چه عواملى در تحقق رجاء و اميدوارى مؤثرند؟

پارسینه-گروه فرهنگی: اگر ايمان و تلاشهاى انسان در مسير ايمان، زمينه ساز اميد است، باز بودن باب توبه، پذيرفته شدن شفاعت اولياى خدا، و گستردگى رحمت خدا، يك رشته عواملى است كه بذر اميد را در مراحل بعد در قلوب انسان مى پاشند، يعنى پس از ايمان و تلاش، بايد اين عوامل را كه قرآن به آنها اشاره مى كند عوامل درجه دوم براى ايجاد رجا و اميد در قلوب دانست. اينك بيان آنها:

1. مغفرت گسترده خدا

نخستين عامل آفريننده اميد در قلوب افراد با ايمان، پس از تلاش هاى شايسته، همان اعتقاد به رحمت گسترده خدا است، خدايى كه رحمت او بر خشم او مقدم مى باشد.([1])

قرآن در مواردى بر اين معنى، تصريح كرده و مى فرمايد:

(قُلْ يا عِبادىَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّاللّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِيمُ).([2])

«بگو به آن بندگانم كه در ارتكاب گناه زياده روى كرده اند از رحمت خدا مأيوس نباشند، خداوند همه ى گناهان را مى بخشد او بخشاينده ومهربان است».

و در آيه ديگر مى فرمايد:

(...وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَة لِلنّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ...).([3])

«پروردگار تو به مردم در حالى كه ستمكار و گناهكارند، داراى بخشايندگى است».

اين گونه آيات بخصوص آيه دوم، مربوط به آن نوع بخشايندگى است كه گاهى بدون توبه شامل حال بندگان مى گردد، و اگر مقصود آن نوع از بخشايندگى بود كه از طريق توبه عايد انسان مى گردد لفظ (على ظلمهم)(درحالى كه گنهكارند) لزومى نداشت. گذشته از اين، لحن آيه نخست، به گونه اى است كه نمى توان آن را بر خصوص حالت توبه حمل كرد زيرا لحن آيه از يك رحمت وسيع ومغفرت گسترده حكايت مى كند و مى خواهد در دل بندگان بدور افتاده ، نور اميد و بارقه رجا را روشن سازد.

2. استغفار فرشتگان

از عوامل اميد آفرين، طلب آمرزش فرشتگان است زيرا حاملان عرش و آنها كه پيرامون آن هستند در حق افراد با ايمان طلب آمرزش مى كنند آنجا كه مى فرمايد:

(الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرشَ وَمنْ حَولَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وََسِعَتْ كُلَّ شَىء رَحْمَةً وَعِلماً...).([4])

«فرشتگان حامل عرش و آنها كه دور آن هستند با ستايش خدا، او را تسبيح مى گويند هم خود به خدا ايمان دارند و هم درباره افراد با ايمان طلب آمرزش مى كنند و مى گويند پروردگارا! رحمت و علم بى نهايت تو، همه جا را فرا گرفته است».

3. شفاعت اولياى الهى

سومين عامل رجا و اميد، شفاعت اوليا خداوند است كه قرآن از آن درباره رسول گرامى به عنوان «مقام محمود» نام مى برد و مى فرمايد:

(وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً).([5])

«بخشى از شب را با انجام نمازهاى نافله، بيدار و متهجد باش، شايد خدايت تو را به مقام بس پسنديده برگزيند».

در آيه ديگر يادآور مى شود كه شفاعت خدا پيامبر را تا آن حد مى پذيرد كه او را راضى سازد آنجا كه مى فرمايد:

(وَلَسَوفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى).([6])

«خداى تو آن اندازه به تو مى دهد (و در سايه شفاعت تو گنهكاران امت را مى بخشد) كه تو راضى شوى».

آيا آيه نخست كه درباره لطف گسترده خدا سخن مى گويد بيشتر اميد آفرين است، يا آيه اخير كه مربوط به شفاعت پيامبر است، احاديث خاندان رسالت حاكى است كه آيه مربوط به شفاعت بيش از آيه نخست، رجا آفرين مى باشد. هر چند كه ديگران خلاف آن را برگزيده اند. ولى از اميرمؤمنان حديثى نيز نقل شده است كه قول نخست را تأييد مى كند.([7])

در پايان يادآور مى شويم كه با بودن يك چنين وسايل رحمت وعوامل اميد آفرين نبايد خود را فريب داد و به اميد اين عوامل از انجام وظايف خوددارى كرد. همان طور كه اميرمؤمنان (عليه السلام) مى فرمايد: عارف به مقامات خدايى كسى است كه مردم را از رحمت خدا مأيوس نسازد و آنان را از بازتاب گناهان مطمئن ننمايد([8]).([9])

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . يا من سبقت رحمته غضبه.

[2] . زمر/53.

[3] . رعد/6.

[4] . غافر/7.

[5] . اسراء/79.

[6] . ضحى/5.

[7] . به مجمع البيان، ج4، ص 503، ط صيدا. وبه احياء العلوم، ج4، ص 167 مراجعه بفرمائيد.

[8] . انما العالم الذى لايقنط الناس من رحمة اللّه و لايؤمنهم من مكر اللّه (كافى، ج1، ص 36).

[9] . منشور جاويد، ج3، ص 200ـ 203.

منبع:شفقنا