ایران در مسیر ثبت ساز دوتار در یونسکو

بهروز وجدانی (مدیر پروژه و تدوینگر پرونده ساز دوتار ایرانی) گفت: این پرونده با عنوان «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» توسط سازمان میران فرهنگی ایران تهیه شده و بنده افتخار تهیه کلیه مطالب نوشتاری و صوتی و تصویری آن را داشته‌ام. در واقع با همکاری چند نفر در تهران و نقاط مختلف کشور موفق شدیم این کار را انجام بدهیم. این پرونده چند روز قبل یعنی دقیقا در تاریخ ۱۰ فروردین ۱۳۹۷ توسط اداره ثبت سازمان میراث فرهنگی به بخش «میراث فرهنگی ناملموس یونسکو» ارسال شده تا مورد ارزیابی قرار گیرد.

وی در ادامه درباره روال بررسی پرونده‌ها در بخش «میراث فرهنگی ناملموس یونسکو» افزود: هر کشوری که پرونده‌ای را به این بخش از یونسکو ارسال می‌کند یونسکو آن را در سایت خود قرار می‌دهد تا احیانا اگر کشورهای دیگر نیز تمایل داشتن در آن مشترک بشوند و به آن الحاق شوند آنها نیز فرصت کافی داشته باشند. بعدها این پرونده‌ها توسط دبیرخانه یونسکو به گروه ارزیاب که به جز خود یونسکو کسی آنها را نمی‌شناسد، ارسال می‌شود و آنها به بررسی کلمه به کلمه این پرونده‌ها می‌پردازند. در نهایت نیز نتیجه بررسی‌ها را به یونسکو اعلام می‌کنند. یونسکو نیز سالی یک مرتبه با ترتیب دادن جلسه‌ای، نتیجه نهایی را به اطلاع جهانیان می‌رساند.

وی همچنین عنوان کرد: به دلیل اینکه تهیه و تدوین چند پرونده میراث ناملموس را پیش‌تر انجام داده بودم و سوابقی نیز در حوزه موسیقی و به ویژه موسیقی خراسان داشتم، تهیه پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» به من سپرده شد. این پرونده از نوشتار، تعدادی عکس الزامی، تعدادی عکس غیرالزامی و فیلمی به مدت ۱۰ دقیقه تشکیل شده و براساس ضوابط بسیار دقیق و حساس و پیچیده‌ای که توسط یونسکو مشخص شده تدوین شد.

پژوهشگر مردم‌شناسی افزود: در حال حاضر روال بررسی پرونده‌ها در یونسکو با گذشته تفاوت دارد و اینگونه نیست که یک پرونده چند مرتبه بین کشور ارائه دهنده و یونسکو رد و بدل شود تا اطلاعات پرونده شفاف و مشخص شود. در حال حاضر تنها یک مرتبه ارزیاب‌های یونسکو نظرشان را به دنیا اعلام می‌کنند و یک پرونده یا رد می‌شود و یا قبول.

بهروز وجدانی گفت: با توجه به اینکه تمام ضوابط اعلام شده یونسکو را در روال تهیه پرونده رعایت کرده‌ام و تیم مجربی نیز در این پروسه همکاری داشتند بعید به نظر می‌رسد پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» مورد قبول قرار نگیرد.

این پژوهشگر موسیقی در مورد اولویت‌بندی تهیه پرونده سازهای مختلف نیز عنوان کرد: اولویت‌بندی به این صورت است که خود اداره ثبت سازمان میراث فرهنگی چندین موضوع را همین حوزه مشخص می‌کنند و به افرادی که متخصص هستند واگذار می‌کنند تا روی این موضوعات کار شود. چند هفته پیش از اتمام زمان ارسال پرونده‌ها به یونسکو، کمیته ارزیاب سازمان میراث فرهنگی با توجه به تکمیل‌تر بودن هریک از پرونده‌ها آن را به یونسکو ارسال می‌کند. این انتخاب به این معنی نیست که بقیه پرونده‌ها از رده خارج می‌شوند.

وی افزود: میراث فرهنگی چند ماه قبل اعلام کرده بود پرونده‌های «بادگیر» و «عود» و «یلدا» برای ثبت در میراث جهانی یونسکو از طرف ایران ارسال می‌شود؛ منتهی پرونده‌ای که به من سپرده شده بود زودتر تکمیل شد و میراث فرهنگی تشخیص داد که این پرونده کامل‌تر از بقیه است و برای اینکه سهمیه ما از بین نرود پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» به یونسکو ارسال شد.

بهروز وجدانی گفت: پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» گزینه کشور ما برای سال ۲۰۱۹ محسوب می‌شود. از آنجا که کشور ما جزو پرکارترین کشورهای منطقه در این زمینه است هر سه سال می‌توانیم دو پرونده را به یونسکو ارسال کنیم. این دو پرونده سهیمه ملی ما محسوب می‌شود؛ اما اگر قرار باشد برای سازی مانند عود که به‌طور مشترک در چند کشور ریشه دارد؛ پرونده‌ای تهیه کنیم، محدودیتی از نظر تعداد وجود ندارد. به هر حال سازمان یونسکو سعی دارد کشورها حول محور اشتراکاتی که دارند به صلح و دوستی برسند. اگر کشورهای همجوار مانند جمهوری ترکمنستان و افغانستان که دوتار دارند نیز بخواهند در پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» با ایران شریک شوند هیچ مانعی وجود ندارد و اتفاقا باعث خوشحالی ما نیز می‌شود؛ در این صورت تنها یک مرتبه نگارش پرونده تغییر می‌کند.

وجدانی درباره اینکه پرونده دوتار شامل دوتار کدام مناطق ایران می‌شود نیز گفت: اسم پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» است؛ در ایران ما پنج منطقه اصلی را برای دوتار مشخص کرده‌ایم که شامل خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان (ترکمن‌ها) و مازندران می‌شود. این به آن معنا نیست که احیانا در تالش و گیلان و نقاط مرکزی ایران دوتار وجود ندارد؛ ولی دوتار ساز قالب و محبوب و ریشه‌دار این پنج منطقه‌ای محسوب می‌شود که مشخص کرده‌ایم. کار تهیه پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار» از شش ماه قبل آغاز شده بود و ۱۰ فروردین به یونسکو ارسال شد و احیانا حدود یک‌سال دیگر رای نهایی یونسکو درباره این پرونده صادر خواهد شد.