در تركيه چه مي‌گذرد؟

پارسينه، سرويس بين الملل - چرا كشوري كه مي‌خواست الگوي بهار عربي باشد؛ ناگهان دچار خيزش‌هاي گسترده مترضان داخلي شد؟ اردوغان كه تا هفته قبل، مغرورانه از موفقيت زمامداري خود سخن مي‌گفت، اين روزها بايد در پي راه حلي براي برون‌رفت از بحران مشروعيتي باشد كه ممكن است به سقوط دولت وي بينجامد. سرويس بين الملل پارسينه به زمينه‌هاي اين اعتراضات مي‌پردازد.

به گزارش سرويس بين الملل پارسينه در ظاهر همه چيز از اعتراض به تخريب محيط زيست آغاز شد. در روز 28 مه معادل 7 خرداد حدود 50 نفر با تجمع در برابر پارك گزي در ميدان تقسيم، به قطع درختان اين پارك 70 ساله اعتراض كردند و خواستار ممانعت از تخريب يان مكان شدند. برخورد پليس با اين تجم، اعتراضاتي را جرقه زد كه آتش آن بسياري از شهرهاي تركيه را در بر گرفت. با اين حال نويسنده اعتقاد دارد نطفه اعتراضات خياباني در روزهاي قبل بسته شده بود.

چهار روز پيش از اين تجمع، رجب طيب اردوغان قانون محدوديت عرضه مشروبات الكلي را تصويب كرد. مصوبه‌اي كه اقتصاد تركيه را تحت تأثير جدي قرار مي‌دهد؛ ‌اما به نظر مي‌رسد تأثير امنيتي و سياسي آن بيش‌تر باشد. دومين نكته مهمي كه به نظر مي‌رسد ريشه اعتراضات فعلي باشد، احداث پل بزرگ سلطان سليم و برنامه تخريب پارك و ساختمان آتاتورك باشد.

براي فهم دقيق‌تر تحولات تركيه بايد اخبار تعيين كننده را به صورت جزئي مرور كرد. جمعه 24 مه معادل 3 خرداد، دولت رجب طيب اردوغان قانون محدوديت عرضه مشروبات الکلي را تصويب کرد. طبق اين قانون، فروش مشروبات الکلي از ساعت 10 شب تا 6 صبح، و نيز تا يکصد متري مساجد و مدارس، ممنوع اعلام شد.


اين قانون تأثيرات وخيم بر وضع مالي رستوران‫ها و بارها، و گروه کثيري که از طريق توليد و واردات و صادرات و فروش مشروبات الکلي ارتزاق مي‌کنند، بر جاي مي‌نهد و نارضايتي عميق آن بخش از جامعه را به ويژه در شهرهايي چون استانبول و آنکارا، که به گشت‏هاي شبانه در رستوران‫ها و بارها علاقمند يا معتادند، برمي‫انگيزاند. در ترکيه 185 هزار کيوسک مجوز فروش مشروبات الکلي دارند، که مانند کيوسک‏هاي مشابه در ساير نقاط جهان، مشتريان آن‌ها عموماً در اواخر شب خريد مي‌کنند، و درآمد دولت از ماليات بر مشروبات الکلي ساليانه چهار ميليارد و 300 ميليون دلار بوده است.

گفتني است ترکيه از نظر توريسم رتبه ششم را در جهان داراست و در سال 2011 حدود 5/ 31 ميليون توريست خارجي از ترکيه ديدن کرده‌اند.

بي‌ترديد تصويب همين قانون كفايت مي‌كند تا بخش‌هاي عمده‌اي از جامعه تركيه در انتظار جرقه‌اي باشند تا بتوانند خشم‌هاي خود را به خيابان بريزند. با اين حال نبايد افق ديد خود را صرفاً به بد اقتصادي اين قانون فروكاست. بخش مهمي از جامعه تركيه را لائيك‌هايي تشكيل مي‌دهند كه نگران رشد باورها و اقدامات اسلامگرايانه در دولت اردوغان هستند. اين بخش از جامعه از ماه‌ها و حتي سال‌ها قبل با حساسيت و نگراني پي‌گير مواضع و اقدامات اردوغان و حاميان آن بودند. سخنان نسبتاً تند و بي‌سابقه اردوغان در جمايت از تصويب اين قانون، زنگ خطر را شديدتر از هر زماني در گوش‌هاي لايه‌هاي لائيك اين جامعه نواخت: «قانوني را که دو دائم‌الخمر وضع کرده‌اند محترم مي‫شمريد، چرا قانوني را که مبتني بر دين است رد مي‌کنيد؟» جامعه لائيك با خود مي‌گويند اولاً اردوغان احساس منفي بسيار شديدي نسبت به لائيك‌ها - كه عمدتاً مشروب مي‌نوشند - دارد و زمينه براي اعتماد به آن‌ها وجود ندارد و حتي همين موضوع دستمايه تحقير عمومي مي‌شود؛ ثانياً اگر اين منطق قابل پذيرش باشد، بايد تك‌تك قوانين شريعت را احيا كرد و به اين ترتيب نه‌تنها لائيسيته كه حتي سكولاريسم نيز از جامعه تركيه بايد رخت بربندد! به اين ترتيب، بخش لائيك اين كشور و گروه‌هاي حامي سكولاريسم و لائيسيته، طبق قاعده «سرچشمه بتوان بستن به بیل / چو پر شد نتوان بستن به پیل» مي‌خواهند هشدار گوشمالي سنگيني به اردوغان دهند تا با اتكا به پيروزي در انتخابات‌هاي اخير و البته موفقيت‌هاي اقتصادي و سياسي، به فكر تغيير عميق بافت دروني حكومت و احياء شريعت مبادرت نورزد.


سومين نكته قابل ذكر، بي‌اعتنايي نسبي اردوغان به آتاتورك و ميراث فكري وي است. اردوغان كه در جواني سابقه زندان رفتن به جرم توهين به آتاتورك را در كارنامه دارد؛ از همان بدو صعود در ساختار سياسي كشور نوعي رويكرد دوگانه در قبال كمال آتاتورك پيش گرفت كه حساسيت‌هايي را برمي‌انگيخت. او در ماه‌هاي اخير گام‌ها و سخنان محسوس‌تري در اين راستا بيان كرده كه براي حاميان و هواداران آتاتورك بسيار هشدار دهنده است. اردوغان با كردها به توافقات نسبي رسيده است؛ در دياربكر هواداران اوجالان با پرچم كردستان و زبان كردي برنامه‌هاي وسيع برگزار مي‌كنند و وزراي كرد به كابينه راه يافته‌اند و حتي اردوغان وعده داده براي به رسميت شناختن زبان كردي به مذاكره بنشيند. از سوي ديگر بي‌اعتنايي آشكاري به آتاتورك دارد. در رسانه‌هاي تركيه، عبارت «دو دائم الخمر» اردوغان را به آتاتورك و معاون امينش (عصمت اينونو) تعبير كردند كه واكنش‌هاي منفي سياسيون و خبرنگاران را موجب شد؛ اما اردوغان حاضر به توضيح نشد و با شكوت خود نشان داد كه منظور از دائم الخمر، همين مصطفي كمال پاشا (آتاتورك) است. بخش ناسيوناليست تركيه و حاميان آتاتورك، نمي‌دانند سكوتشان تركيه را به كدام سمت مي‌برد؛ زيرا توافقات آنكارا با كردها قريب الوقوع به نظر مي‌رسد. در نتيجه ناسيوناليست‌ها در پي فرصتي بودند تا اردوغان را وادار به عقب‌نشيني سازند. همين اتراضات جرقه مهمي بود؛‌به ويژه آن‌كه دولت مي‌خواهد ساختمان فرهنگي آتاتورك در ميدان تقسيم را تخريب كرده و به جاي آن پاساژ تجاري بنا كند!