جراحی در وزارت خارجه آمریکا

رییس جمهوری آمریکا سه شنبه ۲۲ اسفند ماه به صورت غیر منتظره «رکس تیلرسون» وزیر خارجه خود را پس از بازگشت از سفر به آفریقا از سمت خود برکنار کرد. ترامپ ابتدا با انتشار توییتی مبنی بر اینکه «مایک پومپئو» رییس کنونی سیا از این پس به عنوان وزیر خارجه مشغول می‌شود، از انتصاب رییس پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا موسوم به سیا به ریاست دستگاه دیپلماسی خبر داد.

ترامپ پس از آن در جمع خبرنگاران ضمن اشاره به این مساله که برای برکناری تییلرسون با او صحبت نکرده است، به بخشی از دلایل برکناری او اشاره کرد.

رییس جمهوری آمریکا گفت که همکاری مثبتی با تیلرسون داشته، ولی در مورد پاره ای از مسایل از جمله توافق هسته‌ای ایران اختلاف‌نظر داشته‌اند و مانند همدیگر فکر نمی کردند. ترامپ در بخش دیگری از اظهارات خود دیدگاه خود را به پمپئو نزدیکتر دانست.

برجام؛ محور اختلافات ترامپ و تیلرسون
توافق هسته ای از همان ابتدای روی کار آمدن ترامپ، وزن زیادی در سیاست های ضد ایرانی او داشت. حتی در دوره تبلیغات انتخاباتی، ترامپ از قبل مواضع به شدت ضدبرجامی خود، توانست بخش قابل توجهی از جمهوری خواهان تندرو را با خود همراه کند.
او که توافق هسته ای را «بدترین توافق» تاریخ آمریکا می خواند و سخن از «پاره کردن» و «لغو برجام» می گفت، پس از به دست گرفتن زمام امور کشور و وقوف در مورد محذورات خود در عرصه سیاست خارجی، موضع خود را تاحدی تعدیل کرد و به شعار «بازنگری در برجام» و «اصلاح» آن سخن راند.

او که با شعارهای پر طمطراق ضد برجامی پا به کاخ سفید گذاشت، تاکنون سه بار تعلیق تحریم های هسته ای علیه ایران و پایبندی ایران به تعهدات هسته ای را در کنگره تایید کرده است و بنابراین هنوز نتوانسته برای تضعیف توافق هسته ای کاری از پیش ببرد. رییس جمهوری آمریکا حال تیلرسون را عامل اصلی این بی عملی در قبال ایران معرفی می کند.

تیلرسون یکی از چهره های منتخب ترامپ در کاخ سفید بود که در یک سال گذشته خبرهای زیادی در مورد اختلافاتش با رییس جمهوری آمریکا در حوزه سیاست خارجی به ویژه برجام منتشر شد.

رییس جمهوری آمریکا در جمع خبرنگاران در مورد اختلاف نظر خود با تیلرسون در مورد توافق هسته ای گفت: من اعلام کرده‌ام که این توافق فاجعه‌بار است، اما او فکر می‌کرد که این توافق مشکلی ندارد. من قصد داشتم که برجام را لغو و یا آن را اصلاح کنم و او فکر دیگری در این باره داشت. بنابراین شیوه تفکر ما یکسان نبود، اما با وجود پامپئو همه چیز خوب پیش خواهد رفت، چرا که او مثل من فکر می کند و «طول موجش» با من یکی است.

رییس پیشین سازمان سیا اما، مانند ترامپ، تاکنون بارها مواضع تندی علیه برجام اتخاذ کرده است. او پس از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری گفته بود: خوشحالم که توافق فاجعه‌بار با حکومتی متوقف می‌شود که بدترین پشتیبان مالی تروریسم است.

با برکناری تیلرسون و جایگزینی پمپئو، به نظر می رسد ترامپ برای پیشبرد سیاست های ضد برجامی خود، مسیر هموارتری پیش رو داشته باشد، چرا که وزیر خارجه جدید هم مخالف قاطع توافق با ایران است. با این حال محذورات بین المللی آمریکا برای لغو یا بازنگری در برجام همچنان به قوت خود باقی است و هزینه های سنگین خروج از یک توافق بین المللی که به ابتکار و هوشمندی ایران به تصویب سازمان ملل هم رسیده و به سندی قطعی بدل شده، بازدارنده ای جدی برای ناقضان آن خواهد بود.

علاوه بر این وزارت امور خارجه آمریکا از ساختاری بروکراتیک و بدنه ای تخصص محور برخوردار است که ماجراجویی های بی پروای رییس جمهوری در عرصه سیاست خارجی را چندان برنمی تابد.

مسوولیت تصمیم گیری در خصوص برجام با فرافکنی چندی پیش کنگره، باز هم به ترامپ برگشت داده شد. ترامپ در آخرین نوبت سه ماهه خود، پایبندی ایران به توافق هسته ای را تایید نکرد و مسوولیت تصمیم گیری در این خصوص را به نمایندگان کنگره واگذار کرد. کنگره دو ماه فرصت داشت در این خصوص تصمیم گیری کند. هزینه های سنگین بازنگری یا خروج از توافق هسته ای، مانع از تصمیم جدی کنگره در این خصوص شد و بار دیگر این مسوولیت بر دوش ترامپ افتاد.

ترامپ در آخرین نوبت ۱۲۰ روزه اظهار نظر برای تعلیق تحریم های هسته ای، تمدید دوباره آن را منوط به بازنگری در توافق هسته ای و ورود اروپا به آنچه «پرونده موشکی» ایران خواند دانست؛ مساله ای که با توجه به نظر مثبت و تعهد محور بسیاری از مقام های اروپایی در خصوص برجام، دور از ذهن به نظر می رسد.

بنابراین با توجه به محذورات بین المللی، به نظر می رسد همچنان ترامپ و وزیر خارجه جدید او در پیاده سازی ایده های تند خود در خصوص توافق هسته ایبا چالش هایی جدی مواجه باشند.

ترامپ؛ پیش به سوی افراطی گری
اگرچه تیم همراه ترامپ خود از گروهی غربال شده از سیاست ورزان آمریکایی انتخاب شده اند که در زمره همفکران جمهوری خواه نزدیک به رییس جمهوری آمریکا می گنجند، ولی ترامپ، طی یک سال گذشته در همین گروه وفاداران به خود هم تسویه هایی انجام داده و کسانی که در برخی حوزه ها با او اختلاف نظر داشته اند را کنار گذاشته است.

طی یک سال گذشته کسانی چون «مایکل فلین» مشاور امنیت ملی، «درک هاروی» مشاور ارشد رییس جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، «استیو بنن» استراتژیست ارشد کاخ سفید، «جیمز کومی» رییس «اف بی آی»، «رینس پریبس» رییس دفتر و ... از تیم همراهان ترامپ جدا شده اند و سمت خود را به چهره هایی نزدیک تر به ترامپ واگذار کرده اند.

تیلرسون هم یکی از کسانی بود که به خاطر اختلاف نظر با رییس جمهوری کنار گذاشته شد؛ اغلب اختلافات او هم به خاطر تعهدش به چارچوب دیپلماتیک و بهره گیری از روش های نرم تر و مسالمت آمیزتر در سیاست خارجی ناشی می شد.

سیاست های خاورمیانه ای ترامپ (که در یک سال گذشته بیش از اندازه زیر تاثیر جنجال سازی های «نیکی هیلی» نماینده آمریکا در سازمان ملل بوده) از جمله نظامی گری در سوریه، شهرک سازی و انتقال سفارت رژیم صهیونیستی، روابط دوحه و ریاض و ... با رویکرد چندجانبه گرای تیلرسون تفاوتی آشکار داشت.

کره شمالی هم از دیگر حوزه های جدی مورد اختلاف رییس جمهوری با وزیر خارجه اش بود. زمانی که تیلرسون در اوایل پاییز مشغول ایجاد بسترهای لازم برای مذاکره با کره شمالی بود، ترامپ در توییتی غیر معمول این تلاش را «هدر دادن انرژی» و بی ثمر خوانده بود و به تلاش های دیپلماتیک تیلرسون ضربه زد. حال و پس از گذشت ماه ها، ترامپ از موافقت با درخواست «کیم جونگ اون» رهبر کره شمالی برای مذاکره، بدون اینکه با تیلرسون مشورت کرده باشد، خبر می دهد.

با توجه به تغییراتی که کاخ سفید در یک سال گذشته تجربه کرده است، به نظر می رسد آستانه تحمل نظر مخالف از سوی ترامپ رو به کاهش است و او دیگر حاضر به شنیدن هیچ صدای مخالفی خود در دولتش نیست. او در حال محدود کردن حلقه وفاداران و متعهدان خود به کسی است که کاملا مطیع فرمان های او باشند تا بتواند ایده های تند خود را در سطوح مختلف سیاسی، اقتصادی و ... اجرایی کند.

با توجه به این روند، ممکن است دامنه تغییرات به کسانی چون «گری کوهن» مشاور ارشد اقتصادی، «جیمز متیس» وزارت دفاع ، «مک ماستر» مشاور امنیت ملی و حتی «جان کلی» رییس دفتر او هم برسد؛ یعنی افرادی که در تقسیم بندی های سیاسی آمریکا در گروه «کبوترها» می گنجند که به این ترتیب موضع کسانی که در یک سال گذشته درون کاخ سفید سیاست های و نظرات تند ترامپ را تعدیل و تلطیف می کردند در حال ضعیف شدن است و ترامپ گام به گام به سوی تندروی بیشتر و اتخاذ سیاست های نابخردانه پیش می رود.