‫کل دانشگاه آزاد چقدر می ارزد ؟

با این حال اما از دشواری های مسیر نمی توان غافل بود، در بزرگی و پیچیدگی ساختار اقتصادی دانشگاه آزاد، همین بس که برخی آن را ریشه اصلی کشمکش های مدیریتی و سیاسی بر سر آن می دانند و از آن گذشته با وجود همه وعده ها و ادعاها، جستجو برای ترازنامه شفاف و قابل استناد مالی نتیجه ای در برندارد و برای استخراج درآمد و سرمایه این نهاد باید به نقل قول های شفاهی مسئولان آن در مصاحبه ها و سخنرانی ها دلخوش کرد.

سرمایه اولیه؛ یک میلیون تومان

تلاش برای سردرآوردن از مناسبات مالی بزرگ ترین ساختار آموزش عالی متمرکز کشور در اینترنت، پیش از همه چیز شاید به یافتن ماجرای تاسیس آن و مشاهده سرمایه اولیه اش منجر شود. طبق آنچه در خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس هیات موسس و امنای دانشگاه آزاد اسلامی آمده، تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی با اعطای سرمایه اولیه یک میلیون تومانی از سوی امام(ره) ممکن شده است.

او ضمنا با اشاره به این که امام اجازه حضور فرزندش را در ساختار دولت نمی داد، اعطای اجازه عضویت مرحوم احمد خمینی در هیات موسس دانشگاه آزاد را در واقع تاکیدی بر غیردولتی بودن این نهاد از سوی امام می داند.

شهریه؛ منبع لایزال درآمد

دانشگاه آزاد اسلامی، طبق اساسنامه اش نهادی غیردولتی و غیرانتفاعی است و بنابراین ردیف بودجه دولتی ندارد، یعنی از همان ابتدا قرار بر این بوده که این نهاد روی پاهای خودش بایستد. البته بعضی معتقدند این نهاد از بدو تاسیس تاکنون هماره از کمک های دولتی ـ از جمله در قالب اعطای زمین و سایر کمک های نه لزوما نقدی ـ برای توسعه خود بهره مند بوده و بدون کمک های دولت پا نمی گرفته است.

از سوی دیگر اما مسئولان هیات موسس این دانشگاه بر این اعتقادند که اساسا کمک مستقیمی از سوی دولت در کار نبوده است و عموم امکانات از قبیل زمین، ساختمان و مستحدثات دانشگاه آزاد اسلامی از طریق کمک های مردمی، همراهی نمایندگان مجلس، بزرگان شهرها و افراد خیر تامین شده است.

هر یک از این ادعاها درخصوص کمک های دولتی در خصوص اعطای زمین و توسعه دانشگاه آزاد که درست باشد، این مساله کتمان ناپذیر است که این نهاد از لحاظ بودجه جاری، متکی به درآمدهای خودش است و از ردیف بودجه دولتی ارتزاق نمی کند.

از سوی دیگر طبق گفته های گردانندگان این دانشگاه در مقاطع مختلف، شهریه دریافتی از دانشجویان، مهم ترین و شاید تنها منبع درآمدی این دانشگاه برای گرداندن امور آن است. فرهاد دانشجو، رئیس سابق دانشگاه آزاد از جمله افرادی بود که در زمان مدیریتش تلاش هایی برای افزودن ردیف های درآمدی دیگر به مجموعه درآمدهای این دانشگاه داشت تا اتکای صددرصدی به شهریه، کمتر شود، این که این تلاش ها صرفا در خروجی رسانه ها بوده یا نتایج عملی ای هم در پی داشته چیزی است که مدیران فعلی دانشگاه باید در مورد آن نظر دهند، اما نامبرده در مسیر درآمدزایی برای دانشگاه آزاد حتی تا تاسیس بانک نیز پیش رفت و در مصاحبه با رسانه ها گفت، درخواست تاسیس بانک دانشگاه آزاد را به بانک مرکزی فرستاده است.

درآمد سالانه در هاله ابهام

ابتدای گزارش گفته شد که تلاش برای دستیابی به ترازنامه شفاف منتشر شده که در آن ریز هزینه ها و درآمدهای دانشگاه آزاد احصا شده باشد ـ همچون سایر نهادهای عمومی ـ احتمالا بی نتیجه است اما جستجو در خروجی رسانه ها و اینترنت به یافتن نقل قول هایی منجر می شود که شاید برای تخمین درآمد سالانه این نهاد مفید واقع شود.

اولین نقل قول درخصوص درآمد دانشگاه آزاد مربوط به سال 86 است. آن طور که در مصاحبه یکی از افراد منتسب به هیات موسس دانشگاه آزاد در سال 86 مطرح شده جمع دریافتی دانشگاه از دانشجویان برای سال تحصیلی 86 ـ 85، حدود 990 میلیارد تومان بوده است.

او گفته که با احتساب یک میلیون و 300 هزار دانشجوی وقت دانشگاه آزاد، سرانه دریافتی دانشگاه حدود 790 هزار تومان به ازای هر دانشجو بوده است. مبلغی که به ادعای گوینده حدود یک پنجم هزینه سرانه وزارت علوم برای دانشجویان دانشگاه های دولتی در موعد مورد نظر بوده است.

نقل قول بعدی جدیدتر است و به زمان مدیریت فرهاد دانشجو در دانشگاه آزاد برمی گردد. او در مصاحبه ای گفته بود که 1500 میلیارد تومان درآمد سالانه دانشگاه است و همه این مبلغ از شهریه پرداختی دانشجویان تامین می شود.

البته اگر نقل قول دانشجو را آخرین اعلان عمومی درآمد دانشگاه آزاد بدانیم و مبلغ 1500 میلیارد تومان را ملاک قرار دهیم، به نظر می رسد این مبلغ با احتساب تعداد دانشجوی این دانشگاه و میانگین شهریه های دریافتی خدشه پذیر باشد؛ با احتساب رقم یک میلیون و 700 هزار دانشجوی این دانشگاه که از سوی مسئولان آن اعلام شده، سرانه دریافتی دانشگاه به ازای هر دانشجو، حدود 880 هزار تومان است.

اگر سرانه دریافتی طبق آنچه ذکر شد، در سال 86، 790 هزار تومان بوده باشد، افزایش 90 هزار تومانی آن در طول پنج یا شش سال کمی غیرمنطقی است و بعید است با واقعیت های موجود مطابقت داشته باشد.

از سوی دیگر دریافتی سالانه 880 هزار تومانی، به معنای شهریه 440 هزار تومانی هر ترم تحصیلی است و ناگفته پیداست که این مبلغ چندان واقع بینانه به نظر نمی رسد.

سرمایه 300 هزار میلیاردی

می گویند رقم اموال دانشگاه آزاد و سرمایه در گردش آن چنان نجومی است که هر دولتی را برای تصاحب مدیریتش وسوسه می کند.

این را البته بیشتر اصلاح طلبان طی تلاش محمود احمدی نژاد برای خلع عبدالله جاسبی از ریاست دانشگاه آزاد می گفتند اما فارغ از همه این مسائل، سرمایه دانشگاه آزاد مگر چقدر است و قانونا متعلق به کیست که این همه حرف وحدیث در مورد آن وجود دارد؟ اگر به دنبال پاسخ این پرسش هستید، کمی دیگر تحمل کنید و چند سطر پایانی گزارش را هم بخوانید؛

اول این که اموال و دارایی هایی ثابت و مستقیم و غیرمستقیم، منقول و غیرمنقول دانشگاه متعلق به نهاد دانشگاه آزاد اسلامی است و بر حسب مفاد اساسنامه آن چنانچه دانشگاه منحل شود، تمام اموال و دارایی ها پس از تسویه بدهی ها به وزارت علوم یا وزارت بهداشت و درمان منتقل می شود.

همان سال 88 که اوج دعوای مدیریتی بر سر دانشگاه آزاد درگرفته بود و هیات موسس این دانشگاه با ترفند «وقف» سعی در خنثی سازی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و البته تدابیر دولت برای تصاحب مدیریت دانشگاه داشت، کریم زارع، عضو هیات امنا و معاون وقت دانشگاه آزاد اسلامی در مصاحبه ای گفت که طبق برآوردهای دانشگاه، ارزش منطقه ای اموال این دانشگاه 40 هزار میلیارد و ارزش غیرمنطقه ای این اموال 250 هزار میلیارد تومان است.

او البته تاکید کرده بود که این مبالغ برای املاک و مستغلاتی هستند که سندشان به نام دانشگاه آزاد خورده و املاکی که سندشان هنوز به نام نشده یا در حال به نام شدن است در این فرآیند محاسبه نشده است.

این رقم البته در مصاحبه های بعدی مسئولان این دانشگاه از جمله همین آقای کریم زارع در سال 90 و فرهاد دانشجو در سال 91 افزایش یافت و مبلغ 300 هزار میلیارد تومان سرمایه این دانشگاه و ارزش اموال و دارایی های آن عنوان شد. رقمی که ـ چنانکه بالاتر اشاره شد ـ فرهاد دانشجو را به صرافت تاسیس بانکی برای این دانشگاه انداخت. او گفته بود: دانشگاه آزاد 300 هزار میلیارد سرمایه دارد که در این بین مبلغ 400 میلیاردی سرمایه اولیه تاسیس یک بانک رقم زیادی محسوب نمی شود.

عباس رضایی ثمرین - جام جم