آمریکا و ایران،تفاهم دولت ها یا تنازع حاکمیت ها

پارسینه/آرش رازانی: خبر تصویب قانون محدودیت ویزا برای اتباع ایران ،سوریه، عراق و سودان یا اتباع کشورهای دیگر که به این کشور ها سفر کنند ،واکنش های زیادی را در روزهای اخیر برانگیخته است؛ از اعتراض دستگاه دیپلماسی ایران و اتحادیه اروپا تا نامه جان کری به ظریف در تصریح اینکه اجرای این قانون به نحوی خواهد بود که به برجام لطمه ای وارد نشود.

این موضوع،علامت سوال مهمی در برابر برجام و تفاهم بین المللی در باره قضیه هسته ای ایران قرار داده است.ابهام اینجاست که از تفاهم در آن سطح بین ایران و آمریکا حاصل شده است،دلیل تصویب چنین قانونی چیست و تصریح تفکیک بین این قانون و برجام از جانب وزیر امور خارجه آمریکا از چه روست؟این "یک بام و دو هوا" را چگونه می توان تفسیر نمود؟

واقعیت این است که نه در ایران و نه در آمریکا ،تمام حاکمیت در "دولت" خلاصه نمیشود. به تعبیری، دولت های ایران و آمریکا مانند فرانسه یا آلمان آیینه تمام نمای حاکمیت نیستند و در بسیاری موارد بین جهت گیری ها و تصمیمات دولت و کل حاکمیت، تفاوتهایی دیده می شود.

در مورد پرونده ی هسته ای ایران ،با وجود اینکه تمایل هر دو حاکمیت بر حل و فصل این موضوع به شیوه ی برد- برد در حداقل پنج سال اخیر وجود داشته است ،اما مثلا در ایران تفاوت جهت گیری دولت احمدی نژاد با مجموعه ی حاکمیت در نحوه ی حل و فصل موضوع مانع از حصول توافق بود.

پس از حصول توافق بر مبنای برجام و آغاز فرایند فیصله موضوع هسته ای ایران، از هر دوسو تاکید عناصر دیگر حاکمیت نظیر نظامیان عالی رتبه یا سیاستمداران صاحب قدرت غیر دولتی بر وجود اختلافات ریشه دار و عدم نزدیکی سایر مواضع حاکمیت ها در موارد ی غیر از قضیه هسته ای به گوش می رسد. دولت ها نیز به واسطه ی این که قسمتی از بدنه حاکمیت کشور خود هستند، در این موارد حدود خواسته شده ی حاکمیت را با لحنی مطابق با موازین دیپلماتیک حفظ می کنند. بدین لحاظ است که موضوع فلسطین یا حمایت از تروریسم در منطقه با کماکان با گفتمان متفاوت از دو طرف مطرح و بر مواضع گذشته پا فشاری می گردد.

در باره ی ادعای نقض برجام توسط مصوبه اخیر و توضیح و تعهد جان کری بر عدم ارتباط این مصوبه با برجام ، چندی قبل شاهد مورد مشابهی از جانب ایران بودیم. آزمایش موشک دور برد " عماد که در همان روزهای بررسی پایان پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران انجام شد و اعتراض مشابهی از سوی آمریکا مبنی بر نقض برجام توسط این آزمایش را به دنبال داشت .موضع اتخاذ شده توسط دستگاه دیپلماسی ایران مشابه همین موضع گیری اخیر جان کری بود.

بدین ترتیب ،شاید بتوان تصویب این مصوبه در کنگره و امضای آن توسط اوباما را پاسخ مشابه در صفحه شطرنج روابط بین ایران و آمریکا و قسمتی از یک برنامه ی کلان تلقی کرد.

اختلاف بین ایران و آمریکا بسیار عمیق تر و گسترده تر از قضیه هسته ای است. دولت های ایران و آمریکا نیز نه در حال حاضر و نه هیچ زمان دیگری به تنهایی قادر به حل کلی این اختلافات بدون حمایت طولانی مدت کل حاکمیت نخواهد بود.

فرایند ی که در حال حاضر توسط دولت های ایران و آمریکا در دست اجراست ، هم افزایی نیروی حاکمیت با هنر دیپلماسی در جهت کاهش بحران های ساخته شده توسط توطئه گران بین المللی بین دو کشور و دور کردن کشورهای متبوع خود از منطقه ی خطر و رویارویی های ویرانگر است..

البته این فرایند در فیصله بحران سوریه با تصویب قطعنامه ای در شورای امنیت - که به اذعان جان کری بسیار شبیه طرح پیشنهاد ایران در باره ی سوریه بوده و توسط دولت اسد نیز پذیرفته شده است- در حال ادامه است. باید منتظر ماند و دید که پتانسیل حاکمیت در ایران و آمریکا برای ادامه ی فرایند "فیصله ی گام به گام بحران ها" تا کجا در راستای اراده ی دولت ها اعمال خواهد گردید؟