زمانی به‌نام حیوانات وقف می‌کردیم!

مردم چین و برخی از کشورهای آسیای شرقی و اروپایی در رستوران‌ها یا مسابقات آشپزی ماهی را زنده زنده سرخ می‌کنند یا شکم یک سگ زنده را می‌برند و از گوشت تازه آن غذا درست می‌کنند. سرو مغز گرم میمون در برخی از رستوران‌های کشورهای سرق آسیا مرسوم و خیلی هم گران است. فیلم‌های منتشر شده از این صحنه‌ها در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند.

در کنار آزار این‌چنینی حیوانات، برخی هم وقت‌شان را صرف نگهداری حیوانات می‌کنند؛ از تمساح و مار گرفته تا سگ و گربه! البته به اعتقاد برخی مدافعان حقوق حیوانات، این کار هم نوعی حیوان‌آزاری است و برخی برای پرستیژ بیشتر این کار را انجام می‌دهند. این در حالی است که از قدیم الایام در شهرهای مختلف ایران حقوق حیوانات مورد احترام بوده‌ و برای جلوگیری از خشونت علیه حیوانات برخی زمین‌هایشان را وقف می‌کردند تا اگر حیوانی کسی را متضرر کرد، این خسارت از طریق محصولات زمین وقف شده، جبران شود.

ایرج افشار و عبدالوهاب طرار در کتابچه موقوفات یزد از وقف‌هایی که برای حیوانات صورت می‌گرفته، یادکرده‌اند. برای مثال در روستای «عزآباد» یزد وقف نامه‌ای وجود دارد که واقف آن بخشی از اراضی خودش را برای صرف طعمه‌ی سگ کور وقف کرده است.

حدود 300 سال قبل هم یکی از وقف کنندگان شهر اصفهان، زمین کشاورزی‌اش را وقف غذای پرندگان می‌کند و هر سال در آن زمین گندم و جو کاشته می‌شد. پس از برداشت محصول و پرداخت حق‌الزحمه کشاورزان، مابقی گندم و جو برای زمستان انبار و این گندم‌ها در بیابان‌های اطراف اصفهان که محل زندگی و رفت و آمد پرندگان بود، پاشیده می‌شد، تا پرندگان گرسنه نمانند.

یکی از موقوفات جالب و عجیب در سال‌های دور در مشهد مقدس موقوفه‌هایی برای سگ‌ها بود. این موقوفات، درواقع محل‌هایی برای نگهداری سگ‌ها بوده است. سگ‌هایی که همراه با کاروان‌های زائران مشهد مقدس بوده‌اند و برای حفظ حرمت حرم مطهر امام رضا (ع) اجازه ورود به محدوده حرم را پیدا نمی‌کردند. صاحبان این سگ‌ها به موقوفه‌هایی که به همین منظور احداث شده بود، می‌رفتند و سگ‌ها را به آن جا می‌سپردند تا ضمن نگهداری، خوراک سگ‌ها نیز تامین شود.

در منطقه «بشرویه» در استان خراسان جنوبی هم زمین وقفی وجود دارد که نام آن را «بند گربه‌ای» گذاشته‌اند. زمینی که صاحب اولیه‌اش، آن را برای ممانعت از اذیت کردن گربه‌ها وقف کرده است. به این ترتیب که صاحب خانه در بشرویه حق نداشت گربه را به دلیل ربودن گوشت مورد اذیت قرار دهد. همچنین حق نداشت افراد خانواده را به دلیل سهل‌انگاری در نگهداری گوشت مورد مواخذه قرار دهد، بلکه با مراجعه به شخصی که زمین گربه‌ای در دست او بود، وجه گوشت ربوده شده توسط گربه را دریافت می‌کرد.

یک مردم‌شناس درباره رعایت حقوق حیوانات در خراسان جنوبی به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: رعایت حقوق حیوانات از قدیم‌الایام در خراسان جنوبی و بخصوص در شهرستان بشرویه مطرح بوده است و حتا اسناد آن نیز از صحت این موضوع خبر می‌دهد.

سرو مغز میمون

احمد برآبادی درباره وقف گربه در شهرستان بشرویه بیان می‌کند: این امر مربوط به دوران قاجار است و احتمالا پیش از این دوره نیز چنین فرهنگی وجود داشته است و یکی از سفرنویسان نیز در سفر به بشرویه نقل می‌کند، اینجا آنقدر با حیوانات مهربانانه رفتار می‌شود که عن‌قریب است که این شهر حیوانات وحشی شود.

او اضافه می‌کند: کسی که زمین خودش را وقف گربه کرده، تصمیم داشته افرادی که تمکن مالی نداشتند به حیوانات آسیب نرسانند و با توجه به کشت و کاری که در این زمین زراعی انجام می‌شده، هر شخصی که گربه‌ها به گوشت و آذوقه آن‌ها آسیب می‌رسانده، اعلام خسارت کند تا با توجه به محصولاتی که از این زمین به دست می‌آمده، خسارت آن‌ها جبران شود.

برآبادی درباره اینکه این رسم همچنان پایدار است یا نه؟ توضیح می‌دهد: متأسفانه بعد از فوت مالک، زمین نیز واگذار می‌شود اما این فرهنگ ادامه پیدا می‌کند و همچنان حیوانات برای مردم این استان قابل احترام هستند.

این مردم‌شناس درباره زنده‌گیری موش‌ها در خراسان جنوبی نیز بیان می‌کند: در این استان مرسوم است که موش‌ها را زنده‌گیری کنند نه معدوم، تا به آن‌ها آسیبی نرسد. مردم این استان برای حیوانات حرمت قائل‌اند و اهالی تله‌هایی درست می‌کردند تا وقتی که موش‌ها داخل آن می‌شدند تنها درِ تله بسته شود؛ در حالی که به موش‌ها آسیب نرسد. اهالی نیز تله‌ها را جمع و موش‌ها را خارج از محدوده شهر در خندقی رها می‌کردند تا بتوانند به حیات‌شان ادامه دهند.

او اظهار می‌کند: همه این کارها برای آن بوده که حرمت حیوانات حفظ شود زیرا هر جانداری مخلوق خداوند است و به نوعی حق حیات دارد. همچنین در خانه‌های قدیمی این استان که بادگیر دارد فضایی برای پناه گرفتن پرندگان نیز تعبیه شده اما در معماری جدید چنین فضایی وجود ندارد.

برآبادی درباره فلسفه حوض‌هایی که در حیاط خانه‌های این استان وجود دارد نیز توضیح می‌دهد: حوض‌هایی که در خانه‌ها تعبیه می‌شده به شکلی بوده که یک حفره داخل آن می‌گذاشتند تا اگر آب حوض خشک شد داخل آن حفره مقداری آب جمع شود تا حیوانات بتوانند از آن بنوشند. همچنین حوض‌ها را پله پله می‌ساختند تا هر مقدار که سطح آب آن پایین می‌آید حیوانات بتوانند روی پله‌ها بایستند و از آب بنوشند.

تله‌های موش در بشرویه

این مردم‌شناس همچنین درباره جمع‌کردن خاکروبه در گوشه‌ای از خانه برای آنکه مورچه‌ها از آن بیرون بیایند، بیان می‌کند: در قدیم رسم بوده هنگامی که خاکروبه‌ها را جارو می‌کردند در یک سبوی شکسته یا آجرفرش در گوشه‌ای از حیاط منزل می‌ریختند تا مورچه‌ها از آن خارج شوند و روز بعد این خاکروبه‌ها را به خارج از منزل منتقل می‌کردند.

او درباره ثبت این فرهنگ بیان می‌کند: سال 91 پرونده این فرهنگ را ارائه کردیم اما به دلیل نواقصی که در آن وجود داشت این فرهنگ ثبت نشد. یکی از نواقص این پرونده، نبود وقف‌نامه گربه است که ظاهرا بعد از گذشت سال‌ها از استان خارج شده است. با این حال می‌توان با تاکی دگفت که در کل این فرهنگ‌ها دارای ارزش بوده است.

در همه‌ی ادیان درباره احترام به حیوانات نیز تاکید شده است. در آئین زرتشت، حیوان انتخاب شده برای قربانی تحت مراقبت‌های ویژه‌ای قرار می‌گرفتند. انتخاب نوع حیوان برای قربانی، زمان انجام مراسم و تدارک مراسم قربانی نیز قوانین خاص خود را داشت. در این قوانین به خصوص بر ضرورت اجتناب از آزار و زجر حیوان تا آخرین لحظه قربانی کردن او تأکید شده است. مصرف گوشت قربانی نیز قوانین خاص خود را داشته و بخش‌های مختلف لاشه حیوان میان خدایان (به گونه نمادین) از سویی و انسان‌ها، از سوی دیگر، تقسیم می‌شد.

مهم‌ترین و جالب‌ترین ویژگی دین ایرانیان باستان طبقه‌بندی حیوانات به مفید و موذی است. برخلاف پندار بشر امروزی درباره حیوانات که بیشتر بر پایه داده‌های علمی قرار دارد، دید زرتشتیان بر باورهای متافیزیکی و یک نظام ارزشی استوار است. ایرانیان باستان نابود کردن حیوانات موذی را عملی ضروری برای پیروزی نهائی نیکی بر بدی می‌دانستند. در دید ایرانیان باستان حیوانات هرگز موجودات خنثی و بی روح شمرده نمی‌شدند و در زندگی انسان دارای ارزش و مقام خاص بودند. از همین رو، هر فرد زرتشتی آگاه به دستورات دینی مکلف بود که دنیای حیوانات را به خوبی بشناسد و در از بین بردن حیواناتِ مخلوق اهریمن و حمایت از حیوانات اهرمزد کمر همت بندد و بداند که وجود انسان در جهان همواره مرتبط با وجود حیوانات بوده است.

در قرآن کریم نیز آیات متعددی درباره حیوانات دیده می‌شود که بارها به این موضوع اشاره شده که حیوانات نشانه قدرت الهی و مایه عبرت بشر هستند و در آنها منافع بی‌شماری برای انسان‌ها قرار داده شده است. خداوند متعال در آیات متعدد از انسان می‌خواهد که در آیات الهی و ازجمله خلقت خود و حیوانات تدبر کنند.

گزارش از: کبریا حسین‌زاده، خبرنگار ایسنا

انتهای پیام