حاشیه‌نشینی به شهرهای متوسط رسید

به گزارش روزنامه آزمان، وضعیت وخیم است. از مرز هشدار هم عبور کرده است، چراکه شهرهای متوسط هم پاتوق روستاییان شده است. شهرهایی که نه تنها با ازدیاد جمعیت باری از دوششان برداشته نمی‌شود، بلکه مشکلاتشان نیز دوچندان می‌شود. از سوی دیگر، جمعیت شناور روستایی هم بهر امیدی کوچ می‌کند، تا بلکه روند زندگی خود را بهبود بخشد؛ اما در این میان ممکن است که درگیر معضلاتی شود. با این حال براساس آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395، جمعیت در معرض مهاجرت در این سال نسبت به سال 1385 حدود 6/2 برابر کاهش یافته است، اما این کاهش مهاجرت ناشی از جابه‌جایی جمعیت است که در سال‌های گذشته رخ داده. آنچنان که تا سال 1396 نزدیک به 74 درصد از جمعیت کشور در مناطق شهری و تنها 26 درصد در مناطق روستایی کشور زندگی می‌کردند. بنابراین این مساله به معنای بهبود شرایط زندگی در روستاها نیست. آنچنان که اردیبهشت 1394، ابوالفضل رضوی، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌ جمهوری اعلام کرد که حدود 33 هزار روستا و آبادی در کشور خالی از سکنه شده‌اند. این در حالی است که این روزها «بیکاری» از معضلات اصلی پایتخت است؛ چه برسد به روستاهایی که وضعیت‌شان به مراتب از کلانشهرها بدتر است.

مردم در روستاها درآمد پایداری ندارند

رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس، علت اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها را نبود شغل و درآمد پایدار دانست. سلمان خدادادی گفت: افزایش حاشیه‌نشینی یکی از موضوعات اولویت‌دار در حوزه آسیب‌های اجتماعی است که علت اصلی آن مهاجرت و خالی شدن روستاها و سکونت آنها در اطراف شهرهای بزرگ است. در سال‌های اخیر بعضی از شهرها مانند گلستان که حتی جزو شهرهای بزرگ محسوب نمی‌شوند نیز درگیر معضل حاشیه‌نشینی شده‌اند. او بیان کرد: مردم ناچار هستند برای کسب درآمد جزئی و گذران امورات زندگی خود به شهرهای بزرگ مهاجرت کنند و چون توان خرید خانه در شهرها را ندارند، به حاشیه‌نشینی روی می‌آورند و در معرض بسیاری از آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند.

رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس با اشاره به افزایش نسبت شهرنشینی به روستانشینی خاطرنشان کرد: اوایل انقلاب حدودا 30 -40 درصد مردم ساکن شهر بودند و 60-70 درصد روستانشین، اما امروزه این آمار به 30 درصد روستانشین و 70 درصد شهرنشین تبدیل شده است. البته بخشی از این افزایش به علت تبدیل روستاها به شهرها بوده است، اما درصد بالایی از آن مهاجرت است. این نماینده مجلس افزود: علت اصلی ماندگاری مردم در روستاها قبل از انقلاب، امکانات نبود، بلکه وجود کار و درآمد بود. در حال حاضر تمامی امکانات و خدمات در روستاها وجود دارد، اما چون مردم درآمد پایداری ندارند، برای به‌دست آوردن کار و زندگی به شهرها مهاجرت می‌کنند. به گزارش مهر، خدادادی اظهار کرد: علت مهاجرت برخی از نخبگان به کشورهای دیگر همین نکته است، چراکه در کشور خودمان شغل و درآمد پایداری وجود ندارد و دانشجویان نخبه کشور مجبور می‌شوند به کشورهای اروپایی و آسیایی مهاجرت کنند. پس علت اصلی مهاجرت چه از روستاها به شهرها و چه از کشورمان به خارج نداشتن شغل و درآمد پایدار ناچار به مهاجرت می‌شوند.

حاشیه‌نشینی تهران همچون هند در آینده؟

رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران بیان کرد: زمانی هنر کرده‌ایم که بتوانیم فرد را به سمت وضعیت بهتر و بهبود سوق داده و به او کمک کنیم تا زندگی‌اش را تغییر دهد. افرادی که در شهرداری در رابطه با مسائل اجتماعی کار می‌کنند، باید سابقه کنشگری اجتماعی داشته باشند. اینکه فردی به واسطه دوستی و آشنایی در حوزه اجتماعی پست بگیرد، کافی نیست. یادمان نرود اینگونه پست‌ها به شدت حساس هستند و نمی‌توان آنها را پست‌های معمولِ اداری دانست. به گزارش ایلنا، حسین ایمانی‌جاجرمی ادامه داد: با این نحوه برخورد و طرز تفکر بعید نیست که شرایط حاشیه‌نشینی در تهران روزی به وخامت هند و برخی از کشورهای آمریکای لاتین برسد.

روستاها روز به روز خالی‌تر می‌شوند

«اصولا وقتی مهاجرتی رخ می‌دهد و افراد یا خانواده‌ها در جایی اسکان می‌یابند و به نوعی شرایط را مساعد می‌بینند، اقوام خود را دعوت به مهاجرت می‌کنند، به گونه‌ای که می‌بینید در محلاتی قومیت‌های مختلف در کنار هم حضور دارند.» این اظهار نظرات را محمد زاهدی‌اصل، مددکار اجتماعی و استاد دانشگاه به «آرمان» می‌گوید. به گفته او اکنون پدیده حاشیه‌‌نشینی به حدی گسترده است که یکی از چند مساله ویژه‌ کشور تلقی می‌شود. آنچنان که در برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گرفته و مورد تاکید مسئولان ارشد نظام است. زاهدی‌اصل بیان می‌کند: باید به معضل حاشیه‌نشینی پرداخت. نه اینکه با آن مقابله و مبارزه کرد. ما یکی از مشکلات‌مان این است که می‌خواهیم با پدیده‌های اجتماعی مقابله کنیم. این در حالی است که پدیده اجتماعی راه‌حل اجتماعی می‌طلبند. در واقع مسائل اجتماعی راه‌حل امنیتی ندارد. این مددکار اجتماعی اظهار می‌کند: حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که فی‌النفسه ممکن است آسیب اجتماعی نباشد، اما وقتی به ناچار اتفاق می‌افتد، احتمال دارد آسیب‌هایی را دربرداشته باشد. زاهدی‌اصل خاطرنشان می‌کند: همچنین انگیزه‌هایی که در مقصد وجود دارد، روستاییان را به مهاجرت تشویق می‌کند. از این رو مهاجران جذب امکانات اقتصادی و شرایط فرهنگی در مراکز شهرها می‌شوند و در حاشیه‌ها قرار می‌گیرند. به همین دلیل است که اغلب کلانشهرها مانند تهران تبریز، اصفهان، شیراز و... بی در و پیکر شده‌اند.

این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: در واقع پدیده حاشیه‌نشینی خاص تهران نیست و اکنون عمومیت پیدا کرده است. روستاها به علت نبود معیشت مناسب و اشتغال مناسب روز به روز خالی‌تر می‌شوند. زاهدی‌اصل بیان می‌کند: بنده بارها و بارها گفتم که برای روستاها بسیار کار کردیم. آب دادیم. برق دادیم. راه دادیم. امکانات دادیم. اگر 50 درصد از این موارد را صرف اشتغال می‌کردیم، اکنون وضعیت اینگونه نبود. این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: اکنون وضعیت کشاورزی مناسب نیست و کشاورزان حداقل سرمایه خود را نیز به دست نمی‌آورد و متضرر می‌شوند و باید شش ماه دیگر سال برای تامین معیشت خود شغلی داشته باشد. بنابراین از آنجایی که در روستاها تامین معیشت وجود ندارد، مهاجرت شکل می‌گیرد.

زاهدی‌اصل توضیح می‌دهد: اکنون پدیده حاشیه‌نشینی از حد خود خارج شده و مسائلی را برای شهرها، مهاجران و سکنه به وجود ‌آورده است، چراکه مهاجرت‌ها بیش از ظرفیت شهرهاست. در واقع به نوعی شهرهای کوچک بزرگ می‌شوند و نهایتا تبدیل به گره کوری خواهند شد که اکنون در تهران شاهد آن هستیم. او بیان می‌کند: باید در این راستا تدبیر کنیم. باید نهادهای مسئول دست به دست هم بدهند و برای اسکان غیررسمی چاره‌ای بیندیشند. این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: باید نهادهای مربوطه خدماتی را ارائه کنند تا از بروز مهاجرت‌ها جلوگیری به عمل آید و گسترش پیدا نکند. زاهدی‌اصل توضیح می‌دهد: در گذشته پدیده مهاجرت روند متعارفی بود، اما اکنون در حال گسترش است. چنین مساله‌ای قطعا معضلات بیشتری را برای کشاورزی ما ایجاد می‌کند. بنابراین حاشیه‌نشینی یکی از اولویت‌هایی است که باید به آن پرداخت.