آسیب‌های افزایش مصرف الکل در جامعه

بشر در دوران معاصر دچار آسیب‎ها و چالش‎های فردی و اجتماعی فراوانی شده و در تکاپوی حل کردن آنها در دام ناهنجاری‎های دیگری گرفتار شده است. «الکلیسم»، یکی از این ناهنجاری ‎ها محسوب می شود که تأثیرهای منفی و مخربی را در عرصه‎های فردی، خانوادگی و اجتماعی به همراه دارد.

سالیانه میلیون ها انسان در سراسر جهان در اثر عوارض ناشی از نوشیدنی های الکلی جان خود را از دست می دهند.

نقش مخرب نوشیدنی های الکلی بر مغز انسان و ضعیف کردن حافظه، اثر آن بر روی سلسله اعصاب، بروز سرطان کبد، سرطان دهان، سرطان گلو، زخم های معده و اثنی عشر و سکته قلبی بر همگان آشکار است. همچنین باید بیان داشت که بسیاری از تصادف های حادثه آفرین رانندگی که به از دست دادن جان تعداد زیادی از سرنشینان خودروها منجر می شود، بر اثر این نوشیدنی ها رخ می دهد.

شاخص مصرف الکل در جهان بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت برای افراد بالای 15 سال، میان شش تا هفت لیتر بیان شده است که در برخی از کشورها، مصرف سرانه بیش از 12 لیتر محسوب می شود و در ایران نیز این سازمان میزان مصرف سرانه الکل، کمی بیش از یک لیتر برای جمعیت 15 سال به بالا اعلام کرده است.

نیروی انتظامی میزان کشفیات الکل در کشور را حدود 20 میلیون لیتر در سال اعلام کرده و در بیشتر مواقع میزان مصرف حدود سه برابر کشفیات است و بر این اساس باید مصرف الکل را حدود 60 میلیون لیتر در سال دانست که به طور تقریبی معادل عدد اعلام شده سازمان بهداشت جهانی است.

ضرورت بررسی این موضوع و تاثیر آن در عرصه های گوناگون کشور سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس و استاد دانشگاه و «عباسعلی یزدانی» عضو هیات مدیره انجمن مددکاران اجتماعی ایران به گفت و گو بپردازد.

- در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را با کارشناسان اجتماعی می خوانیم:

**ایرنا: سرانه استفاده از الکل در میان جوانان جامعه چگونه است؟

*قرایی مقدم: کم رنگ شدن مسایل معنوی، تاثیر از بزرگترها، دوستان و همسالانی که به مصرف الکل عادت دارند و همچنین تبلیغ به وسیله رسانه های بیگانه در سریال ها و فیلم ها باعث شده است تا افرادی از جامعه به طرف الکل و دایم الخمر بودن روی بیاورند. یکی دیگر از عواملی که باعث افزایش مصرف الکل در میان افراد جامعه به ویژه جوانان شده تهیه راحت و در دسترس بودن انواع نوشیدنی ها است که در مهمانی ها و محفل های دوستانه به صورت زیادی استفاده می شود.

*یزدانی: در سال های گذشته در حوزه نگرش و سیاستگذاری در زمینه مصرف الکل پیشرفت هایی حاصل شده و این تغییر نگرش مبتنی بر این امر بوده است که پذیرفتن اعتیاد به الکل در جامعه وجود دارد و هر چند سال و به دلیل های مختلفی نادیده گرفته می شد اما اکنون این قضیه قابل پذیرش است و کارشناسان در پی آسیب شناسی آن هستند.

در حال حاضر برپایه آمارهایی که به وسیله سازمان های دولتی ارایه شده مصرف الکل در جامعه ایران بالا است اما رشد عدد اعلام شده به معنای رشد مصرف الکل نیست بلکه به معنای باز شدن فضا برای اعلام این آمار محسوب می شود و دلیل آن نیز مشخص است؛ زیرا در سال های گذشته آمار مشخص و قابل قبولی در زمینه مصرف الکل در جامعه وجود نداشت از طرفی افراد جامعه از بیان اینکه به مصرف الکل عادت دارند طفره می رفتند.

یکی از دلایلی که مصرف الکل در جامعه رواج پیدا کرده الگو و مد شدن این ماده است. به این صورت که دیده می شود برای مدتی یک ماده مخدر خاص در جامعه الگو می شود و افراد به سمت آن گرایش پیدا می کنند. تا زمانی که حجم زیادی از مصرف کنندگان الکل به عنوان مد در جاهای مختلف به مصرف مشروب های الکلی ادامه می دهند، جوانان دیگری هم به این سمت گرایش پیدا می کنند.

از دیگر عوامل برای مصرف الکل و تا حدودی روانگردان می توان از آن نام برد این است که از اینگونه مواد به عنوان یکی از روش های ایجاد شادی و نشاط در جامعه و فرد استفاده می شود و به دلیل اینکه الکل باعث ایجاد نوعی سرخوشی در فرد می شود این امر نوعی مشوق و دلیل قانع کننده برای مصرف آن در جامعه شده است. در تاریخ و ادبیات جامعه مصرف الکل به لحن کنایه و به صورت جدی، به عنوان ماده ای فرح بخش آمده و این امر برای بسیاری از افراد جوان و حتی تحصیلکرده جامعه نوعی مشروعیت ایجاد می کند.

**ایرنا: افزایش مصرف الکل در جامعه چه آسیب هایی را به همراه دارد؟

*قرایی مقدم: مصرف مشروب باعث می شود تا افراد جامعه به الکلی و دایم الخمر بودن تبدیل شده و مانند افرادی که مواد مخدر مصرف می کنند معتاد شوند از این رو به همان نسبت برای جامعه زیان بار خواهد بود. برای نمونه در آمریکا افرادی که به الکل اعتیاد دارند به گروه «لینک» می پیوندند و به صورت خودسرانه دست به اعمال قانون می زنند.

باید بیان داشت که مصرف الکل در جامعه برای خانواده نیز بسیار خطرناک خواهد بود. فردی که به مصرف الکل و دایم الخمر بودن اعتیاد دارد قدرت اداره خانواده و تربیت فرزندان خود را نخواهد داشت و همچنین برای افراد خانواده هم به نوعی بدآموزی به همراه خواهد داشت.

دایم الخمر بودن فرد باعث می شود تا او نسبت به ارزش ها، اعتقادها و هنجارهای دینی و اجتماعی بی تفاوت و از آنها دور شود و گاهی تا مرز خودکشی هم می رسد. در نتیجه باید گفت که دایم الخمر بودن نوعی آسیب اجتماعی برای تمام جامعه ها محسوب می شود.

*یزدانی: باید توجه داشت که مصرف الکل برای هیچ جامعه ای بهنجار نبوده و یکی از مهم ترین آسیب های جامعه رواج مصرف اینگونه مواد در آن است از این رو در چنین جامعه ای افراد به ویژه جوانان به مصرف الکل به عنوان نوعی راه حل برای مشکل های خود نگاه می کنند و برای گریز از درگیری ها و مشکل های به مصرف این گونه مواد رو می آورند که در نگاه کلان در جامعه تناقض با خرده فرهنگ ها پیش می آید و فرهنگ های سنتی جامعه به چالش کشیده می شود. به طور کلی باید گفت که تا زمانی که افراد به ویژه جوانان برای گریز از مشکل های خود به تفریح های موقت روی می آورند جامعه به آسیب روبرو خواهد بود.

باید بیان داشت که برای حل مساله کاهش مصرف الکل نباید از آن فرار و انکار کرد که اگر این نوع نگاه به عنوان یک رویه و عادت در جامعه تبدیل شود برای جامعه بسیار خطرناک خواهد بود و نتیجه اش این می شود که عقل، خرد و مشورت با متخصصان جای خود را به راه حل های پیش پا افتاده خواهد داد.

همچنین باید گفت که مصرف الکل در سال های زیادی در جامعه به عنوان نوعی فعل حرام شناخته شده و اینک که وجود این فعل حرام به نوعی قابل پذیرش است و آمارهایی نیز در این زمینه بدست آمده اگر در زمینه پیشگیری از رواج آن در جامعه آسیب شناسی نشود خود به نوعی زنگ خطر برای هنجارهای سنتی و قانون های منع مصرف تبدیل خواهد شد؛ زیرا مساله پذیرفتن وجود مصرف در جامعه اگر به صورت صحیح مدیریت نشود بر روی ذهن افراد جامعه تاثیرگذار خواهد بود و زشت بودن در جامعه از میان می رود.

**ایرنا: استفاده از نوشیدنی های الکلی در جامعه تبعات فراوانی دارد، یکی از این پیامدها این است که فرد مست در حال رانندگی خسارت هایی را به بار می آورد. در این زمینه قانون باید چه تدبیری بیندیشد؟

*قرایی مقدم: بدترین کاری که می توان در جامعه از آن نام برد رانندگی در حالت مستی است که این امر به نوبه خود بدترین جرم برای راننده به شمار می رود زیرا فرد مست با این کار خود تهدیدی اساسی علیه امنیت جامعه ایجاد می کند چرا که نه تنها جان خود بلکه جان افراد زیادی را به خطر انداخته است. از این رو رانندگی با حالت مستی جرمی نیست که بتوان با جریمه نقدی از آن گذشت و فرد مست را تنبیه کرد بلکه پلیس باید به شدت با اینگونه افراد برخورد کرده و از رانندگی فرد مست جلوگیری کند.

*یزدانی: با توجه به آمارهای که در تمام جوامع منتشر شده این موضوع که مصرف الکل هوشیاری فرد را پایین می آورد یک قضیه ثابت شده است به همین دلیل رانندگی در این حالت بسیار خطرناک بوده و نه تنها برای خود مصرف کننده الکل بلکه برای افراد جامعه نیز زیان بار خواهد بود. از این رو رانندگی با حالت مستی و دایم الخمر بودن در هیچ جامعه ای مورد پذیرش قرار نمی گیرد.

اینک به دلیل زیاد شدن تعداد خودرو و نیز گسترش مصرف الکل احتمال اینکه رانندگان زیادی با حالت مستی و هوشیاری کم رانندگی کنند بالا رفته است به همین دلیل باید قانون های منع رانندگی با حالت مستی پابرجا و به شدت اعمال شود. زیرا هم عقل و منطق و هم برهان قاطع علمی دایم الخمر بودن و رانندگی با این حالت را زیان بار می دانند از این رو برای شهروندان، اعمال قانون های سختگیرانه در زمینه جلوگیری از رانندگی با حالت مستی قابل پذیرش خواهد بود.

**ایرنا: با فرهنگ سازی و آموزش چگونه می توان به کاهش مصرف نوشیدنی های الکلی در جامعه کمک کرد؟

*قرایی مقدم: یکی از مهم ترین راهکارها برای کاهش مصرف الکل در جامعه آموزش و بالابردن سطح آگاهی مردم نسبت به زیان بار و خطرآفرین بودن آن است. برای نمونه تبلیغات و بنرهایی که شهرداری در سطح شهر و در مورد کار و کوشش و مسایل تربیتی نصب می کند به نوبه خود می تواند در زمینه کاهش مصرف الکل در جامعه نیز موثر واقع شود.

همچنین رسانه ها باید نسبت به مسایل معنوی به ویژه در فیلم و سریال ها توجه بیشتری داشته و به فرهنگ سازی در زمینه کاهش مصرف الکل در جامعه توجه کنند و در کتاب های درسی باید با استفاده از داستان، قصه و ... به زیان های مصرف مشروب های الکلی توجه نشان داده شود.

*یزدانی: در درجه نخست باید پذیرفت که مصرف الکل در جامعه وجود دارد و همین پذیرفتن باعث می شود که بتوان این مساله را مدیریت کرد. یعنی باید در درجه اول یک آمار مشخص از افرادی که الکل مصرف می کنند تهیه و برای این آمار دقیق برنامه ریزی کرد.

همچنین برای کاهش مصرف الکل در جامعه باید به جای سرمایه گذاری بر روی اطلاع رسانی در مورد رفتار خطرزا که بسیاری از افراد جامعه با آن آشنا هستند، راه های غیرمستقیم و زمینه ساز را شناسایی کرد و از وجود آن جلوگیری به عمل آورد و این امر خود میزان مصرف الکل را کاهش خواهد داد.

یکی دیگر از راهکارهای کاهش مصرف الکل و جلوگیری از دایم الخمر بودن افرادی در جامعه این است که دولت و نهادهای مسوول در این زمینه به جای استفاده از راهکارهای کوتاه مدت به سرمایه گذاری های بلندمدت در زمینه های آموزشی و تربیتی روی بیاورند و تا زمانی که این نهادها به دنبال ارایه آمارهای خوشبینانه در مدت زمان کوتاهی باشند مساله مصرف الکل و دائم الخمری نیز در جامعه وجود دارد. برای تمام افراد جامعه قابل پذیرش شده است که طرح های جامعه محور نیاز به زمان و فضای آرام برای موفقیت دارد.

**ایرنا: وظیفه دولت و نهادهای مسوول در خصوص فرهنگ سازی برای کاهش مصرف الکل در جامعه چیست؟

*قرایی مقدم: دولت نقش مهمی در فرهنگ سازی و جلوگیری از مصرف نوشیدنی های الکلی در جامعه دارد. یکی از نهادهایی که باید نسبت به افراد مست به ویژه در هنگام رانندگی واکنش نشان دهد قوه قضاییه است که باید با اعمال قانون هایی در ارتباط با جریمه های سنگین و حبس این افراد، از این کار جلوگیری کند.

*یزدانی: این که دولت و نهادهای مسوول به بیان واقعیت هایی در مورد مصرف الکل در جامعه می پردازند باید به همان نسبت هم به مدیریت کاهش آن اقدام کنند؛ چرا که اگر این بیان مساله به صورت صحیح مدیریت نشود برای خرد فرهنگ ها خطرناک خواهد بود.

دولت باید قانون هایی را که باعث کاهش مصرف الکل شده را با شدت اعمال کند و از طرفی نیز باید به جای اینکه به دنبال کاهش رفتار به صورت مستقیم باشد به شناسایی عوامل خطرزا پرداخته و برای کاهش این نوع از عوامل سرمایه گذاری شود. همچنین دولت باید از نتایج تحقیق ها و کارهایی که در محل های آکادمیک و آزمایشگاهی در زمینه کاهش مصرف الکل و جلوگیری از دایم الخمر بودن افراد می شود، استفاده کند. زیرا در جامعه ای که روحیه حمایت و سلامت اجتماعی بالا وجود دارد احتمال ارتکاب اعمال غیرمجاز و نابهنجار پایین می آید.