.svg)
سریال سربداران؛ آغاز هویت یابی تلویزیون ایران بعد از انقلاب
پارسینه: سريال ماندگار «سربداران» كه اخيرا از شبكه آي‌فيلم پخش شد، جزو اولين سريال‌هاي فاخر و عظيم تلويزيون بعد از پيروزي انقلاب اسلامي است و از اين جهت مي‌تواند به عنوان يك مبدأ در تاريخ تلويزيون جمهوري اسلامي به حساب آيد.
سريال سربداران كه ساخت آن در سال 1363 آغاز شد، روايتي شيعي ـ ايراني از مقاومت در برابر مغولان است؛ نمايش ظريف و ديدني عنصر مليت و مذهب در برابر دشمن. از سوي ديگر تم و درونمايه اصلي سريال سربداران را مي‌توان ملهم از سه گانه تئوريك مشهور «زر و زور و تزوير» دانست و اين اتفاقي نبود، چون سازنده آن، محمدعلي نجفي نيز از شاگردان دكتر علي شريعتي است كه اصليت خراساني دارد و قيام سربداران هم البته در خراسان شكل گرفته است.
قيام سربداران در مقابل هجوم مغولان با رهبري شيخ خليفه و شيخ حسن جوري شكل گرفت، همان‌طور كه انقلاب اسلامي 1357 نيز با رهبري روحانيت به پيروزي رسيد، از اين جهت بازخواني و مرور يك قيام مردمي با رهبري روحانيت در برابر اشغالگران در سال‌هاي اول انقلاب در رسانه ملي معنايي ديگر نيز مي‌يافت و بيشتر به چشم مي‌آمد. نكته ديگر اين است كه سريال سربداران در اوج جنگ تحميلي عراق عليه ايران ساخته شد و طبعا در آن مقطع، تبليغ روحيه ايستادگي و وطن دوستي و مقابله با ظالم و متجاوز به دلايل ماندگاري آن در خاطره مردم افزوده است. وجود رگه‌هايي از «فرهنگ انتظار» و «ظهور» در سريال سربداران كه گاهي خط اصلي داستان سريال مي‌شود، مولفه ديگري از جذابيت‌هاي سربداران است كه مردم براي اولين بار آن را در قاب رسمي تلويزيون ديدند.
نكته‌اي كه در مورد سربداران كمتر گفته شده اين است كه در كنار كارگردان اصلي (محمدعلي نجفي) دو نام در گروه كارگرداني سربداران ديده مي‌شود، نام‌هايي كه آن سال‌ها مشهور نبودند ولي به مرور تبديل به كارگردانان موفق سينماي ايران شدند؛ علي ژكان و اصغر هاشمي.افسانه بايگان هم بعد از نقش‌آفريني در سربداران در قامت «تركان خاتون» به سينماي ايران راه يافت و ستاره دهه 60 سينماي ايران شد.
نكته ديگر در سربداران كه مي‌توان به آن پرداخت، ديالوگ‌هاي اين سربداران است، ديالوگ‌هاي درخشان و ماندگاري كه بسياري از كليشه‌هاي آن سال‌ها را شكست. شخصيت‌هاي منفي در سربداران ـ در راس آنان قاضي شارع ـ پيچيده بودند، سخنانشان قابل تامل بود و برخلاف ضد قهرمانان دهه 60 قهقهه نمي‌زدند و علنا شراب خواري نمي‌كردند. مثلا به ياد بياوريد ديالوگ علي نصيريان، بازيگر نقش قاضي‌شارع را بعد از سكانس به دار زدن 15 نفري كه مدعي شده بودند شيخ خليفه هستند كه گفت: «يا شيخ در ميان اين بردار شدگان هست يا نيست. اگر هست كه مرده است و اگر نيست ديگر شيخ نيست كه 15 تن را فديه خود كرد!»
در اين ميان نبايد از نقش مرحوم كيهان رهگذار كه نويسنده فيلمنامه سربداران و ابوعلي سيناست غافل شد، محققي كه تاريخ را مي‌كاويد و تبديل به ديالوگ‌هاي زيبا و دراماتيك مي‌كرد و البته خيلي زود در سال 1372 درگذشت. نكته طنزآميزي كه مي‌توان در سريال سربداران به آن اشاره كرد، سهولتي بود كه براي نمايش چهره مغولان براي سازندگان وجود داشت، در آن سال‌ها به دليل جنگ داخلي افغانستان موج عجيب مهاجرت و فرار افاغنه به ايران آغاز شده بود و سازندگان سربداران براي نمايش مغولان دستشان باز بود، حتي گفته مي‌شود گروه سازنده براي انتخاب بازيگران نقش‌هاي مغولي، به اردوگاه‌هاي اسكان افاغنه نيز سر زده و از آنها استفاده كرده بودند. شايد اغراق نباشد اگر بگوييم يكي از دلايل ايجاد چهره منفي از افاغنه در سال‌هاي بعد، نقش‌آفريني آنان در سريال سربداران در نقش متجاوزان و اشغالگران ايران بود.
جام جم
ارسال نظر