چند درصد ایرانیان اعتیاد دارند؟

مواد مخدر در جامعه جهانی با ایجاد باور‌ها و نگرش‌های غلط، زمینه را برای تقاضای انواع مواد برای نیل به لذت و آرامش کاذب و رهایی از اختلالات روان، تفریح و مواردی نظیر آن فراهم کرده است.

درباره نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در کشور و همچنین آخرین نتایج شیوع‌شناسی در جمعیت عمومی با حمید صرامی، مدیر کل تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری گفت‌و گویی داشته است که در ادامه می‌خوانیم.

آخرین نتایج شیوع‌شناسی در کشور چقدر است و نرخ شیوع مصرف در کدام استان‌ها بیشتر است؟

بر اساس آخرین نتایج شیوع‌شناسی در جمعیت عمومی ۱۵ تا ۶۴ سال کشور، نرخ شیوع مصرف مستمر مواد مخدر ۵.۴ درصد معادل ۲ میلیون و ۸۰۲ هزار و ۸۰۰ نفر در سطح کشور ایران می‌باشد.

این نرخ شیوع مصرف در ۸ استان خوزستان، گلستان، چهارمحال بختیاری، کرمان، فارس، خراسان شمالی، مرکزی و کرمانشاه، بیشتر از متوسط میانگین کشور است. بر اساس شرایط در این استان‌ها، لزوم مداخلات جدی‌تر را از مسئولین این استان‌ها را می‌طلبد.

میانگین سنی شروع مصرف مواد مخدر در کشور چه رنجی است؟

بر اساس نتایج شیوع‌شناسی، میانگین سن شروع مصرف مواد در مردان ۲۴ سال و در زنان ۲۶ سال است، البته نرخ شیوع سنی مصرف در سیستان و بلوچستان، فارس، قم، بوشهر، تهران، چهارمحال بختیاری، آذربایجان غربی، خوزستان، لرستان، یزد و ایلام، از میانگین کشور در سنین پایین‌تر است و ضرورت دارد که دستگاه‌های فرهنگی کشور، در این استان‌ها مداخلات پیشگیرانه جدی داشته باشند.

میزان شیوع مصرف دارو‌های مخدر و روان‌گردان، بدون تجویز پزشک تا چه حدی است؟

میزان شیوع مصرف دارو‌های مخدر و روان‌گردان بدون تجویز پزشک بسیار است، از استامینوفن کدئین بگیرید تا اسپکتورانت، دیازپام، پلورازپام، و ... حدود ۱۴ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور، بدون تجویز پزشک اقدام به مصرف دارو‌های مخدر و روان‌گردان می‌کنند.

ضرورت افزایش آگاه‌سازی آحاد جامعه برای عدم مصرف این‌گونه داروها، از طرف وزارتخانه‌های بهداشت و دستگاه‌های فرهنگی، بویژه رسانه ملی خیلی الزام‌آور است و باید عوارض و تبعات مصرف این‌گونه دارو‌های بدون تجویز پزشک را به مردم یادآور شد چراکه متاسفانه سن شروع مصرف این‌گونه دارو‌ها در سطح کشور حدود ۲۴ سال هست.

چه تعدادی در کشور به مواد مخدر و استفاده از آن وابستگی دارند؟

در حال حاضر ۰.۶ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ زنان کشور، معادل ۱۵۶ هزار نفر و ۱۰ درصد از مردان ۱۵ تا ۶۴ سال معادل ۲ میلیون و ۶۴۶ هزار و ۸۰۰ نفر و در کل تعداد ۲ میلیون و ۸۰۲ هزار و ۸۰۰ نفر بصورت مستمر مواد مصرف می‌کنند و این آمار در حقیقت نشان دهنده آن است که جامعه ما در حوزه زنان از یک عفت عمومی برخوردار است، اما قطعا وجود یک زن مصرف‌کننده، لطمات بسیار زیادی را می‌تواند به پیکر خانواده وارد کند.

علل مصرف مواد در کشور چیست؟

بررسی‌های ما نشان می‌دهد که ۳۴ درصد از مصرف‌کنندگان مستمر مواد به دلیل تفریح و تفنن، ۱۹ درصد به دلیل جلب توجه، ۱۷ درصد برای کنارآمدن با مشکلات زندگی نظیر اختلالات روانی، استرس، اضطراب و افسردگی‌ها، ۱۳ درصد برای تجربه‌کردن بدلیل کنجکاوی‌های هدایت نشده، ۴ درصد برای لذت بیش‌تر از رابطه جنسی و ۴ درصد نیز بدلیل اصرار خانواده در حقیقت به‌عنوان اولویت‌های اساسی در علل مصرف است. مابقی هم دلایل دیگری دارد که در آمار آن اعداد ریز می‌شود و به آن نمی‌پردازم.

این علل مصرف بیانگر این واقعیت است که ما باید برای ایجاد تفریحات سالم در جامعه و نیز برای ایجاد آرامش در سطح خانواده‌ها، «بویژه برای زدون استرس و اضطراب که حدود ۲۳ درصد از جامعه ۱۵ تا ۶۴ سال کشور با یکی از اختلالات روانی اضطراب و استرس مواجهند» باید گام‌های جدی‌تری از سوی دستگاه‌های کشور برداشته شود.

نرخ شیوع مصرف در نوجوانان چقدر است؟

طبق آخرین آمار، ۲ درصد از نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال کشور، گرایش به تجربه مصرف یکی از مخدر یا مواد توهم‌زا مثل ماده گل را داشته‌اند که در این موارد نیز عواملی نظیر وجود پدر یا مادر مصرف کننده، اختلاف والدین، درگیری‌های زوجین و نوجوان، بی‌ضرر دانستن مصرف مواد از سوی والدین، فقر آگاهی و وجود گروه همسان از عوامل موثر در گرایش این نوجوانان به مصرف مواد است.

البته در برخی از استان‌ها مانند تهران، خراسان جنوبی، فارس، سمنان، البرز، خوزستان، کرمان، کرمانشاه و خراسان رضوی، این میانگین، از ۲ درصد بالاتر است که ضرورت مداخلات موثر از سوی دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی این استان‌ها برای عدم گرایش نوجوانان به مصرف مواد را الزام‌آورتر می‌کند.

نرخ شیوع مصرف مواد در دانشجویان به چه میزان است؟

بر اساس شیوع‌شناسی جدیدی که انجام شده است تا ۲ ماه آینده، آخرین نرخ شیوع را در دانشجویان اعلام خواهیم کرد.

نرخ شیوع مصرف در محیط‌های کارگری چقدر است؟

حدود ۲۲ درصد است که ضرورت دارد از سوی وزارت تعاون و وزارت صنایع اقدامات جدی و مستمر برای ایمن‌سازی کارگران در لایه‌های محیط‌های کارگری و صنعتی صورت بگیرد. در برآیندی که در شیوع مصرف در بین اقشار مختلف انجام داده‌ایم، کارگران ساده، کارگر ماهر و مشاغل خدماتی و تعمیرکاران صنعتی، در اولویت بیشترین قشر مصرف‌کننده ما قرار گرفتند و بعد از آن افراد بیکار را به خودش اختصاص می‌دهد.

این برآیند نشان می‌دهد که باید در طبقه کارگری، برای انتقال مفاهیم عوارض و تبعات سوء‌مصرف از سوی افرادی که مسئولین حوزه‌های کارگری هستند، در جهت آرامش بیش‌تر کارگران، عدم فشار‌های روحی و روانی، برای این قشر مظلوم اقدامات وسیع‌تری صورت بگیرد.

چرا با رشد فزاینده مصرف در جامعه جهانی مواجه هستیم؟

من به چند علت از آن اشاره می‌کنم: زندگی در دنیای آشوبناک قرن بیست‌و‌یکم با چند ویژگی بی‌ثباتی، غیرقطعی‌بودن، پیچیدگی و ابهام همراه است. از جمله پیچیدگی‌ها و بحران‌هایی که بشریت هزاره سوم با آن مواجه شده، بحث مواد مخدر و روان‌گردان‌هاست که بعنوان یک تهدید استراتژیک، چندسببی و یک بحران سیستماتیک در کشور‌ها در حال جذب مشتریان است.

متاسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی ۱۰۹ سال علیرغم مبارزه جهانی و اتحاد کشور‌های جهان در جهت مهار مواد مخدر، با رشد فزاینده عرضه مواد مواجه بودیم. کشور افغانستان حدود ۷۰ درصد از زمین‌های زیر کشت خشخاش جهان را داراست و سطح زیر کشت این کشور در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۳۲۸ هزار هکتار با تولید ۹ هزار تن تریاک رسیده است.

آمریکایی‌ها عامل اصلی افزایش کشت خشخاش، برای بهره‌گیری از تجارت کثیف مواد مخدر و همچنین قتل‌عام نوجوانان و جوانان کشور‌های در حال توسعه هستند. این عامل افزایش عرضه، سبب شده است ۶۷ درصد از معتادین در کشور ما نیز مبادرت به مصرف تریاک، شیره تریاک، شیره سوخته و سوخته تریاک کنند. در حقیقت می‌خواهم بگویم که این رشد عرضه مواد و رشد فزاینده عرضه مواد در خشخاش افغانستان، تاثیر خودش را بر کشور ما به عنوان کشوری که حدود ۱۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان و پاکستان داریم، در الگوی مصرف ما گذاشته است.

الگوی مصرف مواد مخدر در سطح کشور ما کدام است؟

الگوی مصرف در سطح کشور ما ماریجوانا، حشیش، ماده گل و گرس است و حدود ۱۲ درصد از معتادین به مصرف این ماده گرایش دارند. دلیل آن را نیز باید از رشد فزاینده کشت شاهدانه در خود افغانستان ملاحظه کنیم و این تاثیرات نابسمان را طبیعتا در کشور‌های همجوار مثل ما خواهد گذاشت ضمن این‌که ورود تبلیغات و فریب‌های فرهنگی و باور‌های غلط در جامعه هم سبب شده که نوجوانان و جوانان احساس کنند حشیش و ماریجوانا و ماده گل فاقد اعتیادآوری است و این باور غلط زمینه را برای این الگوی مصرف فراهم کرده است.

الگوی مصرف بعدی با حدود ۸ درصد در کشور شیشه است و با اقدامات قابل توجهی که نیروی پرتلاش انتظامی انجام داد و ضربات جدیی را که به لابراتوار‌های شیشه وارد کرد همچنین طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶، ۲ هزار و ۲۷ باب کارگاه‌های تولید شیشه و ۲۷ تن کشفیات آن سبب شد تا الگوی مصرف شیشه در کشور تغییر پیدا کند.

الگوی دیگر در سطح کشور با ۷ درصد هروئین است؛ ساختار معیوب اقتصادی، هنگامیکه جامعه به شکاف اقتصادی گرفتار شود و ناخودآگاه زمینه فقیرشدن برخی از افراد نیز بیشتر فراهم شود، زمینه‌های بیکاری رونق می‌گیرد همچنین زمینه را برای گرایش مصرف و خرید و فروش مواد فراهم خواهد کرد.

از یک سو با رشد فزاینده عرضه مواد در کشور‌های همجوار و از سوی دیگر نیز با برخی از اختلالات ساختار‌های معیوب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زمینه را برای مصرف مواد مخدر در سطح کشور فراهم کرده است.

آیا مصرف مواد مخدر در کشور‌های دیگر نیز رشد فزاینده دارد؟

بله این موضوع خاص جمهوری اسلامی ایران نیست. در کشور‌های اروپایی هم با افزایش چشمگیری در مصرف مواد مواجه هستیم. بر اساس پیش‌بینی‌های دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل تا سال ۲۰۲۵ ما با یک بازه انفجار تولید و مصرف مواد در سطح جامعه جهانی مواجه خواهیم شد که این ارمغان نامطلوب سبب کاهش سن مصرف، ورود زنان، افراد شاغل و افراد تحصیل‌کرده به چرخه مصرف مواد مخدر خواهد شد.

اتفاقا از پیش‌بینی‌های ناگواری که برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی شده، افزایش مصرف هم‌زمان و ترکیبی مواد یا پالیدراک است که می‌تواند مشکلات بعدی را برای جوامع، از جمله از اصل جهانی شدن برای جمهوری اسلامی ایران رقم بزند.

مصرف موادمخدر توسط افراد چه خسارت‌هایی را به کشور‌ها وارد می‌کند؟

خسارت‌هایی که مصرف مواد مخدر در ابعاد مختلف، برای کشور‌ها از جمله کشور ما ایجاد می‌کند، ابتدا بحث خسارت‌های بهداشتی است که این خسارت بهداشتی، دومین عامل مرگ‌و‌میر غیرطبیعی در سطح کشور ما رارقم زده است.

در حوزه خسارت‌های اجتماعی، همسرآزاری‌ها ۶۵ درصد، طلاق با ۵۵ درصد، کودک‌آزاری با ۳۰ درصد، قتل عمد با ۲۵ درصد، نزاع و خشونت با ۲۳ درصد، جرائم منکراتی ۲۰ درصد، جرائم مالی، ۱۰ درصد از عوامل و خسارت‌های ناشی از مواد مخدر هست که ناخودآگاه به جامعه ما تحمیل می‌شود.

اما آنچه که در این قسمت بسیار مهم است، بحث خسارت‌های اقتصادیست. هزینه‌های کاهش بهره وری و بیکار شدن معتادان، هزینه مرگ زودهنگام آنان و نیز کاهش سرمایه‌های زیربنایی به دلیل اینکه درصد قابل توجهی از معتادان از فعالیت‌های اجتماعی کنار می‌روند هزینه‌هایی است که بر اقتصاد کشور مترصد می‌شود و هزینه‌های نظامی و انتظامی جهت اشراف و انسداد مرز در طول ۲۱۳۲ کیلومتر، اعم از خاکریز، دیوار مرزی، هزینه‌هایی که برای پیشگیری، درمان، کاهش آسیب و صیانت اجتماعی که دولت سالیانه می‌پردازد و نیز هزینه‌هایی که در دستگاه قضایی و زندان‌ها مترتب بر اقتصاد کشور می‌شود.

چه شاخص‌های مهمی در عرصه اقدامات فرهنگی و پیشگیری صورت گرفته است؟

طی ۵ ساله اخیر یعنی از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۶، شاخص‌های مهمی صورت گرفت، ما انتقال آموزش مهارت‌های زندگی، سبک فرزند‌پروری و پیشگیری از مصرف مواد مخدر به خانواده‌ها را داشتیم، که در این ۵ سال اخیر ۱۶ میلیون و ۸۵۴ هزار نفر از والدین تحت پوشش آموزش‌های پیشگیرانه قرار گرفتند که نسبت به مدت زمان مشابه قبل آن یعنی سال ۸۷ تا ۹۱، با ۱۵۵ درصد رشد آموزش به خانواده‌ها مواجه هستیم، در محیط‌های آموزشی، یعنی در مدارس (دبیرستان‌ها) و دانشگاه‌ها، با ۸ درصد رشد در سال ۹۲ تا ۹۶ نسبت به سال ۸۷ تا ۹۱ مواجه بودیم.

در محیط‌های کارگری، محیط‌های اداری و محیط‌های نظامی هم ۳۶ درصد رشد اقدامات برنامه‌های پیشگیرانه را در محیط‌های کاری می‌بینیم.

میزان پوشش اقدامات پیشگیرانه ما از طریق دستگاه‌های فرهنگی تا سال ۱۴۰۰ یعنی آخر برنامه ششم توسعه باید افزایش روزافزون پیدا کند. چراکه تا سال ۲۰۲۵ با بازه انفجار مصرف و تولید مواجه هستیم.

آیا تاکنون گزارش موثقی مبنی بر ورود MPS به کشور وجود داشته؟

این مواد new psychoactive substance -NPS نام دارند و در آمار‌های کشور‌های مختلف یک چیزی در حدود ۷۰۰ نوع MPS در سطح کشور‌های دیگر گزارش شده است و در حقیقت این رشد بیانگر این است که سیستم هوشمند اعتیاد سعی می‌کند که هر روز با یک شرایط جدید‌تر اقداماتی را انجام بدهد. مثلا در سال ۲۰۰۹، MPS‌ها ۱۶۶ نوع بود، در سال ۲۰۱۷ به ۷۰۰ نوع در جامعه جهانی رسیده. ما در شرایط موجود تا زمانی که پلیس مبارزه با مواد مخدر گزارشی را رسما اعلام نکند، به هیچ وجه به این چیز‌هایی که قاچاقچیان خودشان تعمدا مطرح می‌کنند تا بتوانند جذب مشتریان جدید را داشته باشند، اهمیت نمی‌دهیم. فعلا گزارش موثق در این زمینه از طریق پلیس انتشار پیدا نکرده، ما با وجود الگوی تریاک، الگوی حشیش، ماده گل، الگوی شیشه و الگوی هروئین در حال حاظر در کشور مواجه هستیم و طبیعتا برای مهار این الگو‌ها باید گام‌های اساسی برداشته شود.

توضیح کوتاهی در رابطه با MPS بفرمایید.

در حقیقت MPS‌ها یا روان‌گردان‌های جدید اتفاقی بود که از حدود تقریبا از سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی در سطح کشورها، کشور‌های توسعه‌یافته رخ داد. سیستم هوشمند، فعال، خلاق، داینامیک مواد مخدر به‌خاطر این‌که بتواند به عمر ۶۰۰۰ ساله خود در قرن بیست‌و‌یکم هم ادامه دهد، سعی می‌کند با ایجاد مواد جدید و با یک تغییرات شیمیایی بسیار کوچک، مواد جدید‌تری را رونق بدهد تا از این طریق مشتریان خودش را از دست ندهد و به سود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار در سال هنوز دست پیدا بکند.

در این مواد روان‌گردان جدید که با اسم‌های ادویه‌جات در حقیقت در سطح کشور‌ها مطرح می‌شود، سعی می‌کنند تا مشتریان جدید‌تری را به‌سوی خود جذب بکنند و از این روش برای استمرار فعالیت‌هایشان ادامه حیات دهند. این ماده تحت عنوان محصولات گیاهی با عناوین خیابانی ادویه اسپایس، ادویه طلا مثل اسپایس گل، آقای خندان، مار سیاه، خوشی جاودانه، ادویه الماس، کادو و... مطرح می‌شود که بتواند با این الفاظ شکیل نما نوجوان را به سمت خود جذب کند.