دلایل اُفت ریاضیات در ایران

در مورد نقش و جایگاه علم ریاضیات سخن بسیار است. امروز دیگر ریاضیات تنها به عنوان یک موضوع درسی با اهداف محدود مطرح نیست، بلکه بسیاری از محققان بر این باورند که ریاضیات جریان طبیعی تفکر بشری است؛ مردم عادی به طور روزمره ریاضیات را به کار می‌برند و برای انجام کارهای خود به آن نیاز دارند. بسیاری از متخصصان بر این باورند که دیر یا زود همه مشاغل در دنیای امروز به آموزش ریاضی بعد از دبیرستان نیازمند خواهند بود، به عبارت دیگر می‌توان گفت که تقریباً همه افراد با توجیهات مختلف نیاز روزافزونی به یادگیری ریاضیات دارند. بنابراین وظیفه هر دولت و نظام آموزشی فراهم کردن شرایط مناسب تدریس و یادگیری ریاضیات و ایجاد انگیزه در مردم برای فراگیری آن است. این در حالی است که حداقل طی دو دهه اخیر با افت چشم‌گیر ریاضیات در کشور مواجه شده‌ایم و دیگر اشتیاقی برای ادامه تحصیل در بین دانش‌آموزان در رشته ریاضیات نسبت به گذشته وجود ندارد و بحث اشتغال نیز یکی از دغدغه‌های فارغ‌التحصیلان این رشته است؛ این موضوعات اداره علمی و دانشگاهی خبرگزاری دانشجویان ایران را واداشت که برای بررسی این مهم سلسله مصاحبه‌هایی را با اعضای انجمن ریاضی ایران و خبرگان این حوزه انجام دهد که در ادامه دومین مصاحبه در این زمینه را می‌خوانید.

دکتر مژگان محمودی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا اجرای درست طرح «کهاد» در دانشگاه‌ها را تاحدی «نجات‌دهنده» دانشگاه‌ها و رشته ریاضیات توصیف کرد و اجرای این طرح را تاثیرگذار دانست. دوره‌های کهاد دوره‌ تحصیلی فرعی و کوتاه‌مدتی است که دانشجو یا متقاضی واجد شرایط علاوه بر رشته‌ تحصیلی اصلی خود و به طور همزمان با آن انتخاب می‌کند.

دکتر محمودی وجود عزم جدی برای اجرای این دوره‌ها را ضروری دانست و گفت: این طرح باید از حمایت‌های بیشتری برخوردار شود؛ مثلا من در زمانی که رییس دانشکده ریاضی دانشگاه شهید بهشتی بودم، با تعدادی از دانشکده‌ها درباره طرح کهاد صحبت کرده بودیم؛ وقتی مسئولان دانشکده و معاون آموزشی دانشکده تغییر کردند با وجود این که ما توافقنامه نوشته بودیم، اما با ما همکاری نمی‌کردند درصورتی که اگر حمایت‌هایی از سمت مسئولان بالادستی وجود داشت چنین ناهماهنگی‌هایی رخ نمی‌داد.

این استاد ریاضی با اشاره به این که رشته‌های مختلف مانند حسابداری، اقتصاد، انواع رشته‌های فنی مهندسی و حتی علوم پزشکی می‌توانست دوره‌ کهاد برای دانشجویان ریاضی باشد، گفت: دانش‌آموختگان ریاضی با گذراندن دوره‌های کهاد می‌توانند نشان دهند که بخاطر معلومات پایه‌ای ریاضی قوی‌تر، می‌توانند بهتر از افرادی که در ابتدا در رشته متناسب آن شغل تحصیل کرده‌اند، عمل کنند.اگر کهادها جدی‌تر برگزار می‌شد، هم دانشجویان بهتر ریاضی را می‌آموختند، هم بدون شغل نمی‌ماندند و هم اثبات می‌کردند که فارغ‌التحصیلان ریاضی در حوزه‌های کاری دیگر هم می‌توانند موفق باشند.

وی با بیان این که در کشورهای پیشرفته دنیا اگر دانشجویان بخواهند وارد حوزه‌هایی چون پزشکی یا وکالت شوند، ابتدا باید به مدت سه سال در رشته‌های علوم پایه و ترجیحا ریاضی تحصیل کنند، گفت: این به این دلیل است که تجربه به آن‌ها نشان داده افرادی که تعدادی واحد ریاضی گذرانده‌اند یا معلومات ریاضی خوبی دارند، در رشته‌های دیگر موفق هستند؛ زیرا مغزشان آموخته چطور از قسمت‌های مختلف خود چگونه استفاده کند. الان هم من شنیده‌ام که بهترین‌ پزشک‌ها و وکلای دنیا افرادی هستند که دارای لیسانس ریاضی هستند.

محمودی ضمن اعلام این‌که شیوه آموزش ریاضی در ایران فرقی با سایر نقاط جهان ندارد، ریاضیات ایران را هم‌سطح با استانداردهای جهانی دانست و بر این نکته که در برخی گرایش‌ها مانند «جبر جابجایی حرف‌های زیادی برای گفتن در دنیا داریم» تاکید کرد.

وی در پاسخ به این سوال که چرا نتوانسته‌ایم ریاضیات را به سمت اعمال کاربردهایش پیش ببریم، گفت: شاخه ریاضیات کاربردی جوان‌تر از ریاضیاتی است که در تاریخ 50 یا 100 ساله دانشگاه‌ها تدریس می‌شود، بدلیل همین جوان بودن ریاضیات کاربردی تعداد کمی از اعضای گروه‌های ریاضی دارای تخصص در این رشته هستند؛ البته من و تعداد زیادی از همکارانم فکر نمی‌کنیم که مرز مشخصی بین ریاضی و کاربردهایش وجود داشته باشد؛ اما این که چرا برخی بحث‌های تخصصی به سمت کاربردهایش میل نکرده احتمالا به دلیل برخی سیاست‌گذاری‌های دولتی است.

وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان ریاضی در ایران و دیگر کشورها

عضو انجمن ریاضی ایران وضعیت دانشجویان کارشناسی ریاضیات را در ایران «خوب» توصیف کرد. وی معتقد است با وجود این که دوره‌های کهاد چندان موفق اجرا نشد، این دانشجویان می‌توانند در رشته‌های دیگر ادامه تحصیل دهند و در آن‌ها موفق باشند.

محمودی درباره اشتغال فارغ‌التحصیلان کارشناسی ریاضی در ایران گفت: این افراد اگر نخواهند در رشته‌های دیگر ادامه تحصیل دهند، باید دوره‌های آموزشی رشته‌های دیگر مثل حسابداری را بگذرانند تا بتوانند وارد بازار کار شوند یا شغل معلمی را انتخاب کنند که بنابر شنیده‌هایم اوضاع تدریس هم چندان مناسب نیست و برای این کار عموما از افرادی که ریاضی نخوانده‌اند استفاده می‌شود.

وی درباره تجربه‌ خود از تلاش برای ورود به فضای تدریس بعد از دریافت مدرک کارشناسی ریاضی گفت: در دوره‌ای که من لیسانس گرفتم با وجود این که در دانشگاه شهید بهشتی شاگرد اول بودم، به آموزش و پرورش رفتم اما آن‌ها به من کار ندادند؛ البته بعد از آن موضوع من دیگر وارد مقطع کارشناسی ارشد شدم و به دنبال تدریس نرفتم، اما خوب یادم هست که چقدر ناامید شده بودم.

عضو هیئت علمی دانشکده ریاضی شهید بهشتی درباره بازارکار موجود برای این رشته در خارج از کشور، گفت: بیشتر دانشجویان ریاضی در خارج از ایران این رشته را به صورت کهادی می‌خوانند؛ مثلا اغلب به سراغ ریاضی کامپیوتر می‌روند که رشته‌ای بین مهندسی کامپیوتر و ریاضی است و بسیار هم رشته‌ مفیدی است. دانشجویانی که ریاضی کاربردی با گرایش تحقیق در عملیات بخوانند، می‌توانند در کارخانه‌ها و شرکت‌ها مشغول شوند.

محمودی با اشاره به موج تمایل محصلان به انتخاب رشته‌های پولساز و تمایل نداشتن به رشته‌های علوم پایه این عدم تمایل را موجب «نزدیکی ریاضیات ایران به استانداردهای جهانی» دانست و افزود: این موضوع باعث می‌شود صرفا افرادی وارد دنیای ریاضیات بعنوان مادرعلوم می‌شوند که توانمندی و علاقه‌ دارند.

محمودی، راهکار برون‌رفت از وضعیت فعلی ریاضیات را «جا افتادن اهمیت ریاضی بین سیاستمداران و پژوهشگران» عنوان کرد و گفت: اگر متوجه اهمیت ریاضی بشوند، شاهد سیاست‌گذاری‌های مناسب در این‌باره خواهیم بود و دانش‌آموزان دبیرستانی هم اگر ببینند که حاصل این سیاست‌گذاری‌های مناسب اشتغال دانش‌آموختگان ریاضی است، درصورت علاقه به این رشته، ریاضی را برای تحصیل در دانشگاه انتخاب می‌کنند.

مراودات علمی بین‌المللی در حد صفر!

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی مراودات علمی دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌های مطرح خارج از کشور را «در سطح صفر» توصیف کرد و گفت: این مراودات صرفا در حد قراردادهای مختلفی است که نوشته می‌شود و عملیاتی نیست. اگر ارتباطی هم وجود داشته باشد، فقط در سطح اعضای هیئت‌علمی است که با هزینه خودشان و به خاطر علاقه و تمایل به پیشرفت در حوزه کاری‌شان با دانشگاه‌های دیگر جهان مراوده دارند.

وی همچنین درباره «بین‌المللی» شدن دانشگاه‌ها افزود: این که دانشگاه‌ها با دانشگاه‌های معتبر جهان ارتباط داشته باشند و استادان یا دانشجویان خود را با هم مبادله کنند و به اصطلاح «بین‌المللی» شوند، کار سختی نیست. ما حتی یک کنفرانس بین‌المللی ریاضی در ایران نداریم، کنفرانس بین‌المللی به این معنی که علاقه‌مندان از نقاط مختلف دنیا برای حضور در کنفرانس ثبت‌نام کنند، نه این که دو مهمان خارجی را دعوت کنیم و دوبرابر هزینه‌هایشان به آن‌ها پول بدهیم و بلیت هم برایشان تهیه کنیم. البته این موضوع به سطح علمی ریاضیات ایران هم مرتبط نیست چون سطح علمی ما بسیار خوب است. مشکل این‌جاست که در سطوح بالای مدیریتی به بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها خوب فکر نمی‌کنند.