ابعاد سیاسی نامه رهبری به رئیس‌جمهور/ از تضمین خاتمه PMD تا تضمین رفع تحریم‌ها

متن ابلاغیه رهبر معظم انقلاب اسلامی به حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی، ریاست محترم جمهوری در خصوص چگونگی آغاز اجرای توافق هسته‌ای ایران و شش کشور، موسوم به برجام، نکات قابل ملاحظه‌ای را در برداشت. ایشان مصوبه شورای عالی امنیت ملی را با رعایت «9 شرط یا ملاحظه» مورد تائید قرار دادند. متن نامه معظم‌له به رئیس‌جمهور از اینجا قابل مطالعه است.

در بررسی مجموع ملاحظات مطرح شده و فحوای نامه فوق الذکر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد، هرچند که حتما موارد دیگری نیز به چشمان تیزبین دیگر تحلیل‌گران خواهد رسید:

1- نوع شروط مطرح شده در این نامه، از جنسی است که می‌توانست در مصوبه مجلس شورای اسلامی مورد تصریح واقع شود. به زبان ساده، با وجود برخی شایعاتی که به هنگام تصویب قانون اخیر مجلس مطرح شد، کاملا مشخص است که این قانون اگرچه مورد احترام رهبری است اما تمام نظرات ایشان را تامین نکرده و واضعان آن در برداشت صحیح از نگرانی‌های نظام در خصوص برجام، خیلی موفق نبوده‌اند.

2- تصریح مقام معظم رهبری به وجود برخی نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری در برجام، بیان‌گر آن است که ایشان به سند برجام، انتقاداتی جدی دارند، اگرچه زحمات کشیده شده از سوی تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، همواره از جانب معظم‌له مورد نظر بوده است.

3- یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح شده در نامه رهبر انقلاب اسلامی به آقای روحانی، از نظر نگارنده این سطور، ایجاد تضمین برای خاتمه بحث مناقشه‌برانگیز «موارد نظامی احتمالی» یا همان PMD است. بر اساس دستور صریح رهبری به عنوان شرط تائید برجام، پیش از مختومه شدن مناقشه PMD، نباید تغییر ساختار رآکتور اراک و خروج اورانیوم غنی شده از کشور آغاز شود. این دو اقدامی است که طرف غربی به شدت خود را ملزم به انجام آن می‌بیند، لذا برای حصول آن حاضر به پرداخت هزینه است. با این تدبیر رهبری که پیش از این مورد پیشنهاد برخی تحلیل‌گران نیز قرار گرفته بود، روشن است که عهدشکنی برای آژانس نه چندان خوش‌سابقه بین‌المللی انرژی اتمی سخت‌تر خواهد شد.

4- بر اساس الزامات 9 گانه تعیین شده از سوی رهبر معظم انقلاب، معامله اورانیوم غنی‌شده موجود در برابر کیک زرد و ایجاد تغییرات در رآکتور آب سنگین اراک به دو موضوع مهم مشروط گردیده است: اول، پایان پرونده PMD که در بند قبل توضیح داده شد؛ دوم، وجود قرارداد قطعی و مطمئن با «تضمین‌های کافی». طبعا اینکه تضمین‌های مزبور چه باشد، امری فنی - حقوقی است که باید در نهادهای ذیربط نظیر شورای عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار گیرد.

5- با یکی از الزامات طرح شده از سوی رهبری، برجام از صرف توافق، به یک تضمین برای تداوم رفع تحریم‌ها تبدیل شده است: «در سراسر دوره‌ 8 ساله، وضع هرگونه تحریم در هر سطح و به هر بهانه‌ای (از جمله بهانه‌های تکراری و خودساخته‌ تروریسم و حقوق بشر) توسط هر یک از کشورهای طرف مذاکرات، نقض برجام محسوب خواهد شد و دولت موظف است طبق بند 3 مصوبه‌ مجلس، اقدام‌های لازم را انجام دهد و فعالیت‌های برجام را متوقف کند.» بر اساس این تدبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی، برجام از صرف یک توافق، به یک تضمین مبدل شده است. از این پس طرف غربی می‌داند که به هر بهانه‌ای تحریم‌های رفع شده را بازگرداند، با واکنش ایران مواجه خواهد شد. جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده بارها در جلسات استماع کنگره تصریح کرد که دست آمریکا برای اعمال هرگونه تحریم علیه ایران در موضوعات غیرهسته‌ای باز خواهد بود. این تدبیر رهبری، دست ایالات متحده را می‌بندد مگر آنکه واشنگتن، خود بخواهد برجام دیگر اجرا نشود.

6- جلوگیری از تفسیر بخش‌های مبهم برجام بر اساس خواسته‌های طرف غربی، از دیگر تدابیر رهبر انقلاب در الزامات 9 گانه است. مقام معظم رهبری، مرجع تفسیر را متن مذاکرات معرفی نموده‌اند که مشخصا راه را بر تفسیر به رای طرف غربی خواهد بست.

7- «وجود پیچیدگی‌ها و ابهام‌ها در متن برجام و نیز گمان نقض عهد و تخلفات و فریبکاری در طرف مقابل بویژه آمریکا، ایجاب می‌کند یک هیأت قوی و آگاه و هوشمند برای رصد پیشرفت کارها و انجام تعهدات طرف مقابل و تحقق آنچه در بالا بدان تصریح شده است،‌ تشکیل شود. ترکیب و وظایف این هیأت باید در شورای عالی امنیت ملی تعیین و تصویب شود.» با این تدبیر رهبری نیز، برجام در ایران صاحب متولی مشخص و فراجناحی خواهد شد که تعیین آن برعهده شورای عالی امنیت ملی قرار گرفته است. این امر باعث می‌شود که یک نظر ملی مشخص، همواره در خصوص نحوه اجرای برجام وجود داشته باشد و در مواقع نیاز، مورد استناد قرار گیرد؛ بالاخص آنجا که کشور در خصوص عهدشکنی طرف غربی ممکن است دچار مباحثات سیاسی شود.

8- در کل آنچه از نامه اخیر رهبری به رئیس‌جمهور برمی‌آید را در یک تفسیر کلان سیاسی چنین می‌توان ارزیابی کرد:

8-1- تائید برجام مشروط است، نه مطلق. این مشروطیت از آن روست که در برجام، ضعف‌های ساختاری و فرازهای قابل تفسیر وجود دارند.

8-2- پیش از برخی اقدامات اساسی مصرح در برجام که برعهده ایران است، باید مساله PMD و بهانه‌گیری‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تعیین تکلیف و یک‌سره شود.

8-3- برای ایران، مهم‌تر از عجله در اجرای برجام، کیفیت محصول آن یعنی رفع کامل تحریم‌های ظالمانه است.

8-4- نباید با هیچ بهانه‌ای، راه بازگشت تحریم‌ها یا بقای ساختار آنها باز گذاشته شود.

8-5- برجام رویکرد ایران نسبت به ایالات متحده و نیات آن کشور را تغییر نمی‌دهد.

8-6- رفع تحریم‌ها اگرچه لازم است، اما نوش‌داروی رفع تمام مشکلات نیست بلکه کشور باید به منابع درونی چشم بدوزد.