نشانه های کم خونیِ ناشی از فقر آهن

کم خونی بیماری شایعی است که به دلایل متعددی مانند کمبود گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین بروز می‌کند و فرد مبتلا را با مشکلاتی مانند خستگی مزمن و کاهش توانایی انجام امور روزمره مواجه می‌کند. متأسفانه خیلی‌ها کم خونی را بیماری ساده‌ای می‌دانند که می‌توان خودسرانه و تنها با تهیه چند قرص آهن از داروخانه آن را مداوا کرد. در حالی که متخصصان معتقدند کم خونی می‌تواند نشانه‌ای از یک یا چند بیماری باشد.

از این گذشته، درصورت سهل انگاری در مداوا،‌ کم خونی می‌تواند به عوارض جبران ناپذیری مانند پرکاری قلب و در نهایت به گشاد شدن قلب منجر می‌شود.

دکتر غلامرضا باهوش در گفت‌و‌گو با «ایران» در خصوص کم خونی و فقر آهن می‌گوید:« کم خونی فقر آهن نوعی بیماری است که فرد به دلیل کاهش میزان آهن بدن به آن دچار می‌شود. از آنجایی که آهن بر عملکرد اعضای مختلف بدن تأثیر ویژه‌ای دارد، فقر آهن می‌تواند فرد بیمار را با مشکلات جبران ناپذیری روبه‌رو کند.»

وی در ادامه با اشاره به علائم این بیماری می‌افزاید:« فقر آهن باعث می‌شود فرد به مرور زمان مشکلات مختلفی را تجربه کند که از میان آنها می‌توان علائم عصبی، خستگی زودرس،‌ احساس کسالت، سرگیجه، سردرد،جاری شدن آب دهان هنگام خواب، کم شدن آستانه تحمل و کندی حرکت نام برد. به عنوان مثال فقر آهن با تأثیر بر عملکرد سیستم عصبی مرکزی سبب می‌شود انتقال عصبی به کندی صورت گرفته و فرد عوارض ناخوشایندی را تجربه کند.زود خسته شدن مشکل دیگری است که اغلب خانم‌های مبتلا به کم خونی از آن شکایت می‌کنند. رنگ پریدگی و تپش قلب و تنگی نفس علائم دیگری هستند که در هنگام حاد شدن بیماری فرد با آن روبه‌رو خواهد شد. در چنین مواقعی بیمار با شکایت از تنگی نفس به پزشک مراجعه می‌کند و می‌گوید با بالا رفتن از چند پله دچار نفس تنگی می‌شوم در حالی که در گذشته راحت می‌دویدم و از پله‌ها بالا می‌رفتم.»

به گفته دکتر باهوش، نکته مهم این است که خانواده‌ها نباید منتظر ظهور رنگ پریدگی برای اثبات کم خونی باشند زیرا رنگ پریدگی بخصوص در کودکان جزو آخرین علائم کم خونی ناشی از فقر آهن است که در آن هنگام فرد دچار علائم عصبی یا خستگی‌های مفرط می‌شود.به‌طوری که حس حرکت را ندارد و نمی‌تواند امور روزمره خود را مانند گذشته انجام دهد. این وضعیت در کودکان با گوشه‌گیری و تمایل نداشتن به بازی با همسالان، نمایان می‌شود. کودکی که دچار فقر آهن است به دلیل خستگی حتی از بازی با دوستانش کناره‌گیری می‌کند. این حالت معمولاً به عنوان تنبلی او تعبیر می‌شود در حالی که او مقصر نیست.

این متخصص خون و آنکولوژی با تأکید بر اینکه والدین نباید اجازه بدهند کم خونی فرزندشان به مرحله‌ای برسد که دچار رنگ پریدگی شوند،‌ تصریح می‌کند:« رنگ پریدگی در مراحل حاد کم خونی فقر آهن رخ می‌دهد. در این مرحله یادگیری کودک نیز دچار اختلال خواهد شد زیرا سطح آهن خون در فرایند یاد‌گیری کودکان نقش مهمی دارد.»

این متخصص خون و آنکولوژی کودکان در مورد عوامل ایجاد این بیماری می‌افزاید که ابتلای فرد به بیماری‌های انگلی، قرار گرفتن زنان در سن باروری، مشکلات دستگاه گوارش و بیماری‌های خونریزی دهنده که در آنها رنگ مدفوع عوض شده و فرد به دل ‌دردهایی مبتلا می‌شود که حتی شب‌ها او را از خواب بیدار می‌کند یا با غذا خوردن دل درد پیدا می‌کند یا دل‌ دردش بهبود می‌یابد، همه باعث می‌شود فرد بخشی از خون خود را از دست داده به کم خونی فقر آهن مبتلا شود.

البته در بسیاری از موارد هم مشاهده شده، تغذیه نامناسب ابتلا به کم خونی را در پی داشته است. به عبارت دیگر هنگامی که فرد به هر دلیلی مواد غذایی حاوی آهن را دریافت نکند یا در کنار مواد حاوی آهن، خوراکی‌هایی مصرف کند که از جذب آهن جلوگیری می‌کند، با کاهش ذخیره آهن روبه‌رو خواهد شد. مثال ملموس این شیوه تغذیه استفاده از عدس پلو به همراه ماست است. ماست با داشتن مقدار زیادی کلسیم مانع جذب آهن عدس خواهد شد.

وی در ادامه با توضیح آهن ارگانیک و غیرارگانیک اظهار می‌کند:« آهن ارگانیک به آهنی گفته می‌شود که در گوشت یافت می‌شود. این نوع از آهن براحتی با خوردن غذا جذب بدن می‌شود اما آهن غیرارگانیک به آهن موجود در حبوبات،‌ سبزی‌ها و همچنین آهن‌های دارویی گفته می‌شود. این نوع آهن باید با شکم خالی مصرف شود. همچنین این دسته از خوراکی‌ها نباید همراه مواد حاوی کلسیم استفاده شود یا به هیچ وجه نباید قبل یا پس از خوردن مواد غذایی حاوی آهن ارگانیک چای نوشید.»

عضو انجمن خون و آنکولوژی هشدار می‌دهد: بسیاری از کودکان در دوران شیرخوارگی دچار فقر آهن می‌شوند. در واقع استفاده از قطره آهن از سن 4 یا 6 ماهگی مهم است و البته استفاده صحیح قطره‌های مکمل آهن بسیار مهم تر است. متأسفانه گاهی مشاهده می‌شود والدین همراه این قطره‌ها به کودک شیر می‌دهند که این امر باعث جذب نامناسب آهن در بدن کودک خواهد شد. زیرا آهن در محیط اسیدی معده جذب بدن می‌شود. هنگامی که غذا و بخصوص لبنیات وارد معده می‌شود اسید معده خنثی شده در فرآیند جذب اختلال ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است، آهن با شکم خالی و یک ساعت قبل از غذا و دو ساعت بعد از غذا مصرف شود.

به گفته دکتر باهوش،‌ اگر شدت فقر آهن به حدی باشد که فرد را به کم خونی مبتلا کند باید حتماً تحت نظر پزشک از درمان دارویی استفاده شود اما اگر فقر آهن کم باشد و به مرحله بروز علامت نرسیده باشد، منابع غذایی غنی از آهن به مرور این مشکل را رفع خواهد کرد.

وی در خاتمه با تأکید براینکه عوارض این بیماری پایدار نیست و با درمان، مشکلات رفع می‌شود مگر اینکه کم خونی عوارض قلبی گذاشته باشد، توصیه می‌کند: برای پیشگیری از کم خونی بهتر است گوشت قرمز و جگر در سبد غذایی خانواده قرار گیرد. همچنین خانم‌ها در سن باروری باید هفته‌ای یک قرص آهن مصرف کنند.