احکام روزه و نماز افرادی که مدام در سفر هستند چیست؟

آیا می‌دانید حکم روزه‌ی کسی که کمتر از ده روز در محل تحصیل خود می‌مانند چیست؟ یا از چند کیلومتری محل زندگیتان، نماز و روزه تان شکسته به حساب می‌آید؟ آیا محل تحصیل در حکم وطن به حساب می‌آید؟ اگر این سوالات و از این دست، را شما نیز دارید این مطلب را بخوانید:
۱. اساتید و دانشجویان، در صورتى که بیش از ده روز با قصد اقامت در محل درس و تدریس مى‏ مانند، تکلیف نماز و روزه ‏شان چیست؟
همه مراجع (امام، خامنه ای، تبریزی، مکارم، صافی، بهجت، سیستانی، فاضل، نوری، وحید): براى این گونه افراد، نماز تمام و روزه صحیح است. (۱)
تبصره. در صورتى که از ابتدا به طور جدّ، قصد ماندن ده روز داشته باشند و بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتى، به دلیلى تصمیم بر بازگشت به وطن بگیرند؛ نماز و روزه آن‌ها در محل تحصیل کامل خواهد بود.
۲. دانشجویانى که در خوابگاه ده روز یا بیشتر مى‏ مانند و بین آنجا و محل تحصیل رفت و آمد مى ‏کنند و فاصله بین آن دو، کمتر از چهار فرسخ شرعى (۵/۲۲ کیلومتر) است، حکم نماز و روزه ‏شان چگونه است؟
امام: اگر در مدت ده روز، تنها یک مرتبه و به اندازه دو ساعت، از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، سیستانى، فاضل، صافى، مکارم، نورى و وحید: در فرض یاد شده، نماز تمام و روزه صحیح است.
آیةاللَّه تبریزى: بنابر احتیاط واجب، باید نماز را بین شکسته و تمام جمع کنند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.
آیةاللَّه خامنه‏اى: اگر در مدت ده روز، به اندازه یک تا دو ساعت در روز یا چند روز که مجموع آن به مقدار یک سوم روز یا یک سوم شب باشد از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحیح است و در غیر این صورت نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. (۲)
۳. اگر استاد یا دانشجو به طور اتفاقى، به شهرى غیر از محل درس مسافرت کند، نماز و روزه او چگونه است؟
همه مراجع «امام، خامنه ای، تبریزی، مکارم، صافی، بهجت، فاضل، نوری، وحید (به جز سیستانى)»: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیةاللَّه سیستانى: نماز تمام و روزه صحیح است.. (۳)
۴. حکم نماز و روزه اساتیدى که یک یا چند روز در هفته، به محل تدریس (که فاصله آن با وطن بیش از مسافت شرعى است)، رفت و آمد دارند؛ در دو صورت زیر در محل تدریس و بین راه چگونه است؟
الف. محل تدریس یک شهر است. ب. محل تدریس شهرهاى مختلف است.
امام: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیات عظام بهجت، خامنه‏اى، فاضل و نورى: اگر رفت و آمد حداقل تا مدتى ادامه داشته باشد - که عرف این کار را شغل او بداند نماز تمام و روزه صحیح است.
آیةاللَّه تبریزى: اگر در هفته حد اقل یک بار براى تدریس، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد مى‏کنند، نماز تمام و روزه صحیح است. اگر رفت و آمدشان در مدت هشت یا نه روز، یک بار انجام مى ‏گیرد، باید احتیاط کنند؛ یعنى، نماز را تمام و شکسته بخوانند و اگر روزه بگیرند، صحیح است و قضا ندارد.
آیةاللَّه سیستانى: اگر در ماه، ده روز یا بیشتر در سفر باشند و این امر در مدت یک سال، شش ماه و در مدت بیش از یک سال، تا سه ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحیح است. اگر در ماه نه یا هشت روز در سفر باشند، باید احتیاط کنند؛ یعنى، نماز را تمام و شکسته بخوانند و روزه بگیرند و قضاى آن را نیز به جا آورند.
آیةاللَّه وحید: اگر چهار روز در هفته را به محل تدریس رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه‏شان صحیح است. اگر سه روز در سفر باشند، بنابر احتیاط بین نماز شکسته و تمام جمع کنند و بنابر احتیاط روزه بگیرند و قضاى آن را نیز به جا آورند و اگر کمتر از سه روز باشد، نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.
آیةاللَّه صافى: اگر رفت و آمد حد اقل براى مدت چهار ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحیح است. (۴)
۵. آیا محل تحصیل، در حکم وطن محسوب مى‏شود؟
همه مراجع (امام، خامنه ای، صافی، تبریزی، نوری، بهجت، فاضل) (به جز سیستانى، مکارم و وحید): خیر، در حکم وطن محسوب نمى ‏شود.
آیةاللَّه سیستانى: اگر براى مدت دو سال یا بیشتر، دو روز در هفته کاملاً مى‏ ماند؛ آنجا در حکم وطن است.
آیةاللَّه مکارم: اگر براى مدت یک سال یا بیشتر، سه روز در هفته کاملاً مى ‏ماند؛ آنجا در حکم وطن است.
آیةاللَّه وحید: اگر براى مدت یک سال یا بیشتر، چهار روز در هفته در سفر باشد؛ آنجا در حکم وطن است. (۵)
۶. حکم نماز و روزه دانشجوى مسافر، در سفر اول چگونه است؟
آیات عظام امام و خامنه‏ اى: در همه سفر‌ها شکسته است.
آیةاللَّه بهجت: اگر در سفر اول، فاصله آن از مسافت هشت فرسخ بیشتر باشد، باید نماز را تمام بخواند و اگر کمتر از این مقدار باشد، باید شکسته بخواند.
آیةاللَّه تبریزى: باید احتیاط کند؛ یعنى، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد
آیةاللَّه سیستانى: باید در ماه اول احتیاط کند؛ یعنى، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.
آیات عظام صافى، فاضل و نورى: باید نماز را شکسته بخواند و روزه صحیح نیست.
آیةاللَّه مکارم: باید در چند سفر اول احتیاط کند؛ یعنى، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند.
آیةاللَّه وحید: در ماه اول و دوم باید احتیاط کند؛ یعنى، نماز را شکسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا کند. (۶)
۷. اساتید و دانشجویان در صورتى که کمتر از ده روز در محل تحصیل و خوابگاه مى‏ مانند، تکلیف نماز و روزه ‏شان چیست؟
امام: نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. آیات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: اساتید و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت، تا مدتى ادامه داشته باشد - به طورى که نزد عرف «سفر» کار آنان شمرده شود نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است.
تبصره ۱. آیةاللَّه صافى مدت لازم براى صدق شغل سفر را حداقل چهار ماه رفت و آمد مى‏ داند.
تبصره ۲ (سفر اول). تمامى دانشجویان و اساتید مذکور، هرگاه بیش از ده روز در وطن خود بمانند، در اولین مسافرت به محل درس و تدریس، باید نماز را شکسته بخوانند و روزه نگیرند. اما پس از یک رفت و برگشت میان وطن و محل تحصیل، به وظیفه خود، مانند کثیرالسفر عمل کنند و نماز را کامل بخوانند و روزه را بگیرند.
تبصره ۴. به فتواى آیةاللَّه بهجت، سفر اول با طى مسیر هشت فرسخ، تحقق مى‏یابد. از این رو اگر فاصله محل درس و تدریس از وطن، بیش از هشت فرسخ باشد، در همان اولین مسافرت نیز نمازشان در محل تحصیل، کامل و روزه صحیح است.
آیةاللَّه تبریزى: دانشجو اگر در مدت کمتر از ده روز، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند، باید احتیاط کند؛ یعنى، نماز را تمام و شکسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحیح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، براى تدریس، به حدّ مسافت شرعى مسافرت مى‏کند - چنانچه مدت تدریس، دو ماه یا زیادتر باشد باید نماز را تمام بخواند و روزه بگیرد.
تبصره. با توجه به اینکه آیت اللَّه تبریزى در این مسئله احتیاط واجب دارند، مقلدان ایشان مى‏توانند در این مسئله به فتواى مرجع تقلید مساوى و یا اعلم بعدى رجوع کنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگیرند.
آیةاللَّه سیستانى: ۱. اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آنجا مستقر مى‏شوند (گر چه در هفته دو شبانه روز کامل باشند؛ به نحوى که به آنان مسافر گفته نشود)؛ آنجا در حکم وطن است و باید نمازشان را در محل تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند. ۲. اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حداقل سه روز بیش از مسافت شرعى رفت و آمد کنند و یا در سفر باشند و این برنامه براى مدتى (به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلى) ادامه یابد؛ کثیرالسفر محسوب مى‏شوند و نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه‏شان صحیح است. تبصره ۱. در هر دو صورت اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نکنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنى، نمازشان را هم تمام و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند. تبصره ۲. با توجه به اینکه آیةاللَّه سیستانى، رجوع به مرجع تقلید مساوى را جایز مى‏داند، مقلدان ایشان مى‏توانند در این مسئله به مرجع مساوى دیگر، مراجعه کنند که نماز را کامل و روزه را صحیح مى‏داند.
آیةاللَّه خامنه‏اى: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ایشان صحیح است؛ اما دیگر دانشجویان، نمازشان شکسته و روزه آن‌ها صحیح نیست
تبصره. با توجه به اینکه آیةاللَّه خامنه‏اى در مسئله رجوع به مرجع مساوى، احتیاط واجب دارند، دانشجویان مى‏توانند در این مسئله به مرجع تقلید مساوى دیگر، مراجعه کنند؛ (به شرط اینکه مرجع تقلید جدید) رجوع به مرجع مساوى را جایز دانسته باشد و نماز دانشجوى مسافر را تمام و روزه او را صحیح بداند (مانند آیةاللَّه بهجت).
آیةاللَّه مکارم: ۱. اساتید و دانشجویان اگر براى مدت قابل ملاحظه‏اى - مثلاً یک سال یا بیشتر در محل تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل در حکم وطن است و نماز و روزه در آنجا، تمام مى‏باشد و ماندن ده روز پى در پى در آنجا شرط نیست. ۲. کسانى که همه روزه، یا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصیل یا تدریس مى‏روند؛ یعنى، صبح به محل تحصیل یا تدریس مى‏روند و عصر باز مى‏گردند و این کار مدتى ادامه مى‏یابد، کثیرالسفر محسوب مى‏شوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.
آیةاللَّه وحید: اگر در هفته حداقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند و این کار براى مدت یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، آنجا در حکم وطن است. نماز در آنجا تمام و روزه صحیح است و در بین راه باید احتیاط کند؛ یعنى، نماز را تمام و شکسته بخواند و روزه بگیرد و قضاى آن را نیز به جا آورد و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط کند. (۷)
۸. مقدار مسافت شرعى چند کیلومتر است؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه‏اى، فاضل، صافى و نورى: مسافت شرعى تقریباً ۵/۲۲ کیلومتر است.
آیات عظام تبریزى، سیستانى و وحید: مسافت شرعى تقریباً ۲۲ کیلومتر است
آیةاللَّه مکارم: مسافت شرعى تقریباً ۵/۲۱ کیلومتر است.
پی نوشتها:
۱. توضیح المسائل مراجع، م. ۱۳۳۵.
۲. توضیح المسائل مراجع، م. ۱۳۳۸، دفتر: نورى، سیستانى، مکارم، بهجت، صافى، فاضل و وحید، اجوبة الاستفتاءات، س. ۶۵۹، دفتر: تبریزی.
۳. توضیح المسائل مراجع، م. ۱۳۰۷ و وحید، توضیح المسائل، م. ۱۳۱۶ و خامنه‏اى، اجوبة الاستفتاءات، س. ۶۴۵، توضیح المسائل مراجع، م. ۱۳۰۷.
۴. امام، استفتاءات، ج. ۲، احکام مسافر، س. ۲۶۷؛ نورى، استفتاءات، ج‏۱ و ج‏۲، نماز مسافر؛ بهجت، توضیح المسائل، نماز مسافر، شرط پنجم؛ تبریزی، استفتاءات، س. ۴۹۸، ۴۷۲؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج. ۱، صلاة المسافر، الخامس و sistani.org، نماز مسافر؛ دفتر:وحید؛ صافى، جامع الاحکام، ج. ۱، نماز مسافر.
۵. توضیح المسائل مراجع، م. ۱۳۲۹؛ دفتر: خامنه‏اى و بهجت؛ سیستانى، sistani.org، نماز مسافر؛ توضیح المسائل مراجع، م. ۱۲۷۲؛ دفتر: وحید.
۶. توضیح المسائل مراجع، نماز مسافر، شرط هفتم؛ خامنه‏اى، اجوبةالاستفتاءات، س. ۶۵۲؛ دفتر: بهجت؛ تبریزى، استفتاءات، س. ۵۰۱؛ سیستانى، منهاج الصالحین، ج. ۱، صلاة المسافر، الخامس و sistani.org، نماز مسافر؛ صافى، جامع الاحکام، ج. ۱، نماز مسافر؛ دفتر: فاضل و نورى؛ مکارم، استفتاءات، ج. ۲، ۲۸۴؛ دفتر: وحید.
۷. دفتر همه مراجع.
۸. توضیح المسائل مراجع، م. ۱۲۷۲؛ تبریزى، سیستانى و وحید، منهاج الصالحین، م. ۸۸۴.