد سفارتخانه ­های ایران در کشورهای خارجی بسیار کم بود و از حدود 5 سفارتخانه تجاوز نمی­کرد. در این وضعیت در انتخاب نمایندگان سیاسی که وزیر مختار نامیده می­شدند، دقت زیادی انجام می­گرفت. محمد علی فرزین، اولین وزیر مختار ایران در کشور آلمان بود که حدود شش سال این مقام را به عهده داشت، این انتخاب بیانگر توانایی او در امور سیاسی بود.

محسن فروغی؛ فرزند محمد­علی فروغی در مورد او می­گوید: مردی به تمام معنی شریف، وطن­پرست و درست­کار بود. مردی که از نیکنامی کامل برخوردار بود و در مشاغل مختلف تجربه ها اندوخته بود.

ورود به سیاست

اولین ورود محمدعلی فرزین به سیاست، نمایندگی مردم همدان در دوره سوم مجلس بود. وی در مجلس مدتی در هیئت رئیسه نیز مشغول به کار شد.

ورود محمدعلی فرزین به صحنه سیاست بیشتر مدیون ارتباط و دوستی او با ذکاءالملک محمدعلی فروغی بود.

او در دوره تحصیل در دارالفنون با زکاءالملک هم­درس و هم­کلاس بود و رابطه دوستی آن­ها به همان موقع بر­می­گشت.

فرزند محمدعلی فروغی در مورد این دوستی چنین می­نگارد: پدرم زمانی در دارالفنون مشغول تحصیل بود با دو نفراز همکلاسی­هایش دوستی و آشنایی زیادی داشت و در تمام عمر این دوستی حفظ شد که یکی همین محمدعلی فرزین بود.

ترقیات بعدی فرزین نیز به واسطه همین ارتباط با ذکاءالملک بود. این علاقه و دوستی یک جانبه نبود. همان­طور که فروغی به فرزین علاقه داشت و وزیر دربار شدن فرزین به صلاحدید فروغی به عرض شاه رسید. فرزین نیز در موارد بسیاری به کمک فروغی می­شتافت.

در مجلس سیزدهم ذکاءالملک فروغی، مجبور به استعفا شده بود، البته به شرط تمکین فروغی از متولیان مجلس، بعضی نمایندگان سعی داشتند به وی رأی تمایل نشان دهند.

چون از لیدرهای مجلس نتیجه­ ای بدست نیامد، ذکاءالملک دست به دامن دربار و محمدعلی فرزین شد. وزیر دربار(محمدعلی فرزین) نیز عده­ ای از سردمداران مجلس را برای حل مشکل به دربار دعوت کرد. هر چند این جلسات نتیجه­ ای در برنداشت و باعث شد حتی در روزنامه اطلاعات، طی مقاله شدیداللحنی به دربار حمله شود که وزیر دربار در کار مجلس دخالت می­کند؛ اما بیانگر تلاش فرزین برای دوست قدیمی دارد.

متن زیر نامه محمدعلی فروغی در بهمن ۱۳۰۷خطاب به فرزین است. «فدایت شوم، مدار امور دنیا بر ترکیبی از غم، شادی، خوشی، ناخوشی، فرج و شدت است. ... خبر محول شدن وزارت امور خارجه به حضرتعالی موجب کمال مسرت گردید.

مشاغل

وکالت مردم همدان در مجلس سوم در 1293.

وی در مجلس سوم به فرقه دموکرات پیوست. در این مجلس فرزین از مهره­های سرشناس و مورد توجه بود.

سفیر کبیر ایران در کابل در 24 دی 1307.

ذکر این نکته ضروری است که فرزین در اوج جنگ داخلی افغانستان و چند روز قبل از سقوط حکومت ۱۰ ساله امان­ الله خان پادشاه آن کشور طی حکمی به عنوان سفیر کبیر ایران در افغانستان تعیین شد و چند روز پس از آن­که از طریق مرز مشهد رهسپار کابل حوزه مأموریت خود شد، طی حکم دیگری به کفالت وزارت امور خارجه تعیین گردید و در نتیجه پیش از آغاز فعالیت خود به عنوان سفیر ایران در افغانستان، به تهران بازگشت.

· کفالت وزارت مالیه در 30 تیر 1308
· وزیر مالیه 16شهریور 1308
· وزیر امور خارجه در 30 آبان 1308
· وزیر مختاری ایران در آلمان در 23 اردیبهشت 1309
· معاونت بانک ملی ایران در 10 شهریور 1311
· ریاست بانک ملی ایران در کابینه احمد متین دفتری
· وزیر دربار در سال 1320

بعد از شهریور 1320 به صلاحدید محمدعلی فروغی نخست­وزیر وقت، وزارت دربار به فرزین واگذار شد. او که ریاست بانک ملی را داشت از آن­جا استعفا نمود.

· عضویت در انجمن فرهنگی آمریکایی- ایرانی به ریاست دکتر پوپ

عضویت در انجمن فرهنگی ایران و آمریکا

با پیشنهاد محمدعلی فروغی، کمیسیونی مرکب از محمدعلی فرزین و دیگران برای تهیه زمین و مطالعه در خصوص طرح تأسیس این انجمن به ریاست دکتر پوپ تشکیل شد. محمدعلی فرزین از اعضای ایرانی هیات موسس این انجمن بود.

همراهی آزادی­خواهان در جنگ جهانی اول

در اواسط دوره سوم مجلس، در سال 1924 جنگ جهانی اول شروع شد. مستوفی‌الممالک نخست‌وزیر وقت بی‌طرفی ایران را به جهانیان اعلام نمود، لیکن قوای خارجی به ایران حمله­ور شدند و مجلس سوم تعطیل گردید.

عده­ای از رجال ایرانی آن­ زمان مثل سیدحسن مدرس، محمدعلی فرزین، ادیب­السلطنه سمیعی و... تهران را به سوی قم و کرمانشاه ترک کردند.

مقصود اصلی از مهاجرت آزادی‌خواهان که به وسیله مستوفی‌الممالک بیان شده، این بود که در آن روزگار به نظر عموم روشن­فکران و رجال ایران، مهاجرت تنها راه برای حفظ استقلال ایران بوده است.

گروه آزادی­­خواه در کرمانشاه دولت موقتی به ریاست نظام­ السلطنه تشکیل دادند. ژاندامری نیز به این دولت پیوست.

در دولت موقت سیدحسن مدرس وزیر عدلیه و اوقاف، محمدعلی فرزین وزیر مالیه و ... انتخاب گشتند.

در اسفند 1294 قوای روس به مهاجرین(آزادی­خواهان) در کرمانشاه هجوم بردند و در چند نقطه جنگ بین دو قوا به شدت ادامه پیدا کرد. در نتیجه مهاجرین کرمانشاه را ترک کرده و به قصر شیرین رفتند. با حملات روس­ها به قصر شیرین، مهاجرین به کاظمین و از آن­جا به استانبول رفتند. محمدعلی فرزین همراه مهاجرین به استانبول نرفت و عملا سفر مهاجرین بدون نتیجه منحل شد.

بعدها با عفو عمومی که ازطرف وثوق­الدوله داده شد، مهاجرین به وطن بازگشتند. فرزین به برلن سفر نمود و در آن­جا در هیأت تحریریه روزنامه کاوه مشول به کار شد. و از حمایت نسبت به دوستانش مثل تقی­زاده در این روزنامه دریغ نمی­کرد.

درگذشت

محمدعلی فرزین در سال 1320 در حالیکه وزارت دربار را به عهده داشت عمرش کفاف نداد و در سن 63 سالگی ازدنیا رفت.

در عکس معروفی که از صحنه قسم یاد کردن محمدرضا پهلوی در 25 شهریور 1320 برجا مانده است، محمدعلی فرزین در لباس رسمی به عنوان وزیر دربار حضور دارد.