طرح‌هایی که نان و آب ندارد اما هوا دارد!

مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد طرح «L.E.Z» یا همان الگوی جهانی کاهش انتشار آلاینده‌ها که در اروپا سابقه اجرایی طولانی مدت دارد و از سال ۱۹۹۶ میلادی در شهرهای بزرگ ۱۰ کشور اروپایی به اجرا درآمده و توانسته در کاهش آلودگی هوا اثرگذار باشد.

مصوبه سال جاری دولت که در آن به صراحت اجرای طرح «L.E.Z» را به شورای عالی ترافیک تکلیف کرده است و نیز با عزم جدی مدیران شهری، انتظار این بود که طرح مذکور از سال جاری جایگزین طرح زوج و فرد شود با مخالفت برخی اعضای شورای عالی ترافیک و مسوولان اجرایی متوقف شده و موجب شد طرح زوج و فرد برای دوازدهمین سال متوالی در پایتخت تثبیت شود. طرح زوج و فرد در سال ۸۴ با هدف کاهش آلودگی هوای شهر تهران به‌صورت دائمی در پایتخت به اجرا درآمد و بر خلاف آنچه عموما تصور می‌شود قرار بود با اجرای این طرح نه حجم ترافیک، بلکه حجم آلودگی هوای شهر کنترل شود. اما نتایج بررسی شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد در همین یکی دو سال اخیر، میزان انتشار خطرناک‌ترین ذرات آلاینده هوا (ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون) در محدوده طرح زوج و فرد حدود ۵ درصد و در کل سطح شهر تهران ۲ درصد افزایش یافته است.

در طرح «L.E.Z»محدودیت تردد خودروهای انژکتوری دارای گواهی معاینه فنی نیز تنها در روزهایی که هوای تهران در شرایط ناسالم قرار گیرد در ساعات اجرای طرح یعنی ۶:۳۰ تا ۱۹ اعمال می‌شد. خودروهای کاربراتوری دارای گواهی معاینه فنی هم امکان تردد در محدوده طرح را داشتند و تنها در روزهای ناسالم از ورود آنها به این محدوده در کل شبانه‌روز جلوگیری می‌شد. تردد گروه ناچیزی از خودروهای آلاینده و فرسوده که فاقد معاینه فنی هستند نیز در قالب طرح پیشنهادی شهرداری در محدوده طرح «L.E.Z» به کلی و در تمام ایام سال ممنوع بود.

این طرح در برابر طرح زوج و فرد و ممنوعیت و محدودیت تردد تنها بر اساس نمره پلاک از خمیر مایه فنی قوی تری برخوردار است لیکن در شرایط کنونی با فرض بر اجرای واقعی و دقیق معاینه فنی خودروها آیا خودروهای مورد استفاده دارای معاینه فنی از اختلاف قابل توجهی از میزان انتشار برخوردارهستند؟ از سویی قابل تامل است میزان کاهش حجم آلاینده‌های هوا ناشی از اجرای آن در کشورهای اروپایی و توسعه یافته بین ۲ تا ۵۸ درصد بوده است و این اختلاف معنی دار در کشوری مانند ایران و نحوه اجرای سلیقه ای طرح ها می تواند به میزان حداقلی موفقیت طرح نزدیک باشد تا میزان ۵۸ درصدی حداکثری حاصله در کشوری مانند آلمان.

و از سویی سوالی که به طور جدی مطرح است توجه حداقلی به ضرورت توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی در برنامه های روی میز است مقایسه این طرح و نتایج احتمالی آن در برابر طرح زوج و فرد خوب است اما کافی نیست علاج خروج از وضعیت آلودگی هوای تهران را در تسهیل استفاده از وسایط نقلیه عمومی و تمرکز زدایی بهتر میتوان یافت تجربه نشان داده است مردم به آسودگی همراه با هزینه های اقتصادی تعدیل شده هم خوب عادت کرده و هم خوب از آن استقبال می کنند بالا رفتن هزینه استفاده از خودرو شخصی و پیش از آن گسترش و تسهیل مطلوب حمل و نقل عمومی و فرهنگ سازی نسخه کمتر مورد بحث متولیان دولتی و غیر دولتی مدیریت شهری است این گزینه شاید نان و آب نداشته باشد اما هوا دارد.

* فریبا فتحی دکتری محیط زیست دبیر انجمن زیست بوم پاک